Pracownik i pracodawca zawarli umowę o zakazie konkurencji obowiązującą przez 12 miesięcy po ustaniu stosunku pracy, z zastrzeżonym na rzecz zatrudnionego odszkodowaniem za przestrzeganie tego zakazu – w wysokości 25 proc. wynagrodzenia otrzymanego przez tego pracownika w okresie roku przed ustaniem stosunku pracy.
Odszkodowanie miało być płatne w 12 ratach – wypłacanych na koniec każdego kolejnego pełnego miesiąca kalendarzowego następującego po rozwiązaniu umowy o pracę. W umowie o zakazie konkurencji strony przewidziały możliwość jej wypowiedzenia przez pracodawcę w każdym czasie, z ważnych powodów, z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia, ze skutkiem na koniec miesiąca kalendarzowego.
Pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę, która została skutecznie rozwiązana 31 stycznia 2018 r., a jednocześnie nie wypowiedział umowy o zakazie konkurencji oraz nie wypłacił pracownikowi ani jednej raty odszkodowania z tytułu przestrzegania zakazu konkurencji. Czy w takiej sytuacji umowa przestaje wiązać?
Pracownik, dokonując oceny swojej sytuacji, być może sugerował się art. 1012 par. 2 kodeksu pracy, zgodnie z którym zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji nie powoduje rozwiązania umowy o zakazie konkurencji – ma jednak taki skutek, że pracownik zostaje zwolniony z zakazu. Samo wystąpienie okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu konkurencji (art. 1012 par. 2 k.p.) nie może zatem stanowić podstawy do zwolnienia się pracodawcy z obowiązku wypłaty byłemu pracownikowi odszkodowania. Pogląd ten dotyczy sytuacji, gdy zakaz konkurencji ustał na podstawie przepisów kodeksu pracy – czyli gdy zawarta umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie zawierała klauzul umożliwiających jej wcześniejsze ustanie lub rozwiązanie. Sam fakt ustania stosunku pracy nie ma natomiast decydującego znaczenia w sytuacji, gdy ustanie umowy (czy zakazu) jest uregulowane w umowie o zakazie konkurencji – potwierdzają to następujące orzeczenia SN: z 2 września 2009 r., sygn. akt II PK 206/08, MoPr 2010, nr 4, s. 198; z 7 czerwca 2011 r., sygn. akt. II PK 322/10, z 16 czerwca 2011 r., sygn. akt III BP 2/11, OSNP 2012, nr 13–14, poz. 174. W takiej sytuacji pracodawca, chcąc zwolnić się z obowiązku wypłaty odszkodowania pracownikowi, powinien wypowiedzieć umowę o zakazie konkurencji obowiązującą po rozwiązaniu umowy o pracę.
Reasumując, niewywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania nie powoduje automatycznego wygaśnięcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zakończenie takiej umowy może być spowodowane m.in.:
1) upływem czasu, na jaki została zawarta,
2) porozumieniem stron w tym zakresie,
3) wypowiedzeniem umowy dokonanym przez pracodawcę.
Jeżeli pracodawca nie wypowiedział umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a jednocześnie nie wypłaca odszkodowania, pracownik zachowuje roszczenie o wypłacenie tego odszkodowania w całości – oczywiście dotyczy to sytuacji, gdy pracownik przestrzegał określonego w umowie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Pogląd taki zaprezentował SN w uchwale z 11 kwietnia 2001 r. (sygn. akt III ZP 7/01, OSNAPiUS 2002, nr 7, poz. 155). Wskazał w niej, że w razie niewywiązania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, a pracownik zachowuje roszczenie o odszkodowanie. Podobnie będzie zresztą w sytuacji, gdy odszkodowanie miało być zapłacone przez pracodawcę jednorazowo na koniec okresu obowiązywania zakazu konkurencji. [przykład]
przykład
Liczy się moment zawiadomienia
Były pracownik dotrzymał warunków umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Pracodawca w przeddzień terminu, w którym powinien wypłacić odszkodowanie (zgodnie z umową płatne jednorazowo na koniec okresu obowiązywania zakazu konkurencji), poinformował go o ustaniu przyczyn, dla których umowa o zakazie konkurencji została zawarta, i odmówił wypłaty należnego odszkodowania.
W przedstawionej sytuacji pracownik dopełnił swoich zobowiązań względem pracodawcy – czyli przez okres objęty umową o zakazie konkurencji przestrzegał jej postanowień. Spełnił więc świadczenie, które wynikało z umowy o zakazie konkurencji. Tym samym brak jest podstawy prawnej do odmowy realizacji przez byłego pracodawcę świadczenia wzajemnego. Pracodawca zawiadomił byłego pracownika o ustaniu przyczyn, dla których umowa została zawarta, dopiero na koniec obowiązywania uzgodnionego okresu zakazu konkurencji, nie zaś np. na początku tego okresu czy też w jego trakcie). Powinien zatem wypłacić pracownikowi uzgodnione odszkodowanie.
