Subskrybuj nas na Youtube
Kilka tygodni temu Polskę obiegła informacja przekazana przez Związek Zawodowy Inżynierów i Techników PZL-Świdnik, że pracownicy produkcyjni tego przedsiębiorstwa odgórną decyzją pracodawcy zostali pozbawieni miejsc siedzących („zmiana organizacji pracy”) i swoje obowiązki wykonują, stojąc przy stołach produkcyjnych lub na klęczkach. Koledzy związkowcy z Włoch, gdy się o tym dowiedzieli, spytali nawet, czy chodzi o jakąś produkcję wysoce religijnej natury. Żarty żartami, ale przy tej okazji można – i warto – spytać: czy i kiedy pracodawca musi rzeczywiście organizować pracę w pozycji siedzącej?
Zacznijmy od podstaw. Stosownie do postanowień art. 207 par. 2 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracodawca ma obowiązek chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności obowiązany jest:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów i zasad bhp,
- wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie i kontrolować wykonanie tych poleceń,
- reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, a także
- zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy.
Z kolei zgodnie z art. 212 k.p. osoby kierujące pracownikami odpowiadają za:
- organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
- organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie prac z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, a także
- dbanie o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego oraz o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem.
Ponadto w myśl art. 214 k.p. do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac i liczby pracowników, a także utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy, jak również terenów i urządzeń z nimi związanych, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Jaka pozycja i siedzisko
Szczegółowe zasady organizacji pomieszczeń i stanowisk pracy zostały określone w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.). Przepisy te mówią wprost, że przy wykonywaniu pracy niewymagającej stale pozycji stojącej należy zapewnić pracownikom możliwość siedzenia, natomiast przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia należy zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy w pozycji siedzącej (par. 49 przywołanego rozporządzenia). Tym samym obowiązek zapewnienia pracownikowi miejsca siedzącego na stanowisku pracy jest uzależniony od rodzaju wykonywanej przez niego pracy – przy czym to jednak pracodawca ustala, w jaki sposób praca ta ma być wykonywana. [ramka]
Ramka
Ograniczenia dla kobiet w ciąży i młodocianych
Istnieją szczególne przypadki, w których pracodawca nie może zatrudniać pracownika na stanowisku, przy którym wymagana jest pozycja inna niż siedząca. Tak jest np. gdy chodzi o wykonywanie przez kobiety w ciąży m.in. prac w pozycji wymuszonej (nienaturalnej – np. właśnie na kolanach), a także prac w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej (przy czym czas spędzony w pozycji stojącej nie może jednorazowo przekraczać 15 minut, po którym to czasie powinna nastąpić 15-minutowa przerwa). Zgodnie bowiem z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. poz. 796) tego typu prace są bezwzględnie zakazane.
Podobnie jest z pracownikami młodocianymi. W myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1509) nie powinni oni wykonywać prac wymagających stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, a w szczególności prac wykonywanych w pozycji pochylonej lub w przysiadzie, w pozycji leżącej, na boku lub na wznak, w tym w szczególności przy naprawach pojazdów mechanicznych, czy też na kolanach, w tym w szczególności przy ręcznym cyklinowaniu podłóg, przy pracach brukarskich i posadzkarskich.
W niektórych przypadkach przepisy precyzyjnie wskazują rodzaj siedziska, jakie pracodawca powinien zapewnić pracownikowi przy wykonywaniu określonej pracy. Jako przykład można przytoczyć zapisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973), zgodnie z którymi krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:
- dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,
- wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,
- regulację wysokości siedziska w zakresie 400÷500 mm, licząc od podłogi,
- regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5 stopni do przodu i 30 stopni do tyłu,
- wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,
- możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360 stopni,
- podłokietniki.
Ponadto mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.
Co lepsze dla zdrowia
Należy jednak zwrócić uwagę na jeszcze inną kwestię, a mianowicie aspekt zdrowotny pracy wykonywanej na stojąco. Trzeba bowiem zauważyć, że neutralna pozycja stojąca jest mniej obciążająca dla kręgosłupa i stawów biodrowych niż pozycja siedząca. Zdaniem fizjoterapeutów stanie wiąże się z wysiłkiem mięśni, co zapobiega ich osłabieniu. Zmiany pozycji w czasie pracy – w tym wstawanie – aktywizują pompę mięśniową, która pomaga utrzymać prawidłowe krążenie w całym ciele. Osoby zmieniające pozycję podczas dnia pracy odczuwają mniejsze znużenie i zmęczenie. Poza tym praca w pozycji siedzącej przyczynia się m.in. do rozwoju otyłości, cukrzycy, nadciśnienia i choroby niedokrwiennej serca. Stojący pracownicy zmuszani są do częstej zmiany pozycji, przestępują z nogi na nogę lub balansują tułowiem, praktycznie bowiem niemożliwe jest stanie w całkowitym bezruchu. Taka pozycja sprawia, że serce przyspiesza nawet o 10 uderzeń na minutę, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia; ponadto dochodzi do szybszego spalania kalorii, co obniża także niebezpieczeństwo wystąpienia otyłości.
W wielu krajach rozwiniętych rozwiązania polegające na zapewnieniu pracownikom możliwości zmiany pozycji pracy z siedzącej na stojącą stają się powoli standardem. Co ciekawe, w internecie można znaleźć wiele pozytywnych opinii na temat takiej pracy, wygłaszanych przez osoby, które mają lub miały okazję pracować w podobny sposób.
Czego zabrakło
W opisanym na wstępie przypadku pracodawca jednak wręcz z zaskoczenia usunął krzesła pracownikom produkcyjnym, którym wysokość blatów stołów produkcyjnych uniemożliwia swobodną pracę w pozycji stojącej. Można więc przypuszczać, że nie dopełniono podstawowego obowiązku, jakim jest konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bhp, a w szczególności dotyczących zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy (art. 23711a par. 1 k.p.). Pracodawca jeszcze przed wprowadzeniem planowanych zmian powinien wysłuchać przedstawicieli pracowników oraz dokonać oceny ergonomii stanowisk pracy w celu dostosowania wysokości blatów do wzrostu pracowników mających pracować przy nich w pozycji stojącej, a także rozważyć możliwość wprowadzenia rotacji pracy na stanowiskach w taki sposób, aby pracownicy co jakiś czas mogli wykonywać pracę w pozycji siedzącej, a następnie stojącej. Być może, gdyby pracodawca podjął takie działania, nie doszłoby do tej, w sumie dosyć żenującej sytuacji, a nawet można by mówić o obopólnych korzyściach – zarówno dla pracowników (zdrowotnych), jak i pracodawcy (zwiększenia efektywności pracy).
wAŻNE Obowiązek zapewnienia pracownikowi miejsca siedzącego na stanowisku pracy jest uzależniony od rodzaju wykonywanej przez niego pracy. Jednak to, w jaki sposób praca ta ma być wykonywana, jest ustalane przez pracodawcę.
