Opodatkowanie opcji na akcje, które pracownik dostaje nieodpłatnie lub za niewielką opłatą, rodzi spory z fiskusem. Organy podatkowe w zaskarżanych do sądów interpretacjach twierdzą, że już w momencie objęcia akcji zastrzeżonych, a więc takich, których nie można od razu sprzedać, powstaje przychód i to ze stosunku pracy. Sądy wydają rozbieżne wyroki. W większości stają w obronie podatników i orzekają, że przychód powstanie dopiero w momencie sprzedaży akcji. Zdaniem niektórych ekspertów to błędne podejście.
– Nieprawdą jest, że dochód powstaje raz i to dopiero w momencie zbycia akcji uzyskanych w ramach programu motywacyjnego – stwierdza Przemysław Powierza, doradca podatkowy, partner i menedżer w KZWS-RSM International.

Różne programy motywacyjne

Programy motywacyjne polegają m.in. na objęciu na preferencyjnych warunkach akcji lub opcji na akcje. Opcje to swego rodzaju warunkowe prawa do nabycia w przyszłości akcji lub udziałów spółki na warunkach określonych już w dacie ich przyznawania pracownikowi. Przemysław Powierza dodaje, że w pierwszej fazie programu to, czy pracownik otrzyma definitywnie akcje, zależy najczęściej od dobrych wyników finansowych przedsiębiorcy. Niektóre firmy rozdają akcje za darmo, inne żądają ceny niższej niż rynkowa.
– Mamy jednak trzy istotne momenty w funkcjonowaniu takich programów – mówi Przemysław Powierza.
Zyski z zagranicznej giełdy trzeba ująć w PIT-38 za 2011 rok
Zyski z zagranicznej giełdy trzeba ująć w PIT-38 za 2011 rok

Zobacz również
Są to: przystąpienie do programu (wciągnięcie pracownika na listę potencjalnych beneficjentów) i przydzielenie akcji (ale często wirtualnie – początkowo są one w depozycie u administratora programu), następnie przekazanie akcji z depozytu do swobodnego dysponowania pracownikowi i wreszcie zbycie akcji przez pracownika (np. na giełdzie).

Rozbieżne rozstrzygnięcia

Fiskus, mimo kilku korzystnych dla podatników wyroków, twierdzi, że osoba nabywająca akcje w sposób nieodpłatny czy preferencyjny otrzymuje przysporzenie majątkowe, a więc uzyskuje przychód w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). Zdaniem organów podatkowych jest to nieodpłatne świadczenie, a przychód powstaje ze stosunku pracy już w momencie przyznania akcji. Argumentują, że każda inna osoba, która chciałaby kupić akcje, musiałaby wyłożyć pieniądze z własnej kieszeni. Osoby, które otrzymują opcje na akcje od firmy, nie obciążają swoich finansów. Pracownicy otrzymują więc realne, a nie potencjalne przysporzenie. Przychód ten – dodają organy – należy odróżnić od przychodów z późniejszej sprzedaży akcji i opodatkować. Fiskus obecnie broni tej argumentacji, mimo kilku wyroków korzystnych dla podatników.
Sądy nie są jednak jednomyślne. Przykładowo WSA w Warszawie w prawomocnym wyroku z 5 sierpnia 2011 r. (sygn. akt III SA/Wa 3300/10) orzekł, że w sytuacji, gdy pracodawca ponosi za pracownika koszt wydania pracownikowi zastrzeżonych jednostek akcyjnych, które są obietnicą wydania akcji w przyszłości, to pracownik realnie otrzymuje przychód ze stosunku pracy. Od tego przychodu trzeba więc zapłacić podatek. Ten sam sąd wydał jednak też wyrok korzystny dla podatników (sygn. akt III SA/Wa 521/11).
Podobnie w innych wyrokach, np. WSA w Gliwicach (z 23 sierpnia 2011 r., sygn. akt I SA/Gl 572/11), sądy zwracają uwagę, że przychód podatkowy powstanie dopiero w momencie sprzedaży przez pracownika akcji. Przychód uzyskany z tego tytułu należy zakwalifikować jako przychód z kapitałów pieniężnych. Takie stanowisko potwierdził też NSA (w wyroku z 27 kwietnia 2011 r., sygn. akt II FSK 2176/09). Sąd ten orzekł, że przesunięcie, na podstawie art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, daty opodatkowania do czasu zbycia objętych akcji ma na celu uniknięcie podwójnego opodatkowania i opodatkowanie dopiero ostatecznego przysporzenia, które zrealizuje się w czasie sprzedaży objętych akcji. Z wyroku wynika więc, że w sytuacji, gdy podatnik nieodpłatnie dostaje opcje na akcje, wówczas nie musi płacić w tym momencie podatku.



Przychód i podatek – dwa różne momenty

W ocenie Dariusza M. Malinowskiego, doradcy podatkowego, prawidłowa jest linia orzecznictwa sądów administracyjnych (np. wyrok NSA, sygn. akt II FSK 1410/10, czy WSA w Warszawie, sygn. akt III SA/Wa 521/11 ), z której wynika, że w przypadku powstania opcji na akcje (o charakterze zbywalnym) nie powstaje przychód ze stosunku pracy.

Sprawę opodatkowania opcji na akcje powinien rozstrzygnąć NSA

Alicja Waszkiewicz, konsultant w Kancelarii Paczuski & Taudul, również uważa, że przekazanie pracownikom w ramach programu motywacyjnego bezpłatnych akcji nie skutkuje powstaniem po ich stronie przychodu ze stosunku pracy. Tłumaczy, że na taką interpretację wskazuje art. 24 ust. 11 ustawy o PIT. Zgodnie z nim dochód stanowiący nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji objętych przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie nie podlega opodatkowaniu w momencie objęcia tych akcji.
Przemysław Powierza nie zgadza się jednak z tą wykładnią. Zwraca uwagę, że przepis wskazuje jedynie na odroczenie rozliczenia dochodu uzyskanego na skutek zwiększenia majątku podatnika poprzez przyznanie mu akcji o wymiernej (rynkowej) wartości – i to wyłącznie w odniesieniu do podatników otrzymujących akcje spółek z siedzibą na terytorium krajów członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
– Ustawodawca wyraźnie stwierdza, że „dochód nie podlega opodatkowaniu”. Jeżeli dochód w ogóle by w takiej sytuacji nie powstawał, to przepis ten byłby zbędny, a działania ustawodawcy nieracjonalne – uważa ekspert.
Czym innym jest bowiem moment powstania przychodu (dochodu), a czym innym moment zapłaty podatku. Przemysław Powierza stwierdza więc, że w ramach typowego programu motywacyjnego przychód po stronie premiowanego pracownika powstanie już w momencie otrzymania przez niego akcji do swobodnego dysponowania (bez żadnych ograniczeń prawa własności). Trzeba go jednak rozliczyć dopiero w momencie zbycia akcji, o czym wyraźnie mówi z kolei art. 24 ust. 12 (gdyż podatnik może zbyć akcje praktycznie zaraz w momencie ich objęcia lub później).

Sposób postępowania przy rozliczeniu PIT

Z orzecznictwa sądów wynika, że pracownik powinien zapłacić podatek raz, czyli w momencie sprzedaży akcji. Przemysław Powierza wskazuje jednak, że podatnicy otrzymujący akcje spółek z siedzibą poza UE lub EOG powinni rozliczać dochód dwuetapowo, w dwóch różnych momentach. W przeciwnym przypadku ryzykują powstanie zaległości podatkowej od nierozliczonego dochodu z tytułu otrzymania akcji.
Ekspert wyjaśnia, jak prawidłowo powinien postąpić podatnik. W przypadku nieodpłatnego lub częściowo odpłatnego nabycia akcji koszty uzyskania takiego przychodu nie wystąpią lub będą minimalne, zatem w tym konkretnym przypadku dochód będzie równy przychodowi lub jedynie niewiele od niego niższy. Dochód ten podlega opodatkowaniu jako dochód z innych źródeł, a zatem według skali (tj. odpowiednio według stawek 18 proc. i 32 proc.). Podatek należy rozliczyć w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT-36, PIT-37), w terminie do końca kwietnia kolejnego roku po roku, w którym uzyskano przychód (czyli nabyto akcje do swobodnego dysponowania).
Przy sprzedaży akcji w przyszłości, jeżeli pojawi się zysk, stanowić on będzie dochód z kapitałów pieniężnych. Należy go pomniejszyć o koszty uzyskania przychodu. Kosztem będzie wartość przychodu określonego jako różnica między wartością rynkową akcji na dzień ich nabycia a (ewentualnie) poniesioną wtedy odpłatnością na ich nabycie, powiększona o wydatki na nabycie (czyli o preferencyjną cenę z dnia nabycia akcji). Tak obliczony dochód będzie podlegał opodatkowaniu stawką liniową 19 proc. i należy go rozliczyć w PIT-38 za rok, w którym zbyto akcje.