Jak sprzedaż udziałów w spółce z o.o. wpływa na związane z nimi powtarzające się świadczenia

Świadczenia niepieniężne są fakultatywnym elementem umowy spółki z o.o., zaś ich wprowadzenie zależy od woli wspólników zawierających umowę. Z art. 176 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.) wynika, że świadczenia te muszą mieć określoną wartość majątkową.

Mogą one przybrać różną formę i np. polegać na okresowym dostarczaniu maszyn do firmy czy innych towarów potrzebnych do działalności spółki, zapewnieniu transportu, okresowym doradztwie prawnym, dostarczaniu oprogramowania komputerowego czy zapewnianiu usług księgowych.

Przy czym do wspomnianych wyżej świadczeń nie można zaliczyć takich, które mają mieszany charakter, ani – jak wynika z art. 176 k.s.h. – świadczeń jednorazowych czy o charakterze ciągłym (m.in. pełnienia funkcji członka organu spółki czy udostępnienia spółce lokalu).

Wprowadzenie obowiązku spełnienia świadczenia niepieniężnego przez wspólnika zawsze wymaga jego zgody. W przypadku, gdy takie świadczenia są ustanawiane przy zawiązywaniu spółki, decyzja co do nich jest podejmowana jednomyślnie (wynika to z charakteru czynności zawiązywania spółki). Natomiast jeśli wspomniany obowiązek jest wprowadzany poprzez zmianę umowy spółki, wymagana jest większość dwóch trzecich głosów oddanych za uchwałą. W odróżnieniu od dopłat od wspólników obowiązek spełnienia powtarzających się świadczeń niepieniężnych może dotyczyć tylko niektórych z nich.

Sposób uregulowania

Obowiązek świadczeń niepieniężnych nie musi być „dokładnie określony” w umowie spółki (jak w przypadku tego wprowadzanego na podstawie art. 159 k.s.h., zgodnie z którym „jeżeli wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów, inne obowiązki wobec spółki, należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umowie spółki”).

Jednak wspomniany obowiązek nie może być też zbyt ogólnie opisany i odsyłać w tym zakresie do uchwał wspólników czy zarządu spółki. Dlatego w ślad za doktryną przyjmuje się, że umowa spółki powinna jednoznacznie wskazywać, o jakie świadczenia chodzi. Nieprecyzyjne określenie ich zakresu może bowiem skutkować brakiem możliwości dochodzenia ich przez spółkę od wspólnika.

W umowie spółki należy więc oznaczyć co najmniej:

• rodzaj świadczeń (na czym mają one polegać) oraz
• ich zakres (rozmiar oraz okres, np. jeśli wspólnik miałby dostarczać określone towary, to należy wskazać ich ilość/liczbę i okres, przez jaki ma to robić).

Dodatkowo w umowie należy określić, czy dany obowiązek świadczeń niepieniężnych jest związany ze wszystkimi udziałami wspólnika czy tylko z ich częścią. Jeśli nie zostanie to doprecyzowane, wówczas – zgodnie ze stanowiskiem wypracowanym przez doktrynę (np. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024) – przyjmuje się, że obowiązek dotyczy wszystkich udziałów wspólnika.

Umowa spółki może również limitować obowiązek świadczeń niepieniężnych w czasie lub uzależnić go od wystąpienia określonego warunku (np. od realizacji określonego celu gospodarczego czy projektu, do którego są potrzebne świadczenia niepieniężne).

Obowiązek świadczenia niepieniężnego wygasa w przypadkach wskazanych w umowie (jeśli zostały ustalone) oraz w razie:

• wykonania zobowiązania w całości,
• upływu terminu zobowiązania do świadczenia,
• spełnienia się warunku rozwiązującego (o ile został wprowadzony w umowie spółki),
• umorzenia udziału objętego świadczeniem.

Sporne w doktrynie pozostają: możliwość wypowiedzenia obowiązku świadczenia niepieniężnego przez spółkę lub wspólnika oraz możliwość zniesienia takiego obowiązku wyrokiem sądu (np. w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków). Problematycznym zagadnieniem jest również wpływ otwarcia postępowania likwidacyjnego, które ma zakończyć działalność spółki, a nie dążyć do osiągnięcia celu, w jakim spółka została zawiązana.

Wynagrodzenie

Zgodnie z art. 176 par. 2. k.s.h. wspólnikowi za spełnianie świadczeń niepieniężnych przysługuje z mocy prawa wynagrodzenie. Jest ono powiązane ze świadczeniem i nie zależy od zysku osiągniętego przez spółkę. Jednak wypłata wynagrodzenia nie może naruszać obowiązku pełnego pokrycia przez wspólników kapitału zakładowego spółki.

Warto pamiętać, że wynagrodzenie wspólnika powinno być określone w umowie spółki. Można w niej wskazać np.:

• konkretną kwotę,
• sposób obliczenia wypłacanych pieniędzy,
• określone stawki obowiązujące w danym miejscu i czasie.

Mogą to być też inne sposoby. Jak wskazuje art. 176 par. 2. k.s.h., ważne jest jednak, by wynagrodzenie nie przewyższało cen lub stawek przyjętych w obrocie gospodarczym. Ma to chronić spółkę przed wypłatą zawyżonego wynagrodzenia za świadczenie, które w powszechnym obrocie prawnym byłoby spełniane taniej. Przy czym może być ono niższe, niż wynikałoby to z praktyki rynkowej.

Ograniczenia w zbyciu udziałów

Powyższa regulacja może błędnie prowadzić do wniosku, że obowiązek powtarzających się świadczeń jest związany z osobą wspólnika, a nie z jego udziałami w spółce z o.o. Przeczy temu jednak par. 3 art. 176 k.s.h., który zakazuje zbywania udziałów i ich obciążania bez zgody spółki.

W doktrynie powszechnie uważa się, że obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest związany z udziałem, a nie z osobą wspólnika. Przechodzi więc w szczególności na nabywcę udziału w spółce. W związku z tym dla spółki z o.o. kluczowe jest, by nabywca udziałów był w stanie spełnić ten obowiązek względem niej. Dlatego właśnie zbycie udziałów może nastąpić jedynie za uprzednią zgodą spółki.

Z obowiązku jej uzyskania może zwolnić wspólnika tylko umowa spółki z o.o. Jeżeli nie stanowi ona inaczej, to – w myśl art. 182 par. 3 k.s.h. – zgoda w formie pisemnej na zbycie udziałów jest wydawana przez zarząd spółki z o.o. Umowa spółki może również stanowić, że wspomniana zgoda zostanie wydana przez inny organ spółki, tj. radę nadzorczą bądź zgromadzenie wspólników, a nie przez zarząd. Niedopuszczalne jest jednak przyznanie prawa na wyrażenie zgody na zbycie udziałów w spółce osobie trzeciej. Jak wskazuje art. 176 par. 3 k.s.h., zgodę na zbycie udziałów może wyrazić wyłącznie spółka. Jeżeli jej odmówi, wówczas to sąd rejestrowy na mocy art. 182 par. 3 k.s.h. może wyrazić zgodę – o ile istnieją ważne powody. A te, zgodnie z orzecznictwem, mogą wiązać się m.in. z konfliktami pomiędzy obecnymi wspólnikami, które prowadzą do pokrzywdzenia interesów wspólnika, bądź z rozpoczęciem przez wspólnika działalności konkurencyjnej.

Wspomniana wyżej regulacja nie stanowi, kto może wystąpić do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyrażenie zgody na zbycie udziałów w spółce. Jednak zgodnie z doktryną należy przyjąć, że legitymację posiada wspólnik zbywający udziały, a nie ich nabywca.

Spółka może wyrazić zgodę na zbycie udziałów zarówno przed dokonaniem tego, jak i po. Przy czym zbycie udziałów spółki bez uprzedniej wymaganej zgody jest względem niej bezskuteczne. Oznacza to, że wspólnikiem zobowiązanym do powtarzających się świadczeń niepieniężnych wobec spółki nadal pozostaje zbywca udziałów w spółce z o.o., a nie ich nabywca. Nabycie udziałów może stać się skuteczne dopiero, gdy zostanie udzielona wymagana zgoda, w drodze analogii do art. 63 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Z kolei zgoda wyrażona po zbyciu udziałów wywołuje skutek wsteczny od chwili dokonania czynności.

Jaki natomiast skutek wywołuje zbycie udziałów, o których mowa w ww. art. 176 par. 1 k.s.h., poprzedzone wymaganą zgodą? Otóż będzie ono równoznaczne z przejściem na nabywcę obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych określonych w umowie spółki. Nowy wspólnik – jak wynika z art. 186 par. 1 k.s.h. – będzie odpowiadać wobec spółki solidarnie ze zbywcą za niespełnione, a należne jej świadczenia. ©℗