Osoby ubezwłasnowolnione nie zostaną bez opieki

Po zniesieniu instytucji ubezwłasnowolnienia osoby, wobec których orzeczono ubezwłasnowolnienie całkowite, będą wspierane przez tymczasowych kuratorów reprezentujących. Funkcję tę z mocy prawa obejmą dotychczasowi opiekunowie prawni.

Jak pisaliśmy w poniedziałkowym wydaniu DGP, resort sprawiedliwości przedstawił projekt znoszący instytucję ubezwłasnowolnienia. Zastąpi ją model wspieranego podejmowania decyzji. Będzie on polegał m.in. na możliwości zawarcia umowy asysty prawnej. Z takiego rozwiązania będzie mogła skorzystać osoba pełnoletnia, która potrzebuje wsparcia przy podejmowaniu decyzji o znaczeniu prawnym, np. przy zakupie mieszkania. Natomiast dla osób, które wymagają intensywniejszej formy wsparcia, sąd będzie ustanawiał kuratora.

Jak wynika z danych Ministerstwa Sprawiedliwości, tylko w 2023 r. sądy orzekły niemal 9,5 tys. ubezwłasnowolnień całkowitych oraz nieco ponad 600 razy zdecydowały o ubezwłasnowolnieniu częściowym. Co więc stanie się z tymi osobami po wejściu w życie projektowanej ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji? Jej pomysłodawcy proponują, by osoby, które są ubezwłasnowolnione całkowicie, zyskały status osób wspieranych, a ich dotychczasowy opiekun prawny stawał się z mocy prawa, na okres pięciu lat, tymczasowym kuratorem reprezentującym. Prowadziłby on wszelkie sprawy w imieniu osoby, dla której został ustanowiony. Jeśli zaś chodzi o osoby ubezwłasnowolnione częściowo, taki opiekun stawałby się (również z mocy prawa i również na pięć lat) kuratorem reprezentującym do prowadzenia spraw określonego rodzaju. Do jego obowiązków należałoby wyrażanie zgody na czynności prawne dokonywane przez osobę, dla której został ustanowiony, w zakresie wynikającym z orzeczenia sądu.

Zgodnie z projektem ten, kto zostanie z mocy prawa tymczasowym kuratorem reprezentującym, będzie miał prawo w okresie pięciu lat od wejścia omawianej ustawy w życie złożyć do sądu wniosek o ustanowienie kuratora reprezentującego. Jeżeli tego nie zrobi, sąd będzie wszczynał takie postępowanie z urzędu, na rok przed upływem wspomnianego pięcioletniego okresu.

Jeśli zaś chodzi o ocenę zdolności do czynności prawnych osób, wobec których przed wejściem w życie nowych regulacji orzeczono o ubezwłasnowolnieniu, projekt przesądza, że zdolność taka będzie oceniana zgodnie z nowelizacją. A to oznacza, że pełną zdolność do czynności prawnych od chwili wejścia w życie omawianej ustawy będzie miała każda osoba pełnoletnia. Jeśli zaś chodzi o ważność czynności prawnych dokonanych przed dniem wejścia w życie ustawy przez osoby niemające zdolności do czynności prawnych lub w tej zdolności ograniczone, to będą one oceniane według przepisów dotychczasowych.

W projekcie znalazły się również przepisy dotyczące postępowań sądowych w przedmiocie ubezwłasnowolnienia lub ustanowienia opiekuna prawnego. I tak postępowania o ubezwłasnowolnienie, zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia, które będą w toku w dniu wejścia w życie ustawy, sądy będą rozpoznawać jako sprawy o ustanowienie, zmianę, uchylenie kuratora reprezentującego. Tak samo będzie w przypadku spraw o ustanowienie, zmianę, zwolnienie opiekuna prawnego lub zwolnienie kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo.

Przesądzono również, że w przypadku postępowań, w których prawomocnie orzeczono o ubezwłasnowolnieniu, a do dnia wejścia w życie ustawy nie wszczęto postępowania o ustanowienie opiekuna prawnego lub kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, sąd I instancji zostanie zobowiązany do zawiadomienia sądu właściwego o konieczności wszczęcia z urzędu sprawy o ustanowienie kuratora reprezentującego.

W projekcie uregulowano również kwestię postępowania ze skargami kasacyjnymi wniesionymi od orzeczeń o ubezwłasnowolnieniu. Skargi takie Sąd Najwyższy będzie oddalał, jeżeli będą one wniesione od rozstrzygnięć, które będą odpowiadać przepisom nowej ustawy. Te, które będą sprzeczne z nowymi regulacjami, SN uchyli i przekaże sprawy do rozpoznania sądowi właściwemu według nowych regulacji.©℗