Premia za sukces a standardy wolności słowa

Associated Newspapers Limited – wydawcy „Daily Mail” i „Mail on Sunday” – zostały wytoczone dwa procesy. Pierwszy przez A.S., libijskiego biznesmena, po tym, jak portal MailOnline wskazał go jako podejrzanego w sprawie zamachu terrorystycznego w Manchester Arena w 2017 r. Drugi – przez E.H., psychologa klinicznego wymienionego w „Mail on Sunday” i MailOnline w kontekście znanego jako „Operation Midland” śledztwa dotyczącego historycznych przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci.

W obu przypadkach sąd uznał, że wydawca ingerował w prywatność i naruszył dobra osobiste powodów, i zobowiązał go do pokrycia poniesionych przez nich kosztów. Jeden z powodów zawarł z pełnomocnikiem umowę o honorarium warunkowe (Conditional Fee Arrangement – CFA), a obaj wykupili ubezpieczenie od kosztów postępowania sądowego („after-the-event” – ATE). W efekcie Associated Newspapers Limited zostało obciążone nie tylko podstawowymi kosztami, lecz także dodatkowymi opłatami, w tym „premią za sukces” wynikającą z umowy CFA oraz składkami na ubezpieczenie ATE.

W izbowym wyroku z 12 listopada 2024 r. w sprawie Associated Newspapers Limited przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (skarga nr 37398/2) Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł jednogłośnie naruszenie art. 10 (wolność wypowiedzi) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w odniesieniu do „premii za sukces”, którą wydawnictwo musiało zapłacić, oraz brak naruszenia w odniesieniu do obowiązku pokrycia przez wydawnictwo składek na ubezpieczenie ATE wykupione przez powodów, którzy wygrali sprawę.

Rozważając, czy obciążenie wydawcy dodatkowymi kosztami było zgodne z gwarancjami swobody wypowiedzi, strasburscy sędziowie odnieśli się do wyroku z 2011 r. w sprawie MGN Limited przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, w którym w kontekście tego samego artykułu ETPC podkreślił, że system CFA jest nieproporcjonalny do jego pierwotnego celu – zapewnienia jak najszerszego dostępu do usług prawnych w sprawach cywilnych, w tym dla osób, które nie byłyby w stanie opłacić adwokata. W tamtej sprawie trybunał uznał, że system ten przekraczał nawet szeroki zakres swobody przyznanej rządowi w takich kwestiach. Trybunał zwrócił uwagę na brak ukierunkowania CFA oraz brak jakichkolwiek kryteriów kwalifikacyjnych powodów, którzy mogą zawierać umowę o honorarium warunkowe, na brak motywacji po stronie powoda do kontrolowania kosztów prawnych ponoszonych w jego imieniu, a jednocześnie ocenianie przez sędziów tych kosztów dopiero na końcu sprawy, kiedy jest już za późno, aby kontrolować wydatki. Efekt „szantażu” wynikający z tego, że obciążenie kosztami po stronie przeciwników jest wysokie – często zmusza stronę do wcześniejszego zawarcia ugody mimo możliwej wygranej w sądzie. Trybunał wskazał również, że system pozwalał adwokatom i radcom prawnym na „wybieranie” spraw o dużym prawdopodobieństwie sukcesu przy jednoczesnym unikaniu spraw z mniejszymi szansami na powodzenie.

Trybunał podtrzymał argumentację ze sprawy MGN Limited i uznał obowiązek zapłaty premii za sukces przez Associated Newspapers Limited za nieproporcjonalny.

Z drugiej strony strasburscy sędziowie wskazali, że obowiązek wydawnictwa do pokrycia składek na ubezpieczenie ATE dla A.S. i E.H. należy zakwalifikować jako proporcjonalny. Pierwszy skarżący był uchodźcą z Libii, który stracił zatrudnienie i nie miał możliwości pokrycia kosztów poniesionych przez wydawnictwo, gdyby jego roszczenie okazało się nieskuteczne. Podobnie E.H., psycholog kliniczny, prawdopodobnie nie byłby w stanie zapłacić kosztów obsługi prawnej koncernu medialnego. Associated Newspapers Limited, jako wydawca czołowego brytyjskiego dziennika, mogło się spodziewać, że powodowie będą mieli ubezpieczenie chroniące przed niepomyślnym rozstrzygnięciem postępowania sądowego.

Trybunał uznał, że w sprawie poruszono istotne kwestie dotyczące sposobu obliczania odszkodowań majątkowych i że zanim podejmie decyzje w kwestii wysokości słusznego zadośćuczynienia, konieczna będzie dalsza argumentacja stron. ©℗