Musi być system weryfikacji osób ubiegających się o darmowe porady

Znosząc obowiązek składania pisemnych oświadczeń o niemożności poniesienia kosztów odpłatnej pomocy prawnej, ustawodawca powinien wprowadzić inną formę weryfikowania, czy ten, kto o taką pomoc się ubiega, jest do niej uprawniony.

Ten postulat pojawia się w większości opinii, które zostały złożone w procesie konsultacji ministerialnego projektu zmieniającego ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej (NPP), nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej.

Przypomnijmy, projekt autorstwa Ministerstwa Sprawiedliwości zakłada, że osoby, które przychodzą po darmową poradę prawną do punktu NPP, nie będą już musiały deklarować na piśmie, że nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów takiej porady. Resort tłumaczy, że dzięki temu zniknie bariera psychiczna, która powoduje, że dziś ci, których nie stać na pomoc prawnika, nie korzystają z NPP z powodu dyskomfortu, jaki im towarzyszy przy składaniu takich oświadczeń.

Zdecydowanym przeciwnikiem takiego rozwiązania jest Naczelna Rada Adwokacka. Jej zdaniem w praktyce doprowadzi ono do usankcjonowania niesprawiedliwej społecznie i szkodliwej praktyki rozdawnictwa środków publicznych i kierowania ich do osób nieuprawnionych. Już dziś bowiem, jako że nie ma możliwości weryfikacji tego, czy składane oświadczenie jest zgodne ze stanem faktycznym, z systemu NPP korzystają osoby do tego nieuprawnione. NRA podnosi również, że zaproponowana zmiana doprowadzi do tego, że art. 4 ust. 1 nowelizowanej ustawy stanie się przepisem martwym. Zgodnie z nim NPP przysługuje osobie, która nie jest w stanie ponieść kosztów takiej pomocy. Samorząd adwokacki ostrzega również, że projektowane rozwiązanie doprowadzi do upadku wielu małych kancelarii, z których usług wielu potencjalnych klientów zrezygnuje, wiedząc, że może uzyskać pomoc za darmo w punktach NPP.

W podobnym tonie wypowiada się Krajowa Izba Radców Prawnych. Jej zdaniem otwarcie systemu NPP dla nieograniczonego kręgu beneficjentów w najgorszym przypadku może doprowadzić do tego, że ci, którzy nie są uprawnieni do korzystania z takiej pomocy, będą blokować lub opóźniać dostęp do NPP tym, którzy naprawdę nie są w stanie zapłacić za poradę prawną. KIRP zgadza się z projektodawcami co do tego, że obecne rozwiązanie nie gwarantuje weryfikacji tego, czy o pomoc rzeczywiście ubiega się osoba do tego uprawniona. Jednocześnie jednak stoi na stanowisku, że rezygnacja z obowiązku składania oświadczenia nie jest właściwym rozwiązaniem tego problemu. I przedstawia pomysły na uczynienie obecnego narzędzia weryfikacji bardziej efektywnym – np. wprowadzenie obowiązku składania oświadczenia pod rygorem skutków prawnych (karnych oraz zwrotu wartości otrzymanej NPP). Zdaniem izby dobrym rozwiązaniem byłoby również wprowadzenie progu dochodowego dla korzystających z takiej pomocy. Jednak najbardziej pożądana, pisze izba, byłaby całkowita zmiana sposobu weryfikacji osób uprawnionych do skorzystania z systemu. W tym celu mógłby zostać wskazany jeden ośrodek decydujący o przyznaniu obywatelowi nieodpłatnej pomocy prawnej. Otrzymywałby on zaświadczenie, które byłoby wydawane na szczeblu przedsądowym. Na jego podstawie obywatel byłby uprawniony zarówno do nieodpłatnej pomocy prawnej przedsądowej, zwolnienia od kosztów sądowych, jak i do wyznaczenia pełnomocnika z urzędu. „Wprowadzenie takiego rozwiązania zlikwidowałoby nie tylko problem nieskutecznego narzędzia weryfikującego istnienie uprawnienia do skorzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie Ustawy (o NPP – red.), ale również pozwoliłoby ujednolicić postępowanie i odciążyć sądy w zakresie rozpoznawania wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie pełnomocnika z urzędu” – czytamy w opinii KIRP.

O tym, że powinien zostać wprowadzony jakiś mechanizm weryfikowania tego, czy osoba chcąca skorzystać z darmowych porad jest do tego uprawniona, są przekonane również niektóre stowarzyszenia prowadzące punkty NPP. Dla przykładu – Stowarzyszenie Sursum Corda proponuje wprowadzenie rozwiązania, które umożliwiałoby sprawdzenie w odpowiednim systemie elektronicznym, np. po wpisaniu numeru PESEL osoby starającej się o darmową poradę, czy rzeczywiście spełnia ona określone kryterium dochodowe uprawniające ją do ubiegania się o NPP. ©℗