Hejt w szkole. Prawnik: Zasada jest taka, że odpowiedzialność ponoszą rodzice

Hejt to negatywne zjawisko społeczne, które swoje początki miało w Internecie. Niestety przeniosło się również do realnego świata. Szerzy się także w szkołach - w środowiskach dzieci i młodzieży. Konsekwencje hejtu bywają tragiczne. Zapytaliśmy ekspertów, co rodzice powinni wiedzieć o hejcie, z perspektywy psychologii i prawa, żeby mogli najlepiej pomóc swoim dzieciom.

O to, jak rodzice mogą pomóc własnym dzieciom, kiedy spotykają się one z hejtem w szkole lub w rówieśniczym środowisku, zapytaliśmy Panią Roksanę Benedykciuk, psychologa dzieci i młodzieży. Ekspertkę od 2014 roku, która pomaga dzieciom i ich rodzinom w trudnych sytuacjach, od 2022 roku prowadzi własny gabinet.

Psycholog o hejcie w szkole

Katarzyna Broda: Na co rodzice powinni zwrócić uwagę, żeby móc dostrzec, że dzieciom i młodzieży w środowisku szkolnym jest źle?

Roksana Benedykciuk:Rodzice powinni zwrócić uwagę na szereg sygnałów, które mogą świadczyć o tym, że dzieci i młodzież doświadczają trudności w środowisku szkolnym. Objawy te mogą mieć zarówno charakter emocjonalny, jak i fizyczny, a także przejawiać się w zachowaniu. Mogą być to zmiany w zachowaniu takie jak wycofanie społeczne, agresja czy zaburzenia koncentracji, zmiany w nastroju przejawiające się poprzez apatię, lęk, przygnębienie czy nadmierną nerwowość. Często można zaobserwować także zaburzenia snu i zmianę apetytu, unikanie lub nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych, pogorszenie się ocen.

Jak mogą zachowywać się dzieci i młodzież, kiedy doświadczają przemocy psychicznej i hejtu w szkole?

Kiedy dzieci i młodzież doświadczają przemocy psychicznej lub hejtu w szkole, ich zachowanie może zmienić się na wiele sposobów. Każde dziecko może reagować inaczej, ale istnieją pewne wspólne wzorce zachowań, które mogą wskazywać na to, że dziecko przeżywa trudności związane z przemocą psychiczną. Najważniejszymi są: wycofanie społeczne i izolacja, wybuchy złości, ucieczka w świat wirtualny, objawy psychosomatyczne, zachowania autoagresywne, nagłe zmiany w wyglądzie, unikanie szkoły.

Psycholog o reakcjach dzieci i młodzieży na hejt

Czy reakcje na hejt u dzieci i młodzieży mogą różnić się? Na czym polegają te różnice?

Reakcje dzieci i młodzieży na hejt mogą się znacząco różnić z powodu wielu czynników. Między innymi ze względu na wiek, osobowość, odporność psychiczna, wsparcie ze strony otoczenia oraz wcześniejsze doświadczenia życiowe. Wiele zależy od dojrzałości emocjonalnej. Młodsze dzieci (szkoła podstawowa) mogą reagować bardziej emocjonalnie i bezpośrednio na hejt. Mogą wybuchać płaczem, być przestraszone, mieć trudności z wyrażeniem swoich uczuć w słowach lub po prostu izolować się od rówieśników. Często nie rozumieją w pełni, dlaczego są obiektem hejtu, co może powodować dodatkowe zamieszanie i niepokój. Starsze dzieci i nastolatkowie (szkoła średnia) mogą reagować bardziej złożonymi mechanizmami obronnymi, jak agresja czy ironia. Mogą też próbować ukrywać swoje emocje i unikać rozmów o tym, co się dzieje. Ze względu na większe zrozumienie dynamiki społecznej, nastolatkowie mogą być bardziej podatni na długoterminowe skutki, takie jak obniżenie poczucia własnej wartości czy depresja.

Jak rodzice powinni zachować się wobec swoich dzieci, kiedy podejrzewają, że dzieci w szkole spotykają się z hejtem?

Kiedy rodzice podejrzewają, że ich dziecko może doświadczać hejtu w szkole, powinni podejść do sytuacji z wielką uwagą, empatią i wsparciem. Ważne jest, aby stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której dziecko poczuje się zrozumiane i wysłuchane, a jednocześnie zapewnić odpowiednie działania mające na celu ochronę i rozwiązanie problemu. Kiedy rodzice dowiadują się, że ich dziecko może być ofiarą hejtu, naturalnym odruchem jest złość lub zmartwienie. Ważne jest jednak, aby nie reagować impulsywnie, gdyż dziecko może czuć się przytłoczone lub zawstydzone. Spokojne podejście pokaże dziecku, że jest to sytuacja, którą da się opanować. Daj dziecku czas: Dziecko może potrzebować czasu, aby w pełni opowiedzieć, co się dzieje. Ważne jest, by nie wymuszać natychmiastowej konfrontacji lub reakcji. Czasami dzieci muszą przetworzyć swoje emocje, zanim będą gotowe podzielić się szczegółami.

Psycholog o roli rodziców w walce z hejtem

Jak rodzice powinni rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o zjawisku hejtu i przemocy psychicznej w środowisku szkolnym?

Rozmowa o hejcie i przemocy psychicznej nie powinna być przymusowa ani wywołana wyłącznie przez problemy. Warto wpleść ją w codzienne rozmowy, np. pytając dziecko o to, jak minął dzień w szkole, jak się czuje w relacjach z rówieśnikami. Młodsze dzieci mogą nie znać pojęcia „hejt”, więc warto tłumaczyć to w prostych słowach. Można powiedzieć: „Hejt to wtedy, gdy ktoś mówi lub pisze bardzo złośliwe i bolesne rzeczy o kimś innym, często bez powodu”. Starsze dzieci i młodzież mogą lepiej rozumieć zjawisko przemocy psychicznej, dlatego warto rozmawiać również o subtelnych formach hejtu, takich jak ironiczne komentarze, plotki, wykluczenie z grupy. Warto wyraźnie pokazać, że mówienie o problemie, zwłaszcza takim jak hejt, nie jest oznaką słabości. Należy podkreślić, że jest to ważne, aby ktoś inny mógł pomóc. Można powiedzieć: „Jeśli ktoś ci dokucza, zawsze możesz o tym powiedzieć mi, nauczycielowi lub zaufanej osobie w szkole”.

W jaki sposób rodzice mogą dbać o relacje ze swoimi dziećmi? Tak, aby znali problemy dzieci, również te szkolne?

Budowanie silnych i otwartych relacji z dziećmi jest kluczowe, aby rodzice byli świadomi problemów swoich dzieci, w tym tych szkolnych. Aby dzieci czuły się komfortowo dzieląc się swoimi troskami i wyzwaniami, rodzice muszą stworzyć atmosferę zaufania, zrozumienia i akceptacji. Jak to zrobić? Poświęcać codziennie czas na rozmowę z dzieckiem. Zwykłe pytania typu „Jak minął twój dzień?” czy „Co dzisiaj się wydarzyło w szkole?” pomagają utrzymać regularny kontakt i budują poczucie zainteresowania życiem dziecka. Dziecko powinno wiedzieć, że może przyjść do rodzica z każdym problemem i zawsze otrzyma wsparcie. Oznacza to, że rodzic powinien być emocjonalnie i fizycznie obecny, gotowy do rozmowy.

Psycholog o rodzicu jako przyjacielu i autorytecie

Czy można zaprzyjaźnić się ze swoim dzieckiem na tyle, żeby zyskać jego pełne zaufanie, a jednocześnie pozostać w roli rodzica, który wymaga i podejmuje ostateczne decyzje?

Rodzic jak najbardziej może zbudować przyjacielską relację z dzieckiem i pozostać dla niego autorytetem. Aby tego dokonać ważne jest znalezienie równowagi między byciem wspierającym przyjacielem a stanowczym rodzicem. W jaki sposób możemy tego dokonać? Przede wszystkim zrozumieć kim jest przyjaciel a kim rodzic. Przyjaciele są na równi, natomiast rodzice muszą czasami podejmować decyzje, które nie zawsze są mile widziane w oczach dziecka, ale są w jego najlepszym interesie. Ważne jest też, aby trzymać się ustalonych zasad lecz w wyjątkowych przypadkach warto być elastycznym, biorąc pod uwagę potrzeby i opinie dziecka. Cały klucz do sukcesu leży w empatycznej komunikacji, jasnym ustalaniu granic, elastyczności oraz dawaniu dziecku przestrzeni do samodzielnego podejmowania decyzji. Ważne jest, aby dziecko czuło się kochane, wspierane i rozumiane, ale jednocześnie wiedziało, że to rodzic jest odpowiedzialny za podejmowanie ostatecznych decyzji i wprowadzanie zasad, które mają mu pomóc rozwijać się w odpowiedzialnego dorosłego.

O właściwe kroki prawne, w odniesieniu do przejawów hejtu, zapytaliśmy prawników: Pawła Kraśnieja i Mateusza Kortewega – doświadczonych ekspertów specjalizujących się w postępowaniach cywilnych i karnych, świadczących wspólnie pomoc prawną zarówno na rzecz osób fizycznych, jak i spółek handlowych. Legitymujących się wieloletnim doświadczeniem w zakresie spraw cywilnych, rodzinnych, karnych, karnoskarbowych oraz gospodarczych.

Prawnicy o hejcie w szkole

Katarzyna Broda: Jakie zachowania, działania i postawy w grupie rówieśniczej w środowisku szkolnym możemy nazwać przemocą psychiczną i hejtem?

Adwokaci Paweł Kraśniej i Adwokat Mateusz Korteweg: Nie ma zamkniętego katalogu takich zachowań, najczęściej jednak pod tę kategorię podpadają zachowania polegające na psychicznym nękaniu i obrażaniu dziecka przez rówieśników. Może się to odbywać zarówno w przestrzeni szkolnej jak i pozaszkolnej, np. w Internecie.

Jakie działania mogą podjąć rodzice na drodze prawnej, jeśli zauważają, że dziecko w szkole spotyka się z przemocą psychiczną i hejtem ze strony rówieśników?

W pierwszej kolejności zawsze należy powiadomić szkołę, a w dalszej kolejności Policję, składając zawiadomienie o przestępstwie. W zależności od wieku sprawców wchodzi w grę wszczęcie postępowania dla nieletniego lub postępowania karnego; mogą to być także różne przestępstwa: nękania, kradzieży, groźby, mowa nienawiści itp. Dodatkowo, jeżeli rodzice uznają, że dyrekcja szkoły nie podejmuje odpowiednich działań, mogą zwrócić się do właściwego oddziału kuratorium oświaty z wnioskiem o dokonanie kontroli w placówce. Możliwe jest także powiadomienie o sprawie zaniedbań w placówce Rzecznika Praw Dziecka.

Jakie właściwe kroki powinna podjąć dyrekcja szkoły, w której rodzice zgłaszają problem z hejtem, by najlepiej rozwiązać kłopotliwą sytuację?

Zawsze to zależy od konkretnej sytuacji – kim jest sprawca i ofiara, nasilenia konfliktu i negatywnych zachowań, niepoprawności sprawcy. Przede wszystkim szkoła powinna jednak dążyć do zaproponowania takiego rozwiązania, które jak najszybciej uniemożliwi dalsze nękanie ofiary. Możliwe jest np. rozdzielenie dzieci poprzez umieszczenie w różnych grupach/klasach a także udzielenie ofierze pomocy psychologicznej, zaś w stosunku do sprawcy podjęcie właściwych działań korekcyjnych.

Prawnicy o odpowiedzialności za hejt

Czy rodzice dzieci, które są sprawcami przemocy psychicznej i hejtu wobec kolegów ze szkoły, ponoszą odpowiedzialność prawną za zachowanie swoich dzieci?

Zasada jest taka, że odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego za przemoc psychiczną, czy hejt w wykonaniu dziecka poniżej 13 roku życia ponoszą rodzice.

Czy nastolatkowie ponoszą własną odpowiedzialność, za przejawy przemocy psychicznej wobec innych, np. w środowisku szkolnym?

Można powiedzieć, że istnieje pewnego rodzaju gradacja wieku związana z odpowiedzialnością za przejaw przemocy pomiędzy dziećmi. Małoletni, którzy nie ukończyli 13 roku życia nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzone przez siebie szkody. Osoby, powyżej 13 roku życia odpowiadają już samodzielnie. W stosunku do osób, które ukończyły lat 13, ale nie ukończyły lat 17, za przejawy przemocy psychicznej wobec innych, stosuje się przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, gdyż takie zachowania mogą zostać uznane za przejaw demoralizacji. Wobec sprawcy nieletniego sąd może zastosować środki wychowawcze, lecznicze, a nawet poprawcze, czyli umieścić takiego sprawcę w zakładzie poprawczym.