Kiedy sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?

Każdy z rodziców jest obowiązany i uprawniony do wykonywania władzy rodzicielskiej, która trwa aż do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Zgodnie z art. 95 KRO obejmuje ona kwestię sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz wychowania go. Rodzice reprezentują dziecko i dokonują w jego imieniu czynności faktycznych i prawnych. Zgodnie z art. 96 KRO mają oni obowiązek dbać o fizyczny i duchowy rozwój dziecka w celu należytego przygotowania go do pracy i dorosłego życia. Dziecko natomiast winne jest rodzicom posłuszeństwo. O istotnych sprawach rodzice decydują wspólnie, a przy braku porozumienia rozstrzyga sąd.

Władza rodzicielska przysługująca jednemu z rodziców

Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza przysługuje drugiemu z nich. Tak samo jest w przypadku, gdy jeden z nich został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub gdy ta została zawieszona. W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej albo jeżeli rodzice są nieznani ustanawia się dla dziecka opiekę.

Obowiązek udzielenia pomocy przez sąd opiekuńczy i inne organy państwowe

Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd zgodnie z art. 99 KRO. Ponadto sąd opiekuńczy i inne organy państwowe obowiązane są udzielać pomocy rodzicom, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej, w szczególności każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić na podstawie art. 109 KRO z uwagi na jej niewłaściwe wykonywanie i ma na celu ochronę dziecka i pomoc rodzinie. Sąd ma obowiązek podjęcia działań nie tylko w przypadku naruszenia dobra dziecka, ale także gdy to dobro jest zagrożone, przy czym nie musi to być zawinione np. z uwagi niewywiązywanie się wobec dziecka z obowiązku alimentacyjnego czy nadużywanie alkoholu. Art 109 par. 2 KRO wskazuje na przykładowy katalog czynności, jakie może podjąć sąd, do których zalicza się m.in.: zobowiązanie rodziców i małoletniego do pracy z asystentem rodziny, skierowanie na terapię rodzinną, poddanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego czy zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej. Sąd ograniczając władzę rodzicielską ma obowiązek wskazać sposób wykonywania kontroli tego ograniczenia np. poprzez kuratora sądowego. Pozbawienie dziecka możliwości przebywania w jego rodzinnym otoczeniu należy do środków najbardziej drastycznych, dlatego jest ostatecznością.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie zgodnie z art. 110 par. 1 KRO. Przykładem przemijającej przeszkody jest np. wyjazd zagraniczny rodzica (wyr. SN z 29 listopada 1999 r., III CKN 483/98, Legalis). Z reguły jest ona niezawiniona, ale może być również zawiniona (np. odbywanie kary pozbawienia wolności). Jeżeli przyczyna okazała się trwała, sąd uchyli zawieszenie i wyda orzeczenie o pozbawieniu rodziców władzy rodzicielskiej.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdalej idącą formą ingerencji ze strony sądu. Ma ona na celu ochronę dziecka i może zostać orzeczona przez sąd tylko jeżeli wcześniejsze środki okazały się bezskuteczne. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić z uwagi na: 1.) trwałą przeszkodę w jej wykonywaniu, 2.) nadużywanie władzy, 3.) rażące zaniedbywanie obowiązków. Trwałość należy rozumieć jako wieloletni okres, a taka sytuacja będzie miała miejsce w przypadku: przewlekłej choroby, odbywania kary pozbawienia wolności czy wyjazdu za granicę na stałe. Ponadto przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest nadużywanie alkoholu, zmuszanie dziecka do prostytucji czy utrzymywanie się z przestępstw np. z kradzieży. Powodem do pozbawienia władzy rodzicielskiej może być również brak zainteresowania dzieckiem zgodnie z art. 111 par. 1a KRO, zgodnie z którym sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej, jeżeli np. po umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej rodzice w dalszym ciągu się nim nie interesują i wymaga tego jego dobro. Pozbawienie władzy rodzicielskiej prowadzi do utraty praw i obowiązków stanowiących jej treść. Nie ma to jednak wpływu na inne prawa jak np. alimenty.

Czy sąd może przywrócić władzę rodzicielską?

Zgodnie z art. 111 par. 2 KRO sąd może przywrócić władzę rodzicielską, jeżeli ustała przyczyna i jest to celowe tzn. że przyczyna pozbawienia nie pojawi się ponownie w przyszłości. Takie postępowanie sąd może wszcząć z urzędu.

Podsumowanie

Każdy z rodziców jest obowiązany i uprawniony do wykonywania władzy rodzicielskiej, która sprowadza się do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz wychowania go. Trwa ona aż do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza przysługuje drugiemu z nich. Z uwagi na dobro dziecka władza rodzicielska może zostać ograniczona na podstawie art. 109 KRO, co może w szczególności polegać na: zobowiązaniu rodziców i małoletniego do pracy z asystentem rodziny, skierowaniu na terapię rodzinną czy umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej. Sąd musi również wskazać sposób sprawowania kontroli orzeczonego środka. Możliwe jest również pozbawienie władzy rodzicielskiej z uwagi na: 1.) trwałą przeszkodę 2.) nadużywanie czy 3.) rażące zaniedbywanie obowiązków. Pozbawienie władzy rodzicielskiej prowadzi do utraty praw i obowiązków stanowiących jej treść i nie ma wpływu inne prawa jak np. na alimenty. Pozbawienie dziecka możliwości przebywania w rodzinnym otoczeniu jest środkiem najbardziej drastycznym, dlatego traktowany jest jako ostateczność. Sąd może zawiesić władzę rodzicielską z uwagi na przemijającą przeszkodę. Ponadto możliwa jest zmiana orzeczenia i przywrócenie władzy, jeżeli ustała przyczyna pozbawienia i nie ma obawy, że pojawi się ona ponownie w przyszłości.