Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej wystąpi do Donalda Tuska o uchylenie w całości rozporządzenia regulującego stawki dla adwokatów z urzędu – jako sprzecznego z konstytucją. Rozporządzenie wydał minister sprawiedliwości, ale Rada Ministrów – na wniosek premiera – jest władna je uchylić (zgodnie z art. 149 ust. 2 zd. 2 konstytucji).
Dlatego też prezydium NRA w uchwale z 16 maja postanowiło wystąpić do premiera o złożenie stosownego wniosku. Analogiczny apel przed rokiem adwokaci kierowali do ówczesnego szefa rządu Mateusza Morawieckiego.
W uzasadnieniu uchwały prezydium NRA wskazuje, że rozporządzenie w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2631) jest sprzeczne z szeregiem przepisów konstytucji przez to, że wskazane w nim stawki „są niższe i inaczej ustalane niż stawki minimalne w tych samych sprawach dla adwokatów świadczących pomoc prawną z wyboru”.
Adwokatura przytacza przykładowe stawki, jakie według rozporządzenia otrzyma adwokat z urzędu za prowadzenie sprawy: eksmisyjnej – 120 zł, o stwierdzenie nabycia spadku – 60 zł, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej – 120 zł. Do tego opłaty te mogą być w bardziej zawiłych sprawach podwyższone do 150 proc. ich wysokości, podczas gdy stawki dla adwokatów z wyboru sądy mogą podnieść nawet sześciokrotnie.
Przypomnijmy, pogląd o niekonstytucyjności tych regulacji nie jest odosobniony i prezentował go także Trybunał Konstytucyjny. Ostatnie orzeczenie w tej sprawie zapadło 27 lutego 2024 r. (sygn. akt SK 90/22). TK w niekwestionowanym składzie orzekł, że sprzeczny z ustawą zasadniczą jest cały mechanizm różnicujący stawki dla adwokatów z urzędu i z wyboru. Wcześniej trybunał orzekał o niekonstytucyjności poszczególnych stawek, zakwestionował też analogiczny mechanizm ich różnicowania w rozporządzeniu dotyczącym radców prawnych (wyrok z 20 kwietnia 2023 r., sygn. akt. SK 53/22).
NRA w uzasadnieniu uchwały przypomina, że TK sygnalizował konieczność kompleksowego i spójnego uregulowania kwestii urzędówek, w tym na poziomie ustawy. Nic takiego dotąd nie nastąpiło. W Ministerstwie Sprawiedliwości od miesięcy trwają natomiast zapoczątkowane jeszcze za poprzedniej kadencji prace nad nowymi rozporządzeniami dotyczącymi urzędówek. Resort proponuje zrównanie stawek z urzędu i z wyboru. Uwagi NRA i Krajowej Rady Radców Prawnych zmierzające do urealnienia ich wysokości odrzucił – uznał, że propozycje wykraczają poza cel projektu, jakim jest realizacja orzeczeń TK.
Sądy co do zasady już teraz przyznają adwokatom i radcom prawnym z urzędu wynagrodzenie według minimalnych stawek dla prawników z wyboru, powołując się na orzecznictwo TK, ale wciąż zdarzają się też jednostkowe orzeczenia idące pod prąd tej linii. Propozycje zawarte w projekcie MS są dla pełnomocników korzystniejsze także dlatego, że jednoznacznie przesądzają, iż do podanych stawek należy doliczyć VAT. Ta kwestia nie jest obecnie jednolicie interpretowana w orzecznictwie.©℗