Ingerencja w art. 91 k.p.c. oraz art. 118 par. 2 k.p.c. może wprowadzić chaos w materii niezwykle istotnej z punktu widzenia systemu prawa procesowego cywilnego oraz praktyki sądowej.

Od 1 lipca 2023 r. stan prawny, w którym pełnomocnik mający złożyć w imieniu strony skargę kasacyjną, musi to wyraźnie zastrzec w treści pełnomocnictwa, to już przeszłość. Nieaktualna jest w tym zakresie także uchwała Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2008 r. (sygn. akt III CZP 142/07). Zgodnie z art. 91 pkt 1 k.p.c. – w brzmieniu nadanym ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 614; dalej: „u.z.k.p.c.”) – „pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy”. Z kolei zgodnie z art. 118 par. 2 k.p.c. adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę w zakresie wynikającym z art. 91, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

Tak więc od 1 lipca 2023 r. zakres pełnomocnictwa procesowego, wynikający z art. 91 k.p.c., jak również zakres czynności, do podjęcia których jest obowiązany pełnomocnik ustanowiony z urzędu, znacznie się rozszerzyły. I tak pełnomocnik, któremu zostanie udzielone pełnomocnictwo procesowe o zakresie wynikającym z art. 91 k.p.c., mimo prawomocnego zakończenia sprawy w sądzie II instancji, jest umocowany do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej, odbioru odpisu skargi kasacyjnej i wniesienia odpowiedzi na skargę (z art. 398 7 par. 1 k.p.c.) oraz występowania w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.

Dodatkowe obowiązki

Nie należy zapominać o obowiązku wynikającym z art. 387 1 k.p.c., zgodnie z którym pełnomocnik procesowy w każdej sprawie kasacyjnej ma też obowiązek zawiadamiać sąd II instancji o zmianie miejsca zamieszkania do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Również czynności, do których podjęcia będzie obowiązany pełnomocnik ustanowiony z urzędu, nie zakończą się na etapie postępowania przed sądem II instancji – będzie on musiał ocenić, czy w sprawie jest dopuszczalne wniesienie skargi kasacyjnej oraz czy istnieją ku temu podstawy, a jeżeli tak – sporządzić ją i wnieść, a także reprezentować stronę w postępowaniu kasacyjnym.

Radykalnie i bez uzasadnienia aksjologicznego czy praktycznego zerwano z dotychczasową linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, w której wskazywano, że po wydaniu wyroku drugoinstancyjnego sprawa kończy się prawomocnie, natomiast skarga kasacyjna nie jest w żadnym wypadku kontynuacją tego postępowania, lecz nowym postępowaniem, którego celem jest kontrola legalności orzeczenia. Powodowało to konieczność przedstawienia pełnomocnictwa do postępowania kasacyjnego.

Niestety na próżno szukać motywów uzasadnienia do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2650). Propozycja zmiany powyżej wskazanych przepisów pojawiła się po rozpatrzeniu tego projektu i wprowadzeniu zmian przez Komisję Nadzwyczajną do spraw zmian w kodyfikacjach. Nie jesteśmy więc w stanie odkodować intencji projektodawcy w zakresie zmiany art. 91 pkt 1 i art. 118 par. 2 k.p.c. Praktyka najbliższych miesięcy pozwoli zapewne na wyrobienie sobie zdania – cytując prof. Andrzeja Olasia – czy była to „reforma, deforma, czy zwykłe majsterkowanie”.

Co na to klient?

Wydaje się, że powyższa zmiana prędzej czy później, nieoczekiwanie, zapuka do drzwi każdej kancelarii. Tak było w przypadku kancelarii Michalak Kosicka-Polak i Wspólnicy. Kolejna prawomocnie zakończona sprawa w przedmiocie kredytu indeksowanego do franków szwajcarskich, zadowolony klient, satysfakcja pełnomocnika – wydawać by się mogło – misja zakończona. Nic bardziej mylnego. Mimo że w aktach sprawy znajdowało się pełnomocnictwo z 2019 r., na mocy którego radca prawny był zobowiązany do reprezentowania strony powodowej przed sądami powszechnymi, pełnomocnik został zobowiązany do złożenia odpowiedzi na skargę kasacyjną. Musiał niezwłocznie powiadomić o tym fakcie klienta, ponieważ zaczął biec termin na złożenie odpowiedzi, i ustalić (na nowo) zasady współpracy.

Ile jeszcze takich sytuacji będzie miało miejsce i czy ze wszystkimi klientami uda się porozumieć, czy nie będą traktowali takich działań jako narzuconych przez pełnomocnika?

Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, iż wśród przepisów przejściowych brak jest odrębnej regulacji dla wskazanych powyżej zmian. W konsekwencji zastosowanie znajdzie wyrażona w art. 19 ust. 1 u.z.k.p.c. zasada, zgodnie z którą do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu nadanym tą ustawą. Jednocześnie, zgodnie z art. 20 u.z.k.p.c., w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie moc zachowują czynności dokonane zgodnie z przepisami k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym.

Takie rozwiązanie kwestii międzyczasowych może budzić wątpliwości w praktyce. I tak możemy się spotkać z następującym stanowiskiem: „Zgodnie bowiem z art. 20 u.z.k.p.c. do oceny skutków czynności procesowych dokonanych przed wejściem w życie tej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. W konsekwencji pełnomocnictwo procesowe udzielone przed wejściem w życie u.z.k.p.c. nie będzie upoważniało z mocy samego prawa do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. Wykluczona jest odmienna interpretacja, ponieważ prowadziłaby do ustawowego rozszerzenia zakresu udzielonego pełnomocnictwa procesowego niezależnie od woli mocodawcy, a czasami nawet wbrew niej” (M. Łochowski, w: T. Szanciło, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, Legalis 2024, art. 91). Można się także spotkać z odmienną interpretacją: „Odnośnie do kwestii intertemporalnych związanych ze stosowaniem art. 91 pkt 1 KPC w nowym brzmieniu przyjąć należy, że data udzielenia pełnomocnictwa procesowego (przed dniem 1.7.2023 r., a więc datą wejścia w życie u.z.k.p.c., w przedmiotowym zakresie) jest nierelewantna dla oceny zakresu umocowania pełnomocnika z punktu widzenia uprawnienia do złożenia skargi kasacyjnej oraz reprezentacji w postępowaniu kasacyjnym. Kierując się przyjętą w art. 19 ust. 1 u.z.k.p.c. zasadą uznać należy, że począwszy od 1.7.2023 r., w braku przeciwnego zastrzeżenia w treści pełnomocnictwa, pełnomocnictwa procesowe udzielone przed jak i po tym dniu z mocy prawa będą obejmować umocowanie do wniesienia skargi kasacyjnej oraz zastępstwa w postępowaniu kasacyjnym. Począwszy od 1.7.2013 r., nie będzie zatem podstaw do odrzucenia skargi kasacyjnej jako wniesionej przez osobę nieuprawnioną (nieumocowaną), choćby skarga kasacyjna została złożona przed tym dniem” (A. Olaś, w: P. Rylski, Komentarz do KPC, Legalis 2024, art. 91).

Pełnomocnicy z wyboru będą musieli wprowadzić odpowiednie modyfikacje w stosowanych przez siebie wzorach pełnomocnictw, by kontrolować zakres reprezentacji, natomiast pełnomocnicy z urzędu – zaadaptować się do nowej rzeczywistości, w której zostali postawieni przed faktem dokonanym. Może przynajmniej dla mocodawców powyższe zmiany – rozszerzenie zakresu pełnomocnictwa z mocy prawa o wniesienie skargi kasacyjnej i udział pełnomocnika w postępowaniu kasacyjnym – okażą się pozytywne i dadzą im poczucie kompleksowego zaopiekowania sprawą. ©℗

Zerwano z linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, w której wskazywano, że sprawa kończy się prawomocnie po wydaniu wyroku drugiej instancji