Między małżonkami z chwilą zawarcia małżeństwa z mocy ustawy powstaje wspólność majątkowa. Oznacza to, że od tej pory małżonkowie posiadają majątek wspólny, do którego zasadniczo należą przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa przez nich oboje lub jednego z nich.
- Majątek wspólny a majątek osobisty
- Umowne uregulowanie kwestii udziałów w majątku wspólnym
- Kiedy wspólność ustawowa ustaje?
- Ochrona spadkobierców
- Kiedy można domagać się ustalenia nierównych udziałów?
Majątek wspólny a majątek osobisty
Powstanie majątku wspólnego nie wyklucza posiadania przez małżonków majątków osobistych, do których zalicza się m.in. przedmioty nabyte przez każdego z nich przed zawarciem związku małżeńskiego. Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby małżonkowie w sposób odmienny uregulowali kwestię ustrojów majątkowych i ustanowili rozdzielność czyli tzw. intercyzę.
Umowne uregulowanie kwestii udziałów w majątku wspólnym
Zgodnie z art. 501 KRO udziały małżonków w majątku wspólnym są co do zasady równe w przypadku ustania umownej wspólności majątkowej. Niemniej jednak zgodnie z ww. przepisem dopuszczalne jest ustalenie nierównych udziałów w umowie małżeńskiej. Bez względu jednak na to, jak małżonkowie uregulowali kwestię udziałów w umowie, mogą oni domagać się ustalenia nierównych udziałów przez sąd na podstawie art. 43 par. 2 i 3 KRO. Należy pamiętać, że podziału majątku wspólnego można dokonać dopiero po ustaniu wspólności majątkowej.
Kiedy wspólność ustawowa ustaje?
Jak już wspomniano wcześniej wspólność ustawowa powstaje poprzez zawarcie małżeństwa i ustaje poprzez: rozwiązanie małżeństwa poprzez rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa, umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej albo rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd, powstanie rozdzielności z mocy prawa wskutek ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, a także w razie ustania wspólności wskutek śmierci małżonka.
Ochrona spadkobierców
Jeżeli majątek wspólny ustał wskutek śmierci małżonka, to jego udział przypada spadkobiercom.
Prawo do ustalenie nierównych udziałów przysługuje wszystkim spadkobiercom jednocześnie. Wyjątek stanowi sytuacja, w której jednym ze spadkobierców jest pozostający przy życiu małżonek spadkobiercy. Jeżeli spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia, konieczne jest rozstrzygnięcie sądu. Ustalenie nierównych udziałów nie jest możliwe, jeżeli o unieważnienie małżeństwa wystąpił prokurator lub inna osoba mająca interes.
Kiedy można domagać się ustalenia nierównych udziałów?
Istnieje możliwość ustalenia przez sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym zgodnie z art. 43 § 2 KRO, jeżeli takie żądanie zostało zgłoszone przez co najmniej jednego z małżonków.
Sąd może orzec o ustaleniu nierównych udziałów dokonując podziału majątku wspólnego, jeżeli zostały spełnione dwie następujące przesłanki: przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Istotne jest to, że obie przesłanki muszą wystąpić łącznie, a wystąpienie tylko jednej nie jest wystarczające, aby sąd orzekł o nierównośi udziałów w majątku wspólnym.
Ustalenie nierównych udziałów wyjątkowo może polegać nawet na całkowitym pozbawieniu jednego z małżonków udziału w tym majątku (wyr. SN z 10.11.1976, II CR 268/76, Legalis). Żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu (Uchwała SN z 22.11.1972, III CZP 83/72, Legalis), ale nie jest dopuszczalne po prawomocnym orzeczeniu o podziale majątku wspólnego (wyr. SN z 12.05.2017, III CSK 182/16, Legalis).
Przyczynienie się przez małżonka do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego należy rozumieć „całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb”. Istotne jest nie tylko wysokość osiąganych przez małżonków dochodów, ale także to, na co te środki są przeznaczane i czy nie są np. roztrwaniane. Zgodnie z art. 43 par. 3 KRO w kontekście oceny przyczynienia się do powstania majątku wspólnego znaczenie ma również nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Ważne powody
Konieczne jest również zaktualizowanie się przesłanki „ważnych powodów”. Do takich zalicza się naganne postępowanie ze strony małżonka takie jak: porzucenie rodziny, zaniedbywanie względem niej obowiązków, długotrwała separacja. Powody te mogą być zarówno zawinione np. nadużywanie alkoholu lub niezawinione jak np. choroba.
Zdrada jako ważny powód
Zgodnie z postanowieniem SN z dnia 16 listopada 2023 r. (sygn.. akt II CSKP 1401/22) ważnym powodem uzasadniającym ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może być orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednej ze stron. W ww. sprawie SN uznał, że zdrada małżeńska, a następnie opuszczenie rodziny jest powodem do odstąpienia od zasady równych udziałów w majątku wspólnym.
Podsumowanie
Zawarcie małżeństwa z mocy ustawy powoduje powstanie między małżonkami ustawowej wspólności majątkowej, która oznacza, że poza majątkami osobistymi, małżonkowie posiadają również majątek wspólny. Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Istnieje jednak możliwość umownego ustalenia nierównych udziałów na podstawie art. 501 KRO oraz ustalenia nierównych udziałów przez sąd na podstawie art. 43 par. 2 i 3 KRO. Konieczne do tego jest łączne wystąpienie przesłanek: przyczynienia się do majątku wspólnego w różnym stopniu oraz ważnych powodów, które mogą polegać zarówno na zachowaniu zawinionym jak np. porzuceniu rodziny czy niezawinionym jak np. choroba.
Źródła: Gromek K., KRO, wyd. 7, 2020, Legalis. Pietrzykowski K., KRO, wyd. 8, 2023, Legalis, Osajda K., Słyk J., KRO, wyd. 10, 2023, Legalis.