TSUE odpowie na pytania o prawo do obrońcy w normalnym trybie

Trybunał w Luksemburgu – chociaż nie w trybie przyspieszonym – wyjaśni zagadnienia związane m.in. z niedostateczną implementacją przez Polskę dyrektywy obrończej – wynika z postanowienia opublikowanego pod koniec minionego roku.

Sprawa dotyczy oskarżonego o posiadanie narkotyków oraz prowadzenie samochodu pod wpływem amfetaminy. Fakt popełnienia tych czynów uprawdopodabnia bogaty materiał dowodowy. Sąd Rejonowy we Włocławku nabrał jednak wątpliwości, czy w toku dochodzenia zachowano gwarancje procesowe przewidziane przez prawo unijne.

Z dokumentacji medycznej wynika, że oskarżony kilkukrotnie przebywał w szpitalach na oddziałach psychiatrycznych, gdzie wstępnie zdiagnozowano u niego zaburzenia psychiczne. Zdaniem przesłuchiwanej lekarki nasilenie objawów choroby uniemożliwiało przeprowadzenie czynności procesowych przez co najmniej kilka tygodni. Chociaż wątpliwości co do stanu psychicznego są przesłanką do przyznania pomocy prawnej z urzędu, to na żadnym etapie dochodzenia podejrzanemu nie towarzyszył profesjonalny pełnomocnik. Prowadzący pierwsze przesłuchanie policjant odnotował, że mężczyzna nie zrzekł się korzystania z prawa do obrońcy, ale też nie zgłosił żądania kontaktu z adwokatem. Prokurator przed kolejnym przesłuchaniem już w szpitalu psychiatrycznym nie wystąpił do sądu o ustanowienie obrońcy z urzędu. Również bez pomocy prawnika podejrzany po wypisaniu ze szpitala zapoznawał się z aktami.

SR we Włocławku zwrócił sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia dochodzenia o zapewnienie przesłuchania podejrzanego w obecności obrońcy oraz uzyskanie opinii biegłych psychiatrów na okoliczności związane ze stanem jego zdrowia. Postanowienie to uchylił Sąd Okręgowy we Włocławku, który stwierdził m.in., że nie dostrzega naruszenia dyrektyw i orzecznictwa europejskiego, zaś prawo do obrony nie zostało ograniczone, gdyż podejrzany ustanowił adwokata z wyboru (stało się to dopiero po skierowaniu przeciw niemu aktu oskarżenia).

Sprawa wróciła więc do SR we Włocławku, który skierował 15 pytań do TSUE. Większość z nich zmierza do ustalenia, w jakich okolicznościach osoba występująca w postępowaniu karnym wymaga szczególnego traktowania lub znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji w świetle dyrektywy 2016/1919 w sprawie pomocy prawnej z urzędu oraz czy dopuszczalne jest przesłuchanie takiej osoby bez udziału obrońcy. Sąd ma też wątpliwości, czy przepisy kodeksu postępowania karnego (stanowiące m.in., że niestawiennictwo obrońcy na przesłuchanie podejrzanego nie tamuje przesłuchania) są zgodne z dyrektywą 2013/48 (dyrektywą obrończą). Jedno z pytań dotyczy zgodności z prawem unijnym przepisów ograniczających niezależność prokuratora w zakresie stosowania prawa UE ze względu na to, że minister sprawiedliwości, będący jednocześnie prokuratorem generalnym ma prawo wydawać polecenia wiążące prokuratorom niższego rzędu.

W opublikowanym ostatnio postanowieniu prezes TSUE oddalił wniosek SR we Włocławku o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. Jak stwierdził, znaczna liczba osób lub sytuacji prawnych, których może dotyczyć orzeczenie sądu odsyłającego, sama w sobie nie stanowi wyjątkowej okoliczności uzasadniającej zastosowanie tego trybu. Taką okolicznością nie jest również „uzasadniony interes jednostek”. Jak zwrócił uwagę prezes TSUE, sąd odsyłający nie wyjaśnił również, na czym polega ryzyko dla oskarżonego związane z ewentualną ingerencją w sprawę przez ministra.

Sprawa zostanie więc rozpoznana w normalnym trybie, a rozstrzygnięcie może mieć wpływ na inne toczące się w Polsce postępowania. Problem prawny wiąże się m.in. z implementacją dyrektywy obrończej, która – w ocenie m.in. Naczelnej Rady Adwokackiej – została dokonana przez polskiego ustawodawcę w sposób niewłaściwy. NRA proponuje jej pełną implementację w petycji, którą składała już w przeszłości instytucjom uprawnionym do inicjatywy ustawodawczej i którą niedawno ponowiła w związku z rozpoczęciem nowej kadencji Sejmu. – Postulujemy, by osoby zatrzymane już od pierwszej czynności w postępowaniu karnym miały możliwość korzystania z pomocy obrońcy – mówił DGP prezes NRA Przemysław Rosati.©℗

orzecznictwo