Sporne odsuwanie neosędziów

Planowane przez ministra sprawiedliwości zmiany w zasadach przydziału sędziom spraw budzą skrajne oceny. Jak ustalił DGP, projektowane regulacje mogą zostać jeszcze zmienione.

Do przedstawionego tuż przed świętami projektu nowelizacji regulaminu urzędowania sądów powszechnych zaczynają spływać opinie. I tak Krajowa Izba Radców Prawnych (KIRP) twierdzi, że zaproponowane zmiany zmierzające do uniemożliwienia neosędziom dokonywania oceny bezstronności innych neosędziów stanowią wzmocnienie konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu, a także są w pełni zgodne z zasadą odrębności władzy sądowniczej. Przeciwnego zdania jest Ogólnopolskie Zrzeszenie Sędziów „Sędziowie RP”, które ocenia, że propozycje są rażąco sprzeczne z konstytucją i mogą być źródłem chaosu w sądownictwie.

Tymczasem, jak słyszymy nieoficjalnie, projekt może ulec jeszcze uszczegółowieniu, zwłaszcza w zakresie, w jakim odnosi się do nieuwzględniania neosędziów przy losowym przydzielaniu spraw.

Wzmocnienie gwarancji czy naruszenie statusu sędziego?

Opisywany projekt zawiera dwie zmiany. Pierwsza z nich ma skutkować tym, że wnioski o wyłączenie sędziego ze względu na sposób powołania go nie będą rozpoznawane przez sędziów, którzy otrzymali urząd w tym samym trybie. „Rozwiązanie to uniemożliwi udział osób powołanych przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną ustawą o KRS z 8 grudnia 2017 r. w rozpatrywaniu tego typu wniosków” – tłumaczy MS. W jaki sposób? Otóż osoby takie nie będą uwzględniane w przydzielaniu spraw przez System Losowego Przydziału Spraw (SLPS).

Zdaniem KIRP regulacja ta „odpowiada założeniom fundamentalnej w państwie konstytucyjnym dla każdego testu bezstronności, niezależności i niezawisłości sędziowskiej zasady nemo iudex in causa sua” (nikt nie może być sędzią we własnej sprawie – red). Zdaniem izby jest ona również w pełni zgodna z wynikającą z art. 173 konstytucji zasadą odrębności władzy sądowniczej.

Podobnego zdania jest Stowarzyszenie Sędziów „Themis”, które uważa, że proponowane zmiany „prowadzą do zapewnienia obywatelom RP prawa do rozstrzygnięcia ich spraw przez niezależny i bezstronny sąd w okresie przejściowym, poprzedzającym przywrócenie pełnej zgodności ustaw z polską konstytucją i standardami międzynarodowymi”, o co stowarzyszenie wielokrotnie apelowało zarówno do samych sędziów, jak i do ustawodawcy. Themis uważa, że zaproponowane zmiany rozpoczną odbudowę zaufania obywateli do sądów oraz „są też oczywiste z punktu widzenia metodyki pracy sędziego”. Stowarzyszenie podkreśla bowiem, że oczywiste jest, że sędzia, który objął stanowisko w wyniku wniosku o powołanie przedstawionego prezydentowi przez obecną KRS, nie może rozpoznawać wniosku o wyłączenie innego sędziego, złożonego również z powodu wątpliwości co do okoliczności jego powołania tym samym trybem.

W zdecydowanie inny sposób zaproponowane rozwiązanie ocenia zrzeszenie Sędziowie RP. Jak zauważa, projektowana regulacja nie wykonuje ustawy, a uzupełnia ją o treści, których w niej nie ma. Tymczasem, jak zaznaczono w opinii, w rozporządzeniu powinny być zamieszczane jedynie przepisy o charakterze technicznym. Dlatego też, zdaniem zrzeszenia, „wprowadzenie przez ministra sprawiedliwości ograniczenia kategorii spraw rozpoznawanych przez część sędziów aktem podustawowym jest niedopuszczalne konstytucyjnie i w rzeczywistości prowadzi do samodzielnego uregulowania w rozporządzeniu całego kompleksu zagadnień proceduralnych i ustrojowych”. Sędziowie RP uważają również, że takie działanie narusza ustrojowy status sędziego. Powołano się również na art. 47a par. 2 prawa o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 217 ze zm.), który stanowi, że „przydział spraw w ramach poszczególnych kategorii jest równy, chyba że został zmniejszony z uwagi na pełnioną funkcję, uczestniczenie w przydziale spraw innej kategorii lub z innych przyczyn przewidzianych ustawą”. Zrzeszenie stoi więc na stanowisku, że takich zmian należy dokonywać w drodze ustawy, a nie poprzez modyfikację rozporządzenia.

Piotr Skrzyszowski, sędzia i prezes zrzeszenia, odniósł się w opinii również do argumentu zawartego w uzasadnieniu projektu, że sędziowie powołani z rekomendacji obecnej KRS mają osobisty interes w nieuwzględnianiu wniosków o wyłączenie innych „neosędziów”. Jego zdaniem takie stanowisko „kreuje «resortową» podstawę do bezprawnego wyłączenia sędziego” oraz „godzi w atrybut bezstronności sędziów i społeczne przekonanie o przestrzeganiu zasad niezawisłości sędziów, niezależności sądów (…)”. Warto w tym miejscu jednak zaznaczyć, że sam Skrzyszowski awansował do Sądu Okręgowego w Krakowie właśnie dzięki poparciu obecnej KRS.

Przy uwzględnieniu prawa UE

Druga ze zmian zawartych w projekcie ma prowadzić do tego, że przy sporządzaniu orzeczeń i uzasadnień sędziowie będą uwzględniać prawo Unii Europejskiej, kierując się przy tym „zasadami pierwszeństwa, bezpośredniego stosowania oraz lojalnej współpracy”. Ponadto sędziowie mają brać pod uwagę w procesie orzekania wiążące nasz kraj prawo międzynarodowe, a w szczególności mówiący o prawie do sądu art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka.

Stowarzyszenie Sędziów „Themis” propozycję tę traktuje jako początek zmian, które mają przywrócić sądy obywatelom. Jak podkreśla, prawidłowo sporządzone uzasadnienie pozwala skontrolować i zrozumieć orzeczenie. „Jest to więc kwestia podstawowa w zapewnieniu obywatelom prawa do sądu” – napisano w opinii. Zaznaczono przy tym, że problemem przy realizacji nowego rozwiązania może być art. 99a kodeksu postępowania karnego, który przewiduje obowiązek sporządzania uzasadnienia na formularzu.

Z kolei KIRP zauważa, że „w zwykłych (niekryzysowych) warunkach funkcjonowania państwa polskiego wskazane obowiązki (uwzględniania przez sędziów w procesie orzekania prawa UE i międzynarodowego – red.) stanowią naturalny wymóg ustrojowy, który nie musi znajdować wyraźnego i dodatkowego potwierdzenia w innych obowiązujących regulacjach prawnych”. Praktyka ostatnich lat odbiega jednak istotnie od tych wymogów, przez co proponowana regulacja, choć w normalnych okolicznościach ustrojowych mogłaby zostać uznana za zbędną, obecnie staje się dopuszczalna i uzasadniona.

Przeciwne omawianej zmianie jest natomiast zrzeszenie Sędziowie RP. Tak jak w przypadku rozwiązania dotyczącego SLPS, tak i w tym przypadku stoi ono na stanowisku, że proponowana regulacja wykracza poza granice upoważnienia ustawowego, a co za tym idzie – nie powinna znaleźć się w rozporządzeniu.©℗