Opieka naprzemienna nad dzieckiem. Jakie są jej zasady oraz dobre i złe strony?

Wielu rodziców, decydując się na rozwód, zastanawia się, jak rozwiązać kwestię opieki nad dziećmi. Jedną z możliwości jest opieka naprzemienna. Jakie są jej rodzaje? Co można zaliczyć do plusów i minusów takiego rozwiązania? Dowiesz się z artykułu.

Pomimo tego że pojęcie opieki naprzemiennej pojawia się w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. (Dz. U. 2016 poz.195) o pomocy państwa w wychowaniu dzieci oraz ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2003 nr 228 poz. 2255), to w dalszym ciągu brak takiej definicji w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jest to o tyle zastanawiające, że przedmiotowa kwestia od lat postulowana jest przez RPO czy organizacje działające przeciwko alienacji rodzicielskiej. Ministerstwo Sprawiedliwości pomimo zapowiedzi w dalszym ciągu nie zdecydowało się na wprowadzenie zmian. Brak definicji opieki naprzemiennej w KRO oznacza w praktyce zróżnicowane orzeczenia sądów, co bardzo często bardzo negatywnie przekłada się na wzajemne relacje rodziców.

Opieka naprzemienna. Na czym polega?

Opieka naprzemienna polega na sprawowaniu pieczy nad dzieckiem przez rodziców w taki sposób, że przebywa ono u każdego z nich przez określony czas. Rodzice muszą zatem dojść do porozumienia, że dziecko będzie przebywać np. po 2 tygodnie u każdego z nich. Dopuszczalne jest jednak ustalenie opieki naprzemiennej tak, że dziecko mieszka u jednego z rodziców np. tydzień, a u drugiego 3, stosownie do wcześniejszych ustaleń między nimi lub orzeczenia sądu. Do sprawowania opieki naprzemiennej wymagana jest pełna władza rodzicielska. Podczas przebywania u jednego z rodziców, drugi z nich zachowuje prawo do kontaktu z dzieckiem. Jeżeli otrzymuje ono świadczenie 500 plus (ew. od 1.01.2024 r. 800 plus) to ustala się je dla każdego z rodziców i powinno być podzielone na pół, co nie oznacza, że nie można zawrzeć w tym zakresie odmiennego porozumienia. Sprawując opiekę naprzemienną, rodzice równomiernie partycypują w kosztach utrzymania dziecka, tzn. ponosi je ten, u kogo dziecko przebywa. Z tego też względu zasądzanie alimentów nie jest obligatoryjne, chyba że sytuacja majątkowa rodziców jest zróżnicowana. Mało prawdopodobne, aby sąd zdecydował się powierzyć rodzicom opiekę naprzemienną, jeżeli ci żyją w konflikcie lub w mieszkają od siebie w dużej odległości.

Zalety opieki naprzemiennej nad dzieckiem

Do zalet zaliczać będziemy niewątpliwie brak faworyzowania jednego z rodziców, zachowanie równych relacji dziecka z rodzicami i pozostałymi członkami rodziny. Z całą pewnością opieka naprzemienna pozytywnie wpływa na rozwój emocjonalny i psychiczny dziecka. Ponadto przełamuje ona stereotyp ojca płacącego alimenty i matki sprawującej opieki nad dzieckiem, który często bywa dla stron krzywdzący.

Wady opieki naprzemiennej nad dzieckiem

Negatywnie należy ocenić konieczność przemieszczania się dziecka, zwłaszcza jeżeli rodzice mieszkają od siebie w sporej odległości. Opieka naprzemienna może oznaczać również wyższe koszty w celu zapewnienia dziecku tego samego standardu i np. kupowanie tych samych zabawek, co może być kłopotliwe, gdy jeden z rodziców zarabia mniej. Niekiedy dziecko z uwagi na częstotliwość zmiany zamieszkania może odczuwać brak stabilizacji, dyskomfort czy stres. Każdorazowo przecież musi pamiętać o zabraniu zeszytów czy zabawek, ponieważ żyje „na walizkach”.

Opieka naprzemienna. Postępowanie w sądzie

Rodzice powinni spisać porozumienie, na mocy którego ustalają zakres i sposób wykonywania opieki naprzemiennej. Przed wydaniem orzeczenia sąd często sięga po opinię OZSS (Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych), który weryfikuje kompetencje wychowawcze rodziców. Może jednak poprzestać na przesłuchaniu świadka, szczególnie jeżeli nie ma wątpliwości co do kompetencji opiekuńczych i wychowawczych rodziców. Opieka naprzemienna przyznawana jest na podstawie art. 58 KRO w zw. z art. 107 KRO. Sąd wydając orzeczenie bierze pod uwagę zdanie dziecka, o ile jego rozwój umysłowy, stopień dojrzałości czy stan zdrowia na to pozwalają. Dobro dziecka oceniane jest przez sąd indywidualnie, w odniesieniu do konkretnego przypadku. Sposób sprawowania opieki może zostać zmieniony, jeżeli zmienią się okoliczności faktyczne uzasadniające taką zmianę.

Wprowadzenie definicji do KRO

Choć w praktyce orzeczniczej polskich sądów coraz częściej można spotkać się z opieką naprzemienną, to wciąż istnieją duże rozbieżności, które mogłyby zostać zminimalizowane poprzez wprowadzenie definicji opieki naprzemiennej do KRO. Wielu ekspertów podkreśla, że precyzyjne unormowanie opieki naprzemiennej w KRO mogłoby w wielu przypadkach przyczynić się do złagodzenia sytuacji konfliktowych między rodzicami.

Opieka naprzemienna w innych krajach

Opieka naprzemienna cieszy się dużą popularnością w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej, co w dużej mierze wynika z wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego tych krajów, ponieważ przemieszczanie się dziecka między domami każdego z rodziców wiąże się z dużymi kosztami.

Stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości

Zgodnie z informacją na stronie RPO z dnia 8 sierpnia 2022 r. kwestia uregulowania opieki naprzemiennej została pozytywnie przyjęta przez resort Ministerstwa Sprawiedliwości. W ocenie ministerstwa wprowadzenie definicji opieki naprzemiennej do KRO ustanowi ją jako preferowaną formę sprawowania opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców, co jednak do chwili obecnej nie nastąpiło.

Podsumowanie

Opieka naprzemienna od lat postulowana jest przez RPO i organizacje sprzeciwiające się alienacji rodzicielskiej. Dziwić może nieco fakt, że skoro Ministerstwo Sprawiedliwości tak aprobująco wypowiada się w kwestii wprowadzenia definicji opieki naprzemiennej do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to dlaczego to tak długo trwa i do chwili obecnej nie doszło do skutku. Opieka naprzemienna, pomimo tego, że jest droższa, to niesie ze sobą szereg pozytywnych aspektów takich jak: przeciwdziałanie alienacji rodzicielskiej, umożliwienie budowania więzi emocjonalnych między dzieckiem a rodzicami i ich rodzinami czy też przełamanie krzywdzących często stereotypów. Wprowadzenie do KRO definicji doprowadzi do ujednolicenia orzecznictwa poprzez wskazanie na opiekę naprzemienną jako preferowaną formę sprawowania opieki, co w wielu sytuacjach może pozytywnie wpływać na istniejące między rodzicami konflikty. Nie wspominając już o korzyściach dla samego dziecka.