Jak wymazać wyroki Trybunału Konstytucyjnego? Możliwe trzy rozwiązania

Na razie, jak słyszymy, trwają intensywne konsultacje z prawnikami i konstytucjonalistami. Decyzje w sprawie treści uchwał liderzy KO, Trzeciej Drogi i Lewicy mają podjąć w poniedziałek – tak, by ewentualnie już kolejnego dnia mógł je przeprocedować Sejm. Choć pojawiają się opinie, by poczekać do grudnia, aż powstanie nowy rząd Donalda Tuska.

Trzy uchwały mają dotyczyć odwołania trzech sędziów-dublerów, powołanych w miejsce legalnie wybranych przez większość PO-PSL w 2015 r. Jak mówią politycy, mają mieć wymiar symboliczny i praktyczny. Symboliczny – bo od własnych porządków w TK PiS zaczął rządy w 2015 r. Praktyczny – bo nowa sejmowa większość liczy, że podważenie składu obecnej KRS zatrzyma nominacje w sądownictwie. Jednak pierwotne zapowiedzi bardzo szybkiego przyjęcia uchwał na razie się nie sprawdziły, a liderzy koalicji dali sobie więcej czasu na uzgodnienia. Powodem mogą być ewentualne komplikacje wynikające z ich przyjęcia.

Na pierwszy ogień ma iść uchwała dotycząca TK i tzw. sędziów dublerów. Chodzi o trzech sędziów: Mariusza Muszyńskiego, Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka. Razem z dwójką innych sędziów zostali oni powołani w 2015 r., tuż po przejęciu władzy przez PiS w miejsce piątki sędziów wybranych przez koalicję PO-PSL w końcówce poprzedniej kadencji i po forsownej zmianie ustawy o TK, gdy Bronisław Komorowski przegrał wybory prezydenckie. Nowy prezydent Andrzej Duda odmówił przyjęcia ślubowania od całej piątki, a PiS wybrał na ich miejsce innych, zgłoszonych przez siebie kandydatów.

Podstawą do obecnych działań opozycji ma być orzeczenie TK z grudnia 2015 r., w którym stwierdził on, że wybór trójki sędziów: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego był prawidłowy i prezydent powinien był przyjąć od nich ślubowanie, natomiast Sejm nieprawidłowo wybrał dwójkę pozostałych sędziów. Jeśli chodzi o większość, nie będzie z tym zapewne kłopotu. Pytanie o kwestionowanie tych działań i ich praktyczne skutki.

Zgodnie z intencjami autorów uchwał, jeśli Sejm je przyjmie, powinno automatycznie nastąpić przyjęcie ślubowania od nich przez prezydenta. I tu może się pojawić pierwszy kłopot, bo z pałacu słychać, że nie wiadomo, na jakiej podstawie prawnej miałoby się to odbyć. W tym przypadku będzie to pierwsza linia frontu między nową większością a Andrzejem Dudą. Koalicja będzie mogła wskazywać palcem, że to głowa państwa jest hamulcowym. PiS, ale także Pałac Prezydencki uważają zapowiadane działania za bezpodstawne. – Orzeczenia są ostateczne, nie ma instytucji, która może je wzruszać. A na jakiej podstawie opozycja chce odwołać sędziów? – słyszymy w pałacu.

W konsekwencji może się okazać, że mamy kolejny pat w TK, przynajmniej do końca kadencji Andrzeja Dudy (2025 r.). – To będzie już problem prezydenta. Nasi wyborcy oczekują po nas przynajmniej jakiegoś symbolicznego czy politycznego gestu – mówi polityk jednej z partii koalicyjnych.

– Uważam, że podjęcie takich uchwał jest dopuszczalne. One będą jedynie potwierdzały to, co już wiemy, choćby na podstawie orzeczenia TK z grudnia 2015 r. Mam jednak wątpliwości, czy doprowadzą do realnych zmian w trybunale i np. do odsunięcia tych trzech osób od orzekania. Natomiast kwestia orzeczeń nie będzie prostą sprawą. Stwierdzenie nieistnienia czy nieważności wszystkich orzeczeń wydanych z udziałem dublerów może prowadzić do komplikacji w różnych obszarach – mówi dr Marcin Szwed z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Podważenie statusu trzech sędziów praktycznie z automatu ma się przełożyć na unieważnienie wydanych przez nich wyroków. Jak mówi jedna z osób znających zamiary koalicji, w takim przypadku orzeczenia mogą zostać uznane za niebyłe, ale nie wszystkie – część może zostać uznana za takie o nieodwracalnych skutkach prawnych i nadal będzie obowiązywać, a część nie. O tym de facto decydowałby premier, publikując sprostowania wyroków w Dzienniku Ustaw. Inny wariant dotyczy naprawiania stanu prawnego drogą ustawową. – Możliwe, że po wydaniu uchwał trzeba będzie przyjąć ustawę lub ustawy, by uwzględnić konsekwencje prawne unieważnienia orzeczeń – przyznaje polityk KO. Rozważane jest też przyjęcie czwartej uchwały (poza tymi trzema odnoszącymi się do sędziów-dublerów), która ogólnie stwierdzałaby nieważność wyroków, i to, by przede wszystkim na jej podstawie przyjmować ustawy odkręcające wyroki. – Mamy wyrok ETPCz w sprawie Xero Flor, możemy się na niego powołać – zwraca uwagę rozmówca z KO.

Część prawników uważa, że sprawa nie jest taka prosta. – Mam wątpliwości, czy da się je w tak prosty sposób unieważnić. One zostały opublikowane w dzienniku ustaw, wywołały pewne konsekwencje, jak np. wykreślenie jednej z przesłanek do aborcji po słynnym orzeczeniu TK z 2020 r. Na podstawie innych orzeczeń i wynikających z nich zmian prawnych mogło dochodzić do wznawiania postępowań, nabywania jakichś uprawnień itd. Trzeba zatem podjąć jakieś działania, żeby uchronić się przed negatywnymi konsekwencjami automatycznego stwierdzenia nieistnienia wszystkich orzeczeń – podkreśla Marcin Szwed.

Jeśli chodzi o działania koalicji, to w dalszych krokach może zostać podniesiony nawet temat pensji pobieranych przez trójkę dublerów w TK. – Powinni ją zwrócić, najlepiej wraz z odsetkami. Musimy to zrobić tak, by zabolało – ocenia rozmówca z KO.

Na razie w koalicji sejmowej nie ma wyklarowanej koncepcji, co zrobić z KRS. Co prawda nowy Sejm już powołał swoich czterech posłów członków KRS, a niebawem dwójkę swoich przedstawicieli wskaże Senat, jednak w dalszym ciągu zasiada tam kilkunastu sędziów wybranych nie przez środowiska sędziowskie (jak było kiedyś), tylko przez poprzedni Sejm. Niektórzy politycy z nowej większości uważają, że tym problemem powinien się zająć nowy minister sprawiedliwości. A to oznaczałoby odsunięcie sprawy co najmniej na grudzień. O ile w przypadku TK zmiany mają zajść szybko, o tyle w przypadku KRS politycy sejmowej większości nie kryją, że reforma może potrwać miesiące. Najbliższe posiedzenie plenarne KRS jest planowane na 21–24 listopada.