Nowe zasady dochodzenia roszczeń w sprawach własności intelektualnej

Przedsiębiorca, który podejrzewa, że jego znak towarowy lub utwór został nielegalnie wykorzystany, ma obecnie tylko pół roku na wystąpienie do sądu o zabezpieczenie swoich roszczeń. Jeśli się spóźni, nieuprawniony podmiot będzie mógł czerpać pożytki z jego własności aż do wyroku w sprawie naruszenia praw autorskich, patentów czy znaków towarowych. Autorką jest Alicja Rytel, adwokat, kancelaria Patpol,.

To efekt nowych przepisów, które weszły w życie 1 lipca br. na mocy ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 614; dalej: k.p.c.). Pozwolą one ujednolicić orzecznictwo, a jednocześnie umożliwią właścicielom praw własności intelektualnej jednoznaczne stwierdzenie, jakie uprawnienia procesowe przysługują im na danym etapie sprawy. W praktyce uprawnieni m.in. z patentów, znaków towarowych, wzorów przemysłowych, a także praw autorskich, czy też osoby, wobec których dopuszczono się czynu nieuczciwej konkurencji, powinni pamiętać, że zaniedbanie dochodzenia praw czy odwlekanie decyzji co do postępowania wobec naruszyciela może ich pozbawić ważnego instrumentu prawnego, jakim jest zabezpieczenie roszczeń. Innymi słowy – w razie naruszenia praw własności intelektualnej należy jak najszybciej zdecydować o dalszych działaniach. W przeciwnym razie będzie bowiem stosowany nowo dodany art. 755 par. 23 k.p.c., który stanowi, że” „W sprawach wymienionych w art. 47989 (a są to sprawy z zakresu własności intelektualnej – red.) sąd oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli został on złożony po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego.

Przypomnijmy, że do końca czerwca br. nie istniał żaden przepis, który wprowadzałby termin do wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń. Przy czym w praktyce sądy uznawały, że zbyt długa zwłoka pozbawia poszkodowany podmiot możliwości wystąpienia do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń.

Sądy jednak przychylniej patrzyły na przypadki, w których zwłoka była usprawiedliwiona, np. strony prowadziły negocjacje, a więc uprawiony z danego prawa własności intelektualnej mógł liczyć na to, że sprawa zakończy się polubownie.

Istotne postępowanie

Zobrazowanie wagi i istoty wprowadzonych nowelizacją k.p.c. zmian w postępowaniu zabezpieczającym w sprawach dotyczących własności intelektualnej wymaga wyjaśnienia, na czym polega to postępowanie. Ogólnie rzecz biorąc, w każdej sprawie cywilnej można żądać tzw. zabezpieczenia roszczeń. Wystąpienie z tym żądaniem jest dopuszczalne zarówno w toku postępowania, jak i przed złożeniem pozwu. Przy czym w tym drugim przypadku sądy zobowiązują wnioskodawcę do wystąpienia z powództwem w określonym terminie. Jak można domniemywać już na podstawie samego sformułowana „zabezpieczenie”, złożenie wniosku o zabezpieczenie roszeń ma na celu ustalenie pewnego stanu rzeczy. Należy pamiętać, że czas trwania postępowań sądowych bywa znaczny. Do momentu wydania prawomocnego wyroku – w I czy w II instancji – osoba, której zarzuca się naruszenie, może bez przeszkód prowadzić swoją naruszycielską działalność. Skutki tej działalności mogą być niekorzystne dla właściciela prawa. Najjaskrawszym przykładem tego zjawiska jest np. sprzedaż nieoryginalnych towarów ze znanym znakiem towarowym. W takiej sytuacji odbiorcy – nieświadomi, że mają do czynienia z podróbkami – mogą uznać, iż produkt właściciela znaku towarowego jest niskiej jakości. Za przykład może służyć również wprowadzanie do obrotu środka, np. leku, który ma wszystkie cechy chronionego patentem wynalazku, również obecnego na rynku. W tej sytuacji produkt naruszyciela zagraża zarówno renomię chronionego wynalazku, jak i interesom majątkowym właściciela patentu. Właśnie po to, by przeciwdziałać trudnym do odwrócenia skutkom naruszenia, ustawodawca przewidział możliwość wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń.

Interes prawny

Podstawowym przepisem, w którym wyliczono przesłanki wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń, jest art. 7301 k.p.c. W myśl jego par. 1: „udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia”. Natomiast par. 2 stanowi, że: „interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie”.

Jak widać, ustawodawca nie wymaga, by na tym etapie właściciel prawa udowodnił, iż już dochodzi do naruszenia. Wystarczające jest bowiem samo „uprawdopodobnienie”, że tak się stało, co w konsekwencji sprawia, że również roszczenie należy uznać za wiarygodne (choć jeszcze nie zostało udowodnione).

Co jednak należy rozumieć pod pojęciem interesu prawnego? Ogólnie ujmując, ów interes prawny istnieje właśnie wtedy, gdy istniejący stan rzeczy spowoduje, że przyszłe orzeczenie sądu będzie niewykonalne, trudne do wykonania lub też skutki tego stanu rzeczy zniweczą cel postępowania. Dlatego też mówi się, że udzielenie zabezpieczenia przez sąd reguluje relację stron sporu na czas trwania postępowania. Sąd bowiem nakłada określone obowiązki, by nie dopuścić do ziszczenia się niekorzystnych i trudnych bądź niemożliwych do odwrócenia skutków.

Wiele możliwości

A jakie mogą być sposoby zabezpieczenia? Odpowiedź jest krótka – różne: od zabezpieczenia rachunków bankowych w sprawach o roszczenia finansowe do – co zwykle ma miejsce w sprawach z zakresu własności intelektualnej – nakazania naruszycielowi zaniechania określonych działań, a nawet zajęcie na czas postępowania towarów naruszających prawa własności intelektualnej.

Jak widać, instytucja zabezpieczenia roszczeń stanowi dla właścicieli praw bardzo istotne narzędzie, które może wyeliminować naruszyciela z rynku niemalże natychmiast – wnioski o zabezpieczenie są rozpoznawane w terminie tygodnia. Ale osoby, którym zarzuca się naruszenie, mogą łatwo zostać nadmiernie obciążone zabezpieczeniem, np. zakazem wprowadzania na rynek produktów, których sprzedaż stanowi istotną część przychodów przedsiębiorstwa. Jednak zgodnie z przepisami k.p.c., jeśli po przeprowadzeniu postępowania okaże się, że zarzut był niesłuszny, a w konsekwencji dojdzie do oddalenia powództwa, to osoba, która wykonała postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, może wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie, jeśli taką szkodę w związku wykonaniem postanowienia poniosła.

Należy jednak pamiętać, że postępowanie sądowe o naruszenie może toczyć się przez wiele lat, a w tym czasie działalność pozwanego – wykonującego zabezpieczenie – będzie doznawać systematycznej szkody. Jednocześnie jego ewentualne roszczenie odszkodowawcze będzie musiało być dochodzone w kolejnym, zazwyczaj długotrwałym, postępowaniu. Oznacza to, że w praktyce może upłynąć wiele lat, zanim osoba poszkodowana wykonaniem postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia otrzyma rekompensatę finansową.

Równe szanse

Z powyższego wynika, że sąd rozpoznający sprawę o zabezpieczenie roszczeń musi wyważyć interesy stron, a więc interes powoda, który nie chce dopuścić do ziszczenia się określonych niekorzystnych skutków w związku z naruszeniem, jak i interes pozwanego, który nie może być nadmiernie obciążony wykonaniem zabezpieczenia, np. w taki sposób, by został trwale wyeliminowany z rynku. Należy też pamiętać, że podstawowym, konstytucyjnym prawem jest prawo sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Jednocześnie – zgodnie z art. 731 k.p.c. – zabezpieczenie roszczeń nie może sprowadzać się do wykonania przyszłego wyroku negatywnego dla pozwanego, który wszakże nie został wydany. Przy czym w par. 3 wspomnianego już art. 7301 k.p.c. ustawodawca zapisał, że przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. ©℗