Rolnik. Ani konsument, ani przedsiębiorca

Należałoby poszerzyć ochronę prawną rolników w sferze stosunków cywilnoprawnych.

Obecny stan prawny w zakresie statusu prawnego rolnika, który jest osobą fizyczną, jest nieco niejednolity. Osoba fizyczna prowadząca działalność rolniczą nie podlega wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Na gruncie ustawy – Prawo przedsiębiorców nie jest zatem przedsiębiorcą. Niemniej na gruncie kodeksu cywilnego w większości przypadków będzie traktowana jako przedsiębiorca w rozumieniu art. 431. Sprawa cywilna pomiędzy przedsiębiorcą a rolnikiem (osobą fizyczną) jest co do zasady sprawą gospodarczą. Przy czym ten drugi nie ma zdolności upadłościowej w ramach postępowania upadłościowego dla przedsiębiorców w rozumieniu art. 431 k.c. Ustawodawca przyznał mu jednak zdolność upadłościową w ramach odrębnego postępowania upadłościowego prowadzonego względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka). Wreszcie rolnik będący osobą fizyczną korzysta ze zdolności restrukturyzacyjnej, jaką prawo restrukturyzacyjne przyznaje przedsiębiorcom. Dodać należy, że wyróżnienie w kodeksie cywilnym postaci przedsiębiorcy i konsumenta nie stanowi zamkniętego podziału podmiotów (osób) prawa cywilnego. Mogą istnieć osoby prawa cywilnego, które nie są ani przedsiębiorcami (gdyż nie prowadzą jakiejkolwiek działalności gospodarczej czy zawodowej), ani konsumentami (gdyż nie są przy tym osobami fizycznymi). Może to budzić wątpliwości, jak traktować rolnika – osobę fizyczną w sferze stosunków cywilnoprawnych. Rolnik – osoba fizyczna, z perspektywy potrzeby ochrony prawnej, sytuuje się poniżej statusu przedsiębiorcy, ale w zasadzie powyżej statusu konsumenta.

Ustawodawca niedawno zadecydował o poszerzeniu na niektórych przedsiębiorców ochrony prawnej konsumentów w zakresie klauzul abuzywnych. Zgodnie z art. 3855 k.c. przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 3851–3853 k.c., stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej ujawnionej w CEIDG. Ustawodawca w tym przypadku (jak i w innych) zaciera różnice pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, zatem rozciągnięcie jakiegoś fragmentu ochrony prawnej konsumenckiej na rolnika – osobę fizyczną nie powinno spotkać się z zarzutem niespójności systemowej.

Wydaje się, że warto przedyskutować zmiany w kodeksie cywilnym mające na celu wzmocnienie pozycji prawnej rolnika będącego osobą fizyczną w ramach stosunków cywilnoprawnych z przedsiębiorcami. Można w tym przypadku zaproponować dodanie art. 3856 w brzmieniu: „Przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 3851–3853, stosuje się do osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rolne także wówczas, gdy z treści tej umowy, wynika, że posiada ona dla niej charakter zawodowy”. Innymi słowy ustawodawca mógłby wyraźnie przesądzić, że:

• przepisy o niedozwolonych klauzulach umownych stosuje się do rolników będących osobami fizycznymi,
• regulacja dotyczących klauzul abuzywnych powinna mieć zastosowanie także we wszelkiego typu umowach „zawodowych”, gdy kontrahentem rolnika jest przedsiębiorca; dotyczyć to może np. w umowy kontraktacji, umowy na tucz zwierząt, umowy sprzedaży produktów rolnych, umowy kupna środków ochrony roślin lub materiałów siewnych, umowy dzierżawy gruntów, umowy ubezpieczenia upraw itp.

Powyższa propozycja de lege ferenda – jako że dotyczy zmiany w kodeksie cywilnym – wymagałaby publicznej debaty. Nad tą i innymi propozycjami zmian mających na celu ochronę prawną rolników dyskutuje już polsko-węgierski zespół badawczy powołany przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Efekt prac badawczych zostanie upubliczniony w formie monografii naukowych. ©℗