Po przyjęciu dyrektywy nieprzestrzeganie unijnych restrykcji stanie się przestępstwem.
W związku z agresją Rosji na Ukrainę w UE przyjęto liczne sankcje gospodarcze. Przepisy unijne dotyczące sankcji są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich, w których gestii leży ich egzekwowanie. W praktyce nie zawsze jest ono skuteczne. Wpływ na to mają istniejące luki prawne oraz różnice w lokalnych przepisach prawa karnego. W konsekwencji takie same naruszenia sankcji unijnych mogą być różnie karane w państwach członkowskich. Może to nawet prowadzić do quasi-bezkarności sprawców, jeżeli będą oni działać w krajach, które przewidują mniej surowe kary lub które w praktyce łagodniej podchodzą do egzekwowania sankcji.
Propozycja KE ws. sankcji
Aby temu przeciwdziałać, Komisja Europejska już w maju tego roku zaproponowała podjęcie wspólnych działań na szczeblu UE w celu dalszej harmonizacji stosowania sankcji. Przełomowym momentem była propozycja dyrektywy w sprawie definicji przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków, którą Komisja Europejska przedstawiła 2 grudnia 2022 r. Jej główną konsekwencją ma być umieszczenie nieprzestrzegania sankcji unijnych w wykazie przestępstw w UE na podstawie art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Parlament Europejski i Rada mogą bowiem określić normy minimalne dla przestępstw oraz kar w przypadku szczególnie poważnej przestępczości. Jak dotąd przestępstwami takimi są terroryzm, handel ludźmi oraz seksualne wykorzystywanie kobiet i dzieci, nielegalny handel narkotykami, nielegalny handel bronią, pranie pieniędzy, korupcja, fałszowanie środków płatniczych, przestępczość komputerowa, przestępczość zorganizowana.
Definiowanie przestępstw
Zdaniem Komisji Europejskiej skuteczne stosowanie unijnych sankcji wymaga wprowadzenia wspólnych karnoprawnych definicji czynów naruszających sankcje, a także czynów polegających na ich obchodzeniu. Czyny te powinny stanowić przestępstwo, jeżeli zostały popełnione umyślnie, jak również wskutek rażącego niedbalstwa. Przykładowo ma to dotyczyć m.in.:
- udostępnienia środków finansowych lub zasobów gospodarczych osobie objętej sankcjami,
- niedokonania bez zbędnej zwłoki zabezpieczenia środków finansowych lub zasobów gospodarczych należących do osoby objętej sankcjami,
- handlu towarami lub usługami, których przywóz, wywóz, sprzedaż, zakup, przekazywanie, tranzyt lub transport są zakazane lub ograniczone w ramach sankcji, a także świadczenie usług pośrednictwa lub innych usług związanych z tymi towarami i usługami,
- prowadzenia działalności finansowej zakazanej lub ograniczonej sankcjami,
- świadczenia innych usług zakazanych lub ograniczonych sankcjami, w tym doradztwa prawnego, usług public relations, rachunkowości, audytu, usług w zakresie księgowości i doradztwa podatkowego, doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania.
Wymiar kary
Zdaniem Komisji Europejskiej kary za te przestępstwa powinny być skuteczne, odstraszające i proporcjonalne. W zakresie kar dla osób fizycznych proponuje się karę pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej pięciu lat.
Przewiduje się również odpowiedzialność osób prawnych, jeżeli przestępstwa zostałyby popełnione na ich korzyść. Odpowiedzialność będzie związana m.in. z brakiem nadzoru i kontroli, który umożliwił popełnienie przestępstwa unijnego na korzyść osoby prawnej. Osobom prawnym może grozić w pierwszej kolejności grzywna w wysokości nie mniej niż 5 proc. całkowitego globalnego obrotu takiej osoby prawnej w roku obrotowym poprzedzającym nałożenie grzywny.
Oprócz grzywien osoby prawne mogą być również pozbawione dostępu do finansowania publicznego, w tym do procedur przetargowych, dotacji i koncesji. W skrajnych przypadkach konsekwencją dla osoby prawnej może być nawet zakazanie prowadzenia działalności gospodarczej lub likwidacja podmiotu.
Państwa członkowskie powinny również zapewnić koordynację i współpracę na szczeblu strategicznym i operacyjnym między wszystkimi właściwymi organami zaangażowanymi w zapobieganie przestępstwom związanym z naruszeniem sankcji, prowadzenie postępowań przygotowawczych oraz wnoszenie i popieranie oskarżeń w ich sprawie. W tym celu właściwe organy państw członkowskich powinny współpracować z Europolem, Eurojustem i Prokuraturą Europejską (EPPO).
Ochroną objęci będą sygnaliści, którzy mogą przekazywać właściwym organom informacje na temat naruszeń sankcji, w tym prób ich obejścia. Do zgłaszania naruszeń sankcji unijnych i do ochrony osób zgłaszających takie naruszenia zastosowanie będzie miała dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Projekt dyrektywy jest istotnym krokiem w kierunku harmonizacji i wzmocnienia egzekwowania sankcji w całej Unii Europejskiej poprzez ustanowienie wspólnego podstawowego standardu dotyczącego przestępstw i kar. Ułatwi to, przynajmniej w dłuższej perspektywie, prowadzenie postępowań, ściganie i karanie transgranicznych naruszeń sankcji unijnych we wszystkich państwach członkowskich. Krok ten jest spójny z innymi działaniami podjętymi niedawno zarówno na szczeblu unijnym, jak i na szczeblu państw członkowskich, takimi jak utworzenie grupy zadaniowej Freeze and Seize. Grupa ta zapewnia koordynację między państwami członkowskimi a agencjami UE, takimi jak Europol i Eurojust.
Chociaż przyjęcie dyrektywy, a następnie jej wdrożenie na szczeblu państw członkowskich będą wymagały czasu, należy się spodziewać, że presja na egzekwowanie sankcji wzrośnie, a prokuratorzy (być może europejscy) będą nadawali przypadkom naruszeń sankcji wyższy priorytet. W związku z tym podmioty prowadzące działalność w UE powinny dalej ściśle monitorować rozwój sytuacji w zakresie sankcji i aktualizować związane z tym systemy compliance, aby ograniczać ryzyko naruszeń. ©℗
