Do końca 2022 r. liczba przestępstw, za które sąd musi nałożyć na sprawcę obowiązek zapłaty świadczenia w wysokości co najmniej 5 tys. zł na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej (tzw. Fundusz Sprawiedliwości), była znikoma. Dotyczyło to skazanych za jazdę w stanie nietrzeźwości (art. 178a par. 1 k.k.), którzy w największym stopniu zasilają fundusz, pijanych diagnostów (art. 180 k.k.) czy sprawców czynów z art. 179 k.k. (dopuszczenie do ruchu niesprawnego pojazdu albo do kierowania osoby bez uprawnień lub pijanej) oraz art. 180 k.k. Teraz, po zmianach kodeksu karnego na mocy nowelizacji z 5 sierpnia 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1855), które obowiązują od początku 2023 r., ten katalog, określony w art. 42a par. 2 k.k., został znacząco poszerzony (patrz: ramka).
Z kolei konieczność orzeczenia obowiązkowego świadczenia w wysokości min. 10 tys. zł dotyczyła tylko dwóch przestępstw. Zgodnie z art. 42a par. 3 środek ten stosowano tylko wobec kierowców powtórnie złapanych na jeździe w stanie nietrzeźwości, którzy spowodowali wypadek w takim stanie lub uciekli z miejsca zdarzenia (art. 178a par. 4) oraz wobec sprawców fałszywego alarmu bombowego (art. 224a k.k.). Teraz dochodzą do tego przestępstwa z art. 202 par. 3 lub 4 lub 4a k.k., art. 258 par. 2 i 3 k.k. oraz art. 263 par. 1 k.k.

Tylko na dwa miesiące

- Niewątpliwie celem rozszerzenia katalogu przestępstw, w przypadku których obligatoryjne stanie się orzeczenie świadczenia pieniężnego, jest zwiększenie represyjności regulacji - mówi dr Konrad Lipiński z Katedry Prawa Karnego Materialnego na Uniwersytecie Wrocławskim.
Jak dodaje, choć w uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że „w przypadku orzekania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania często sprawca nie ponosi dolegliwości finansowej i w konsekwencji tego kara nie spełnia w wystarczający sposób swojej funkcji”, to przepisy w nowym brzmieniu mają dużo szerszy zasięg rażenia.
- Bynajmniej nie uzależniają obowiązku orzeczenia świadczenia pieniężnego od wymierzenia tego rodzaju kary. Dostrzegalna jest również sprzeczność w uzasadnieniu projektu tej zmiany, gdyż jednocześnie wskazuje się na to, że rozszerzony katalog przestępstw wymienionych w art. 43a par. 2 k.k. obejmuje „przestępstwa, które z reguły nie mają pokrzywdzonych” oraz podkreśla, że ich charakter „powoduje, że są one powiązane z celem FPPiPP, jakim jest pomoc pokrzywdzonym” - zauważa dr Lipiński.
Adwokat Marcin Wolny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dodaje, że zmianę tę należy ocenić krytycznie jako znacznie zwiększającą represyjność prawa karnego i ograniczającą samodzielność jurysdykcyjną sądu w dostosowaniu sankcji karnej do stopnia zawinienia sprawcy.
- Wydaje się, że tak istotna zmiana powinna być dogłębnie uzasadniona z punktu widzenia polityki karnej państwa, danych dotyczących przestępczości, a także potrzeb samego Funduszu Sprawiedliwości - mówi mecenas Wolny.
To jednak nie wszystko. Jak zauważa dr Lipiński, przepis, który podnosi dolną granicę świadczenia pieniężnego do 10 tys. zł w przypadku niektórych, enigmatycznie zresztą dobranych przestępstw (art. 42a par. 3 k.k.), przestanie obowiązywać już po nieco ponad dwóch miesiącach.
- Wszystko dlatego, że ustawą z 7 lipca 2022 r., całościowo reformującą kodeks karny, art. 42a par. 3 k.k. nadano bowiem odmienne brzmienie, przewidujące względnie obligatoryjne świadczenie pieniężne (w wysokości przynajmniej 5 tys. zł) w związku ze skazaniem za udział w bójce lub pobiciu - wyjaśnia dr Lipiński. Dlatego, jak mówi, wątpliwe jest, żeby art. 43a par. 3 k.k. w brzmieniu nadanym mu późniejszą skądinąd ustawą z 5 sierpnia 2022 r. (ale wcześniej wchodzącą w życie) znalazł szersze zastosowanie. Wszystko dlatego, że art. 4 par. 1 k.k. nakazuje - w przypadku gdy inne przepisy obowiązywały w momencie orzekania, a inne w momencie popełniania czynu - stosować przepisy względniejsze dla sprawcy.

Trudniej o warunkowe zwolnienie

Od nowego roku zmieniają się też zasady udzielania warunkowego przedterminowego zwolnienia. Sprowadzają się one do dodania nowej okoliczności przesuwającej próg możliwości ubiegania się o to zwolnienie do trzech czwartych kary w przypadku wydania postanowienia o utrudnianiu wykonania kary pozbawienia wolności.
- Postanowienie takie zapadać będzie na podstawie art. 14b k.k.w., jeżeli skazany choćby podjął działania zmierzające do ucieczki lub ukrycia się. Uzależnianie terminu ubiegania się o warunkowe zwolnienie od tego, jak skazany zachowywał się przed wykonaniem kary, a nie w jej trakcie, a zatem abstrahując od tego, czy wdrożone wobec niego działania resocjalizacyjne odniosły jakikolwiek skutek, wydaje się sprzeczne z celem tej instytucji - mówi dr Lipiński. Jednak także w tym przypadku wchodzące w życie teraz zmiany art. 78 i 79 k.k., dokonane nowelizacją z 5 sierpnia, będą obowiązywać tylko przez dwa miesiące, gdyż zostaną zastąpione… nowym brzmieniem wraz z wejściem w życie noweli z 7 lipca, usuwającej tę dodatkową okoliczność.
Nowelizacja wprowadza też zmiany dotyczące wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.
- W niektórych przypadkach ustawodawca umożliwił skorzystanie z możliwości odbywania kary pozbawienia wolności w SDE także sprawcom skazanym na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą czterech miesięcy - mówi Dominika Wysocka, prawniczka z kancelarii Duraj Reck i Partnerzy. ©℗
ikona lupy />
Jakie przestępstwa obejmie obowiązkowa nawiązka / Dziennik Gazeta Prawna - wydanie cyfrowe