Jest wiele do poprawy, ale wiadomo o tym od lat – tak można podsumować ocenę traktowania w Polsce osób pozbawionych wolności, która wybrzmiewa w raporcie dotyczącym 2021 r. przedstawionym przez rzecznika praw obywatelskich.

Dokument co roku przygotowuje Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT), czyli działająca w ramach Biura RPO jednostka powołana do monitorowania sposobu, w jaki traktowane są osoby pozbawione wolności. Do istnienia takiej instytucji zobowiązuje Polskę Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
Pracownicy Biura RPO przeprowadzili w ubiegłym roku 92 wizytacje miejsc detencji, czyli ośrodków, w których przebywają osoby pozbawione wolności na polecenie lub za przyzwoleniem organów państwowych. Oprócz kontrolowanych rutynowo zakładów karnych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, domów pomocy społecznej i izb wytrzeźwień w zeszłym roku przedstawiciele RPO szczególnie często odwiedzali placówki Straży Granicznej (SG). Odbyli w nich aż 41 wizytacji. Ta zwiększona uwaga była związana z wydarzeniami na granicy polsko-białoruskiej i wynikającym z tego wzrostem liczby osób umieszczonych w ośrodkach dla cudzoziemców.
Podczas wizytacji na granicy z Białorusią oraz w miejscach, gdzie przebywali cudzoziemcy przekraczający tę granicę, przedstawiciele KMPT stwierdzili wiele nieprawidłowości. W ich opinii pozostawianie przebywających w pobliżu granicy cudzoziemców bez dostępu do opieki lekarskiej i odmawianie przyjmowania wniosków o ochronę międzynarodową było „nieludzkim i poniżającym traktowaniem”. W strzeżonych ośrodkach SG odnotowano natomiast przeludnienie, brak dostosowania do przyjmowania dzieci i warunki niepozwalające na zachowanie prywatności.
Raport zwraca szczególną uwagę na zmniejszenie przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) minimalnej dozwolonej powierzchni przypadającej na jedną osobę w ośrodku do 2 mkw. (to o 1 mkw. mniej niż limit przewidziany dla zakładów karnych). Z raportu wynika, że w jednym z ośrodków uchodźcy mieli do dyspozycji jeszcze mniej miejsca niż przewidziane przepisami 2 mkw. Cudzoziemcy mieli też problemy z dostępem do leków i adekwatnej opieki medycznej. Nie zawsze zapewniano im pomoc tłumacza, a kontakt z prawnikami organizacji pozarządowych często był utrudniony. Zatrzymani przez SG niejednokrotnie nie wiedzieli, gdzie się znajdują, jak długo mogą tam przebywać i jaka jest ich sytuacja prawna.
Na ciasnotę cel pracownicy KMPT zwracają też uwagę w odniesieniu do zakładów karnych. Obowiązujący tam minimalny metraż 3 mkw. na osobę nie spełnia rekomendowanego przez Radę Europy standardu. Jako problemy systemowe więziennictwa raport wymienia też brak odpowiedniej opieki nad chorymi osadzonym i niewystarczającą liczbę psychologów penitencjarnych. Braki kadrowe stwierdzono również w izbach wytrzeźwień. Izba we Wrocławiu z tego powodu musiała nawet okresowo wstrzymywać przyjęcia.
Podobnie jak w poprzednich latach, raport akcentuje niezgodność z prawem unijnym sytuacji, w której zatrzymani przez policję nie mają dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej od razu po zatrzymaniu. Autorzy podkreślają, że minister sprawiedliwości nie reagował na dotychczasowe apele RPO w sprawie rzeczywistego umożliwienia kontaktu z prawnikiem każdemu zaraz po zatrzymaniu.
Podsumowujące raport rekomendacje wskazują na konieczność dostosowania polskich przepisów do zaleceń międzynarodowych organów zajmujących się przeciwdziałaniem torturom i apelują o systematyczne szkolenie pracowników służb mundurowych w zakresie przepisów krajowych i międzynarodowych standardów. Wśród zaleceń znalazło się także wprowadzenie do kodeksu karnego osobnego przestępstwa tortur. ©℗