Wielu sędziów, skuszonych ulgą dla seniorów, nie przeszło w stan spoczynku, tylko pozostało aktywnych zawodowo. Liczyli na zwolnienie z PIT, a… odpowiedzą nie tylko za zaległość podatkową, lecz także karnie za złożenie nieprawdziwego oświadczenia
W przepisie o uldze dla aktywnych seniorów jest wprawdzie mowa o stosunku służbowym i rezygnacji z sędziowskiego uposażenia w stanie spoczynku, ale to pułapka. Nowe podatkowe zwolnienie nie przysługuje sędziom - wynika jednoznacznie z interpretacji wydawanych obecnie przez dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.
Jeżeli sąd, kierując się oświadczeniem złożonym przez sędziego, nie potrąci zaliczki na PIT, to za błąd odpowie bezpośrednio sędzia, a nie sąd, i to karnie - za złożenie nieprawdziwego oświadczenia.
Co więcej, fiskus upatruje tu trzech rodzajów odpowiedzialności: „Złożenie nieprawdziwego oświadczenia grozi seniorowi nie tylko odpowiedzialnością za zaległości (podatkowe) i karnoskarbową, ale także karną, jak za fałszywe zeznania” - stwierdził dyrektor KIS w licznych interpretacjach, m.in. z 4 lipca br. (sygn. 0112-KDIL2-1. 4011.410.2022.2.DJ).
Nikt sędziów o tym nie uprzedzał. Również Ministerstwo Sprawiedliwości i Sąd Najwyższy nie zgłaszali w tym zakresie żadnych uwag, gdy rok temu konsultowano projekt Polskiego Ładu.
Dopiero teraz wychodzą na jaw konsekwencje nieopatrznego sięgnięcia po nową ulgę.
Ulga na zachętę
Chodzi o zwolnienie przysługujące na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT. Potocznie jest ono zwane ulgą dla aktywnych seniorów, bo ma zachęcać do zawodowej aktywności po ukończeniu 60. roku życia (kobiety) i 65. roku życia (mężczyźni).
Ulga polega na zwolnieniu z PIT przychodów do wysokości 85 528 zł rocznie. Podatek jest tylko od nadwyżki, z tym że w grę wchodzi dodatkowo jeszcze kwota dochodu wolnego od PIT, czyli 30 tys. zł. Zwolnione z PIT przychody mogą być z różnych źródeł, w tym m.in. ze stosunku służbowego. Ważne, aby senior, mimo nabycia uprawnień, nie pobierał:
- emerytury lub renty rodzinnej (niezależnie od tego, z którego systemu one przysługują; czy powszechnego, czy rolniczego, czy wojskowego itd.), ani
- uposażenia przysługującego w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego, o których mowa w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072 ze zm.).
Problem wziął się z tego ostatniego zastrzeżenia. Wielu sędziów uznało, że skoro przepis wymienia uposażenie przysługujące w stanie spoczynku, a oni z niego zrezygnują i pozostaną aktywni zawodowo, to będą mieli prawo do zwolnienia z PIT.
Wskazówką dla nich jest także inna część tego przepisu, wymieniająca - jako zwolnione - przychody ze stosunku służbowego, czyli jak ulał pasujące do sytuacji sędziego.
Warunek pułapka
Pułapka kryje się w innym fragmencie art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT - tam, gdzie jest warunek, że z tytułu uzyskiwania przychodów (tych, które mają być zwolnione z podatku) podatnik musi podlegać ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.).
Sędzia tym ubezpieczeniom nie podlega, bo od sędziowskiego wynagrodzenia nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne. Wynika to wprost z art. 91 par. 9 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072 ze zm.). Jest to zasadniczy powód, dlaczego sędziowie nie spełniają warunku do zwolnienia z PIT.
Fiskus: za złożenie nieprawdziwego oświadczenia grozi seniorowi nie tylko odpowiedzialność za zaległości, ale i karna
Zdaniem Przemysława Antasa, partnera w Ontilo, przepis nie pozostawia wątpliwości - zwolnione z PIT są przychody, z tytułu których podatnik podlega ubezpieczeniom społecznym. Zastanawiające tylko - mówi ekspert - dlaczego w art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT pojawił się warunek niepobierania uposażenia należnego sędziemu w stanie spoczynku, skoro samo uposażenie też nie podlega ubezpieczeniom społecznym, więc nawet gdyby sędzia je pobierał, to też nie płaciłby składek na te ubezpieczenia.
- Można interpretować przepis w ten sposób, że zwolnieniu podlega sędzia, który osiąga przychody z innego tytułu niż uposażenie (i nie pobiera samego uposażenia). Jednak nie do końca ma to sens - mówi radca prawny (patrz: opinia w ramce).
Pod rygorem odpowiedzialności
Problem byłby może mniej istotny, gdyby nie to, że wielu sędziów, nieświadomych tego dodatkowego wymogu, złożyło już swoim płatnikom oświadczenia, że spełniają warunki do zwolnienia z PIT. Zasadą jest bowiem, że płatnik (w tym wypadku sąd) uwzględnia zwolnienie z PIT tylko, jeżeli dostanie od podatnika takie pisemne oświadczenie (art. 32 ust. 1g ustawy o PIT).
Sędziowie musieli w nim napisać: ,,Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Takiej klauzuli wymaga art. 32 ust. 1h ustawy o PIT - przepis wprowadzony równolegle z ulgą dla aktywnych seniorów. Oświadczenie to - jak mówi podatkowy przepis - zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Ignorujcie oświadczenie
Dlatego teraz, gdy okazało się, że aktywnym zawodowo sędziom zwolnienie z PIT wcale nie przysługuje, dyrektor KIS radzi sądom - jako płatnikom - by pomijały złożone przez sędziów oświadczenia i nie stosowały ulgi na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT.
Tak wynika z licznych wydanych już interpretacji. Przykładowo, we wspomnianej z 4 lipca 2022 r. (sygn. 0112-KDIL2-1. 4011.410.2022.2.DJ) czytamy, że „sąd jako płatnik, znając stan prawny i faktyczny, nie powinien stosować złożonego przez sędziego oświadczenia o spełnieniu warunków do zastosowania tego zwolnienia, mimo że oświadczenie to jest składane przez podatnika pod rygorem odpowiedzialności karnej (…), co chroni płatnika-sąd przez odpowiedzialnością za zastosowanie się do tego oświadczenia”.
Dyrektor KIS potwierdził, że płatnik nie musi rozważać, czy senior spełnił wymogi prawa do emerytury i jej niepobierania. Ale dla zastosowania zwolnienia powinien jednak „przeanalizować oświadczenie seniora (strona podmiotowa) oraz zbadać, czy zwalniane z podatku przychody nie przekraczają kwoty 85 528 zł i są oskładkowane (strona przedmiotowa)”.
Tak samo stwierdził w innych interpretacjach, m.in. z 28 czerwca 2022 r. (sygn. 0113-KDIPT2-3. 4011.91.2022.2.RR), z 24 czerwca 2022 r. (sygn. 0114-KDIP3-2. 4011.311.2022.1.MR), z 23 czerwca 2022 r. (sygn. 0114-KDIP2-2. 4011.210.2022.1.IN). Identycznie odpowiedział 29 czerwca 2022 r. na pytanie złożone nie przez sąd, lecz bezpośrednio przez sędziego (sygn. 0113-KDIPT2-1. 4011.313.2022.2.MGR): „Pani (kobieta powyżej 60. roku życia, sędzia sądu okręgowego, otrzymująca przychody ze stosunku służbowego i z tego tytułu osiągająca wynagrodzenie, od którego nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne) - nie może skorzystać z «ulgi dla pracującego seniora». Nie spełnia bowiem pani podstawowego kryterium - podlegania z tytułu uzyskania tych przychodów ubezpieczeniom społecznym”.
Podobnego zdania co do powinności płatnika jest Przemysław Antas - zbadanie, czy dany przychód jest tytułem do ubezpieczeń społecznych, należy do płatnika składek. Płatnik nie potrzebuje do tego oświadczenia podatnika. Dlatego - według eksperta - w ogóle nie powinno być w tym wypadku mowy o odpowiedzialności karnej sędziego. ©℗
OPINIA
Nie do końca ma to sens
Przepis jest raczej jasny -zwolnione z PIT są przychody, z tytułu których podatnik podlega ubezpieczeniom społecznym. Zwolnienie zostało wprowadzone w celu odciążenia systemu ubezpieczeń społecznych: podatnik otrzymuje zwolnienie od PIT, ale w zamian za to nie pobiera emerytury i płaci składki do ZUS -w założeniu po to, by jego emerytura była wyższa. Ma to zachęcać seniorów do dalszej aktywności zawodowej.
Zastanawiające, dlaczego w art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT pojawił się warunek niepobierania uposażenia należnego sędziemu w stanie spoczynku. Uposażenie takie nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Tym bardziej że co do zasady nie można pobierać jednocześnie uposażenia i emerytury (w razie zbiegu pobiera się uposażenie).
Można interpretować przepis w ten sposób, że zwolnieniu podlega sędzia, który osiąga przychody z innego tytułu niż uposażenie (i nie pobiera samego uposażenia). Jednak nie do końca ma to sens, bo sędziego w stanie spoczynku nadal obowiązuje, co do zasady, zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia (art. 86 w zw. z art. 105 ustawy o ustroju sądów powszechnych). A wychodzi na to, że zwolnienie z PIT jest dla sędziego, który nie utrzymuje się z uposażenia ani z emerytury (do której przeważnie i tak nie ma prawa), tylko z dochodów osiąganych poza wymiarem sprawiedliwości, o ile w ogóle ma możliwość takiego zarobkowania.
Mam dużą wątpliwość, czy w omawianym przypadku sędziowie w ogóle powinni obawiać się sankcji karnej. Moim zdaniem nie. W art. 31 ust. 1g ustawy o PIT chodzi o oświadczenie podatnika (tu: sędziego), że spełnia on warunki do zastosowania zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 154 tej ustawy. Uważam, że chodzi o oświadczenie dotyczące okoliczności faktycznych, a więc potwierdzających, że podatnik nie pobiera emerytury ani uposażenia. Natomiast zarówno oświadczenie to, jak i sankcja karna nie dotyczą przesłanek prawnych (warunków) stosowania samego zwolnienia, a więc tego, że dotyczy ono przychodów, z tytułu których podatnik podlega ubezpieczeniom społecznym.
Jest to nie tyle okoliczność faktyczna, co element konstrukcyjny zwolnienia, który ma samodzielnie rozpoznać płatnik składek. Płatnik nie potrzebuje do tego oświadczenia podatnika.
Oświadczeniem, o którym mowa w art. 31 ust. 1g ustawy o PIT są więc objęte okoliczności, o których mowa w lit. a-f art. 21 ust. 1 pkt 154 tej ustawy (bo płatnik nie wie, jakie świadczenia pobiera podatnik), a nie to, czy przychód, do którego stosuje się zwolnienie, jest objęty ubezpieczeniem społecznym. Bo to wynika wprost z przepisów. ©℗
Co mówią przepisy
Zgodnie z następującymi przepisami ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072 ze zm.):
Art. 69 par. 1:
Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia, chyba że nie później niż na sześć miesięcy i nie wcześniej niż na dwanaście miesięcy przed ukończeniem tego wieku oświadczy Krajowej Radzie Sądownictwa wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane na zasadach określonych dla kandydata na stanowisko sędziowskie.
Art. 69 par. 2b:
Sędzia będący kobietą przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku po ukończeniu 60 lat, niezależnie od okresu przepracowanego na stanowisku prokuratora lub sędziego.
Art. 91 par. 9:
Od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT:
„wolne od podatku dochodowego są przychody (…) otrzymane przez podatnika po ukończeniu 60. roku życia w przypadku kobiety i 65. roku życia w przypadku mężczyzny, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł pod warunkiem, że podatnik podlega z tytułu uzyskania tych przychodów ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (…)”. ©℗
