Pozbawienie prawa do wykonywania zawodu adwokata osób zatrudnionych w Prokuratorii Generalnej na stanowisku asystenta radcy jest niezgodne z konstytucją – stwierdził 7 czerwca w wyroku o sygn. SK 68/19 Trybunał Konstytucyjny.
Sprawa dotyczyła E.K., byłej pracownicy Prokuratorii Generalnej zatrudnionej na umowę o pracę, której odmówiono wpisu na listę adwokatów w Izbie Adwokackiej. Sprawa do TK trafiła 27 czerwca 2019. Uczestnikami postępowania byli Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny oraz Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł
Trybunał Konstytucyjny w składzie: Zbigniew Jędrzejewski - sędzia przewodniczący, Andrzej Zielonacki - sędzia sprawozdawca, sędzia Krystyna Pawłowicz, sędzia Michał Warciński, sędzia Jarosław Wyrembak skontrolował zgodność art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. [b i c] ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze w zakresie, w jakim zaskarżone przepisy odmawiają określonych w nich uprawnień osobom zatrudnionym w Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej na stanowisku asystenta radcy (w tym specjalisty i głównego specjalisty) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP.
TK stwierdził, że wskazane przepisy są niezgodne z ustawą zasadniczą. Zdaniem sędziego sprawozdawcy skarżąca spełniała przesłanki do wpisu, gdyż była zatrudniona w profesjonalnej jednostce, zajmujące się wykonywaniem czynności prawnych, związanych ze świadczeniem pomocy prawnej. Według sądu, przepisy nie wymagają wskazania konkretnej jednostki prawnej jako przesłanki do wpisu. Prokuratoria świadczy profesjonale usługi prawne, tak jak kancelarie tylko, że dla Skarbu Państwa. Tym samym skarżąca nabyła tożsame kwalifikacje jak adwokat. Sąd dodał, że nie bez znaczenia pozostaje też fakt posiadania przez E.K. stopnia doktora nauk prawnych.
Wniosek o wpis na listę adwokatów
Skarżąca E.K, na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze złożyła wniosek o wpis na listę adwokatów w Izbie Adwokackiej w związku z posiadaniem przez nią stopnia naukowego doktora nauk prawnych oraz zatrudnieniem w latach 2008-2014, na podstawie umowy o pracę, w Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (ówcześnie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa) na stanowisku asystenta radcy Prokuratorii (Specjalisty i Głównego Specjalisty).
Po przeprowadzeniu rozmowy kwalifikacyjnej, Okręgowa Rada Adwokacka wydała decyzję o wpisie skarżącej na listę adwokatów Izby. W grudniu 2015 r. Minister Sprawiedliwości wyraził sprzeciw wobec tej decyzji, wskazując, że według art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c u.p.a. zatrudnienie w Prokuratorii Generalnej nie stanowi przesłanki uzasadniającej wpis na listę adwokatów.
Skarga do sądu administracyjnego
Skarżąca wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, ale WSA skargę oddalił. Podobnie postąpił NSA, stwierdzając brak naruszenia art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c u.p.a, orzekając w sposób ostateczny o prawach i obowiązkach skarżącej na podstawie ww. przepisów.
E.K utrzymuje, że funkcją art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. jest umożliwienie wpisu na listę adwokatów osobom, które dają odpowiednią rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu pod względem merytorycznym i etycznym. W obecnym stanie prawnym ścieżka ta jest dostępna dla osób zatrudnionych w kancelariach prawnych lub zespołach adwokackich.
Argumenty za wpisem na listę
W ocenie skarżącej brak jest jakichkolwiek racji, aby dyspozycją tego przepisu nie było objęte również doświadczenie zawodowe zdobyte w ramach wykonywania czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej w Prokuratorii Generalnej. Nieuwzględnienie Prokuratorii Generalnej w kręgu podmiotów, w ramach których możliwe jest zdobycie doświadczenia zawodowego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a., jest – w ocenie skarżącej – sprzeczne z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego i równości wobec prawa w związku z zasadą wolności wykonywania zawodu.
Zdaniem E.K. zgodnie z tymi zasadami, osoby znajdujące się w tej samej sytuacji powinny być traktowane jednakowo w zakresie dostępu do zawodu. Skarżąca wskazuje, że do zadań PG należy m.in. wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym; zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi i polubownym oraz zastępstwo procesowe Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych, a w zakresie wykonywanych zadań Prokuratoria Generalna jest niezależna.
Skarżąca podkreślała, że pracę na stanowisku asystenta radcy PG może podjąć absolwent prawa, spełniający wymogi ustawowe co do obywatelstwa, nieskazitelności charakteru, pełni praw cywilnych oraz niekaralności. Zgodnie z ustawą o PG, asystent radcy wykonuje zadania związane z przygotowaniem czynności radcy w postępowaniu przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi oraz inne czynności związane z wykonywaniem zadań Prokuratorii Generalnej. Praca asystenta radcy PG ma zatem – w ocenie skarżącej – charakter ściśle merytoryczny, związany z wykonywaniem czynności radcy PG, oraz dokonuje się zawsze „pod okiem” radcy PG, a zatem fachowego pełnomocnika. Skarżąca wskazuje, że Prokuratoria Generalna stanowi zinstytucjonalizowaną formę pokrewną zespołowi adwokackiemu lub kancelarii prawnej obsługującej Skarb Państwa oraz państwowe osoby prawne. Charakter pracy w Prokuratorii Generalnej na stanowisku asystenta radcy, ściśle związany z zastępstwem procesowym i prowadzeniem spraw sądowych, daje tę samą, jeśli nie szerszą z uwagi na procesowy charakter działalności, możliwość zapoznania się z pracą fachowego pełnomocnika i zdobycie istotnego doświadczenia w dziedzinach zarezerwowanych dla adwokatów lub radców prawnych.
Zdaniem E.K. doświadczenie zdobyte w Prokuratorii Generalnej nie odbiega merytorycznie od osiągalnego w kancelarii, a w większości przypadków może je nawet przewyższać, z uwagi na charakter postępowań, w których zastępstwo procesowe wykonywane przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe, tj. sprawach przed najwyższymi organami sądowymi oraz sprawach o znacznej wartości przedmiotu sporu, tj. tam, gdzie Sąd Okręgowy jest właściwy w pierwszej instancji.
Skarżąca zwróciła też uwagę, że brak jest jakiejkolwiek cechy, na podstawie której osoby zatrudnione w Prokuratorii Generalnej miałyby być na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. traktowane odmiennie od osób pracujących w kancelariach radców prawnych bądź adwokatów. Zdaniem skarżącej nieuwzględnienie osób zatrudnionych w PG na stanowisku asystentów radców w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. łamie zasadę równości w dostępie do zawodu, prowadzi do dyskryminacji osób zdobywających doświadczenie zawodowe na stanowisku asystenta radcy PG oraz stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego wraz z zawartą w niej dyrektywą rzetelnej legislacji.