Kwestia sądowego zabezpieczania zasad kontaktów osób ubezwłasnowolnionych od dawna sprawiała praktyczne problemy, głównie ze względu na fakt, że przepisy wprost na to nie pozwalały. W 2018 r. wypowiedział się na ten temat Sąd Najwyższy. W uchwale III CZP 11/18 stwierdzono, że rodzicom dorosłego dziecka, które jest całkowicie ubezwłasnowolnione i ma prawnie ustanowionego opiekuna, nie przysługuje prawo do żądania ustalenia kontaktów przez sąd opiekuńczy. W orzeczeniu zwrócono uwagę na zasadniczy problem – nie można stosować przepisów o kontaktach z dziećmi w drodze analogii, ponieważ sytuacja osoby ubezwłasnowolnionej jest zupełnie inna niż małoletniego. Stąd propozycja ustawodawcy, by uregulować jednoznacznie tę kwestię w drodze nowelizacji.
Projektowany przepis zakłada, że do kontaktów z osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy o kontaktach z dzieckiem. Z jednym wyjątkiem – wyłączony zostanie ten ich zakres, który nakłada obowiązek kontaktowania się z rodzicami. Jak podkreśla ustawodawca w uzasadnieniu projektu, to konieczne, by uszanować podmiotowość osób ubezwłasnowolnionych. Nowe przepisy umożliwią składanie wniosków do sądu rodzinnego zarówno w zakresie ustalenia kontaktów, jak i ich ograniczenia bądź zakazania, jeśli zaistnieje taka potrzeba. W szczególnych przypadkach sąd będzie mógł również wszcząć tego typu postępowanie z urzędu, na przykład w momencie, gdy opiekun osoby ubezwłasnowolnionej utrudniał jej widywanie się z najbliższymi.
Propozycję zmiany przepisów pozytywnie oceniono także w trakcie opiniowania, z zastrzeżeniem, że dopracowania wymaga kilka bardziej szczegółowych kwestii. Jak zauważa w swoim stanowisku Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, doszlifować trzeba zwłaszcza zapisy dotyczące kręgu osób uprawnionych do kontaktów z ubezwłasnowolnionym.
Propozycja w obecnym kształcie nie wyjaśnia dostatecznie szczegółowo, kogo można zakwalifikować do grona „osób bliskich”. Jak podkreślono w opinii, „należy bowiem mieć na uwadze, że w razie spełnienia przesłanek określonych w art. 13 par. 1 k.c. ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła lat trzynaście. Ze względu na brak określenia górnej granicy wiekowej i otwarty katalog zaburzeń psychicznych, mogących stanowić jedną z przesłanek ubezwłasnowolnienia całkowitego, instytucja ta może dotyczyć osób z bardzo szerokiego przedziału wiekowego. W szczególności ubezwłasnowolniony może być nie tylko małoletni, który ukończył 13 lat, lecz także osoba pełnoletnia, w tym również w podeszłym wieku”. Dlatego ustawodawca nie powinien pozostawiać w kwestii kontaktów pola do domysłów i jednoznacznie określić krąg uprawnionych.
Etap legislacyjny
Projekt w trakcie opiniowania