Sąd zyska możliwość formalnego ustalania kontaktów pełnoletniej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej z jej bliskimi. To jedna z nowości przewidzianych w projekcie nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw, nad którym pracuje obecnie Ministerstwo Sprawiedliwości.
Kwestia sądowego zabezpieczania zasad kontaktów osób ubezwłasnowolnionych od dawna sprawiała praktyczne problemy, głównie ze względu na fakt, że przepisy wprost na to nie pozwalały. W 2018 r. wypowiedział się na ten temat Sąd Najwyższy. W uchwale III CZP 11/18 stwierdzono, że rodzicom dorosłego dziecka, które jest całkowicie ubezwłasnowolnione i ma prawnie ustanowionego opiekuna, nie przysługuje prawo do żądania ustalenia kontaktów przez sąd opiekuńczy. W orzeczeniu zwrócono uwagę na zasadniczy problem – nie można stosować przepisów o kontaktach z dziećmi w drodze analogii, ponieważ sytuacja osoby ubezwłasnowolnionej jest zupełnie inna niż małoletniego. Stąd propozycja ustawodawcy, by uregulować jednoznacznie tę kwestię w drodze nowelizacji.
Projektowany przepis zakłada, że do kontaktów z osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy o kontaktach z dzieckiem. Z jednym wyjątkiem – wyłączony zostanie ten ich zakres, który nakłada obowiązek kontaktowania się z rodzicami. Jak podkreśla ustawodawca w uzasadnieniu projektu, to konieczne, by uszanować podmiotowość osób ubezwłasnowolnionych. Nowe przepisy umożliwią składanie wniosków do sądu rodzinnego zarówno w zakresie ustalenia kontaktów, jak i ich ograniczenia bądź zakazania, jeśli zaistnieje taka potrzeba. W szczególnych przypadkach sąd będzie mógł również wszcząć tego typu postępowanie z urzędu, na przykład w momencie, gdy opiekun osoby ubezwłasnowolnionej utrudniał jej widywanie się z najbliższymi.
Propozycję zmiany przepisów pozytywnie oceniono także w trakcie opiniowania, z zastrzeżeniem, że dopracowania wymaga kilka bardziej szczegółowych kwestii. Jak zauważa w swoim stanowisku Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, doszlifować trzeba zwłaszcza zapisy dotyczące kręgu osób uprawnionych do kontaktów z ubezwłasnowolnionym.
Propozycja w obecnym kształcie nie wyjaśnia dostatecznie szczegółowo, kogo można zakwalifikować do grona „osób bliskich”. Jak podkreślono w opinii, „należy bowiem mieć na uwadze, że w razie spełnienia przesłanek określonych w art. 13 par. 1 k.c. ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła lat trzynaście. Ze względu na brak określenia górnej granicy wiekowej i otwarty katalog zaburzeń psychicznych, mogących stanowić jedną z przesłanek ubezwłasnowolnienia całkowitego, instytucja ta może dotyczyć osób z bardzo szerokiego przedziału wiekowego. W szczególności ubezwłasnowolniony może być nie tylko małoletni, który ukończył 13 lat, lecz także osoba pełnoletnia, w tym również w podeszłym wieku”. Dlatego ustawodawca nie powinien pozostawiać w kwestii kontaktów pola do domysłów i jednoznacznie określić krąg uprawnionych.
Etap legislacyjny
Projekt w trakcie opiniowania