Kwestia wieku coraz częściej podnoszona jest jako przyczyna dyskryminacyjnych zachowań czy przepisów prawa. Również ETPC badał już skargi, w których pojawiał się zarzut takiej dyskryminacji, m.in. w kontekście ograniczeń wieku w przypadku rodziców adopcyjnych (skarga Schwizgebel p. Szwajcarii), wybranej przez lekarzy metody leczenia (Carvalho Pinto de Sousa Morais p. Portugalii) czy skazania w procesie karnym osób nieletnich (T. p. Zjednoczonemu Królestwu). Jest to dowód nie tylko na zmiany w obszarze prawa antydyskryminacyjnego, lecz również na ewolucję w społecznym postrzeganiu przesłanek, ze względu na które jednostki i grupy są dziś najczęściej dyskryminowane.
Skargę nr 32934/19 – Šaltinytė p. Litwie – na dyskryminacyjne traktowanie ze względu na wiek wniosła samotna matka, która ubiegała się o przyznanie dodatku mieszkaniowego dla osób o niskich dochodach, w zamierzeniu litewskiego ustawodawcy mającego wspomagać młode rodziny w zakupie ich pierwszej nieruchomości. Wsparcie państwa wpisywało się w tym przypadku w program polityki zachęcania młodych osób do posiadania większej liczby dzieci (ze względu na trudną sytuację demograficzną Litwy). Zamiarem rządzących było zapewnienie młodym osobom poczucia bezpieczeństwa i ułatwienie im życiowego startu. Kobiecie odmówiono przyznania dodatku, ponieważ w momencie złożenia wniosku miała ona 37 lat, wsparcie przysługiwało zaś jedynie osobom do 35. roku życia.
Na poziomie krajowym odwołanie skarżącej od zapadłej decyzji rozpatrywały sądy administracyjne, a ostateczną decyzję podjął litewski Naczelny Sąd Administracyjny, który nie dostrzegł dyskryminacji w odmowie przyznania subwencji. Wskazał on, iż ustawodawca ma pełne prawo wskazania i wyboru, komu decyduje się przyznać określone wsparcie. Jednocześnie sąd ten odrzucił wniosek skarżącej o skierowanie sprawy pod osąd litewskiego Trybunału Konstytucyjnego, uznając, że nie ma przesłanek, by domniemywać, że przepisy regulujące kwestie przyznawania dodatków mieszkaniowych młodym rodzinom są sprzeczne z konstytucją. Skarga wniesiona do ETPC obejmowała zatem również zarzut naruszenia prawa do sądu gwarantowanego w art. 6 Konwencji – oprócz zarzutu naruszenia art. 14 (zakaz dyskryminacji) w połączeniu z art. 1 Protokołu Dodatkowego do Konwencji, który z kolei dotyczy ochrony własności.
W wyroku wydanym 26 października 2021 r. ETPC przychylił się do stanowiska strony rządowej, nie znajdując podstaw do uznania, iż różnicujące ze względu na wiek przepisy prawa krajowego miały charakter dyskryminacyjny. Odnotowany został argument skarżącej, że wszystkie rodziny o niskim dochodzie, w których wychowują się małe dzieci, mogą znajdować się w podobnej sytuacji wymagającej wsparcia finansowego państwa, bez względu na wiek rodziców. Dla trybunału przeważające okazały się jednak wyjaśnienia władz litewskich. Rząd wskazywał zatem m.in. na statystyki dowodzące, że osoby w przedziale wiekowymi 28–35 lat najczęściej decydowały się na pierwsze dziecko oraz kredyt mieszkaniowy. Inny podnoszony argument dotyczył konieczności przyjęcia kryteriów podziału ograniczonych środków publicznych, którymi dysponowało państwo. ETPC uznał, że odmienne traktowanie miało w tym przypadku uzasadnione przyczyny. Generalnie natomiast trybunał zaakceptował twierdzenie państwa, iż obowiązujące zasady miały służyć zabezpieczeniu interesu publicznego.
Co również istotne, jak zauważył trybunał, skarżąca miała możliwość ubiegania się o inny rodzaj wsparcia finansowego przyznawanego osobom o niskich dochodach. ETPC odrzucił też twierdzenie o naruszeniu prawa do sądu, wskazując, że krajowy NSA bardzo szczegółowo wyjaśnił przyczyny swojej odmowy skierowania sprawy do Trybunału Konstytucyjnego, a skarżąca uzyskała pełną wiedzę na temat zapadłej decyzji.
ETPC, nie uznając dyskryminacji ze względu na wiek w kryteriach przyznawania subsydiów państwowych, wskazał w niniejszej sprawie jednocześnie na warunki, jakie muszą spełniać przepisy prawa krajowego regulujące podobne kwestie. Muszą one m.in. powstać w oparciu o obiektywne, weryfikowalne dane i statystyki oraz służyć dobru i interesowi publicznemu, jakim w tym przypadku było wzmocnienie młodych rodzin i zachęcenie ich do posiadania większej liczby dzieci. ©℗
Aleksandra Gliszczyńska - Grabias, adiunkt w Poznańskim Centrum Praw Człowieka Instytutu Nauk Prawnych PAN
