Ekonomia społeczna sposobem na wykluczenie

Skuteczne wsparcie dla osób z największymi problemami na rynku pracy ma szczególne znaczenie. Nie tylko poprawia ich sytuację materialną, ale również hamuje pogłębianie się patologii społecznych w kolejnych pokoleniach.

Wachlarz działań dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest szeroki. Począwszy od warsztatów psychologicznych, poradnictwa rodzinnego, terapii, poprzez pomoc doradców zawodowych, trenerów pracy, kursy i staże zawodowe, aż po wsparcie w zakładaniu własnych firm – przedsiębiorstw społecznych. Środki na ten cel pochodzą z Europejskiego Funduszu Społecznego i są dostępne zarówno w programie krajowym Wiedza Edukacja Rozwój, jak i w programach regionalnych.

W grupie raźniej

Zdobycie kwalifikacji nie zawsze wystarcza, aby zdobyć i utrzymać pracę. Na przeszkodzie może stać np. kryminalna przeszłość, brak doświadczenia zawodowego, zaawansowany wiek, niepełnosprawność czy brak potencjalnych pracodawców w najbliższej okolicy. Nie każdy ma natomiast tyle determinacji i samozaparcia, żeby porwać się na założenie własnej firmy. Szczególnie trudno jest oczekiwać takiej postawy od ludzi, którzy do tej pory nie najlepiej radzili sobie z pracą i życiem. Są jednak osoby, które są w stanie podjąć trud stworzenia sobie miejsca pracy, jeżeli działają w grupie. I nie chodzi tylko o uzupełniające się kompetencje, ale dodatkową motywację i odpowiedzialność za innych, a także wzajemną kontrolę koleżanek i kolegów, którzy przystąpili do wspólnego działania. I tu pojawia się miejsce dla ekonomii społecznej.

Przedsiębiorstwa społeczne to firmy, których nadrzędnym celem jest rozwiązywanie problemów ludzi. Zyski przeznaczają na wynagrodzenia oraz rozwój działalności. Mogą być tworzone wspólnie przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym oraz takie, które dobrze sobie radzą, mają kapitał, wiedzę i doświadczenie biznesowe. Popularną formą działalności jest spółdzielnia socjalna. Może ją założyć co najmniej pięć osób fizycznych lub co najmniej dwie osoby prawne. Maksymalna liczba członków to 50 osób. Jeżeli spółdzielnię zakładają same osoby fizyczne, co najmniej połowa z nich musi spełniać kryteria zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W przypadku powoływania spółdzielni socjalnej przez osoby prawne są one zobowiązane do zatrudnienia co najmniej pięciu osób wykluczonych. Po przepracowaniu nieprzerwanie dwunastu miesięcy zyskują one prawo do członkostwa w spółdzielni. Szanse na sukces zwiększa udział osób z kapitałem oraz doświadczeniem biznesowym. Gwarantem stabilności może też być udział samorządu terytorialnego. Nie są to jednak warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu.

Formy wsparcia

Dzięki dofinansowaniu z Funduszy Europejskich w całym kraju realizowane są działania wspierające powstawanie przedsiębiorstw społecznych, a także propagowanie idei ekonomii społecznej w celu tworzenia przyjaznych warunków dla ich działalności. Organizowane są szkolenia i konferencje skierowane zarówno do osób chcących założyć taką działalność, jak i przedsiębiorców czy przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, którzy mogą być klientami przedsiębiorstw społecznych.

Istotną rolę odgrywają ośrodki wspierania ekonomii społecznej (OWES). Oferują one m.in. kompleksowe wsparcie podczas tworzenia i w pierwszym okresie działania podmiotów zakładanych przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Ich konsultanci uczestniczą w opracowywaniu biznesplanów, pomagają stworzyć strukturę organizacyjną i dobrze przypisać zakresy odpowiedzialności za poszczególne obszary działania przedsiębiorstwa. Pomagają też w załatwianiu różnych formalności w trakcie działania podmiotu społecznego, w tym również w ubieganiu się o zlecenia, szczególnie od sektora publicznego. Część z nowych podmiotów ma szansę uzyskać na starcie dofinansowanie w wysokości kilkudziesięciu tysięcy złotych, na które składa się grant inwestycyjny i/lub tzw. wsparcie pomostowe.

Istniejące już podmioty ekonomii społecznej mogą korzystać z bezpłatnych usług prawnych, księgowych, marketingowych czy informatycznych. Nowością jest udostępnienie im na większą skalę tzw. instrumentów zwrotnych. Z Funduszy Europejskich na lata 2014–2020 wygospodarowano na nie ok. 170 mln zł. Przewidziane są głównie pożyczki, ale również poręczenia oraz social venture capital i inne innowacyjne instrumenty finansowe.

Warunkiem udzielenia wsparcia jest, aby doprowadziło do wzrostu liczby miejsc pracy dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, zachowania istniejących miejsc pracy dla tych osób lub osiągnięcia korzyści społecznych z planowanych przedsięwzięć.

Cechy idealnego przedsiębiorstwa społecznego

Kryteria ekonomiczne:

● prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne;

● niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych;

● ponoszenie ryzyka ekonomicznego;

● istnienie choćby nielicznego płatnego personelu.

Kryteria społeczne:

● wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia;

● oddolny, obywatelski charakter inicjatywy;

● specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania;

● możliwie wspólnotowy charakter działania;

● ograniczona dystrybucja zysków.