Podmioty, które figurowały w tzw. starym rejestrze handlowym (RHB) i do 31 grudnia 2015 r. nie dopełniły obowiązku złożenia wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, od początku tego roku z mocy prawa zostały z niego wykreślone. Inaczej mówiąc, formalnie od 1 stycznia 2016 r. o godz. 0.00 przestały istnieć. Ich mienie przejął Skarb Państwa. Miało to skutecznie wyeliminować z obrotu tzw. martwe spółki. Ustawodawca nie przewidział jednak całej masy problemów, jakie się z tym wiążą.
Kłopoty mają np. wierzyciele takich podmiotów, którym został tylko rok na dochodzenie wierzytelności od Skarbu Państwa. Przerzucono też na nich obowiązek ustalenia aktualnego statusu dłużników (m.in. odnalezienia starostwa, które zarządza przejętym majątkiem). A nie jest to łatwe, bo samorządy działające w imieniu Skarbu Państwa często o problemie dowiadują się dopiero wtedy, gdy trafiają do nich wierzyciele martwych podmiotów.
Ustawodawca nie przewidział skali problemu. Trudności mogą mieć też np. spółki z o.o. których wspólnikami były uśpione podmioty (a więc formalnie posiadały w nich status właścicielski). Teraz udziały po wykreślonych z rejestru przejmie Skarb Państwa. W efekcie inni wspólnicy takiej spółki ze zdumieniem reagują na nowego „partnera” biznesowego. Nie wiadomo, jaka jest skala problemu. Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Główny Urząd Statystyczny liczbę takich nieprzerejestrowanych ze starych rejestrów podmiotów szacowano nawet na 100 000 spółek prawa handlowego (osobowych i kapitałowych).
Artykuł 9 ust. 2 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r. nr 121, poz. 770 ze zm.) wskazuje, że dotychczasowe wpisy w rejestrach sądowych zachowują moc do 31 grudnia 2015 r. Przed ustawodawcą stanęło więc trudne zadanie: unormowanie skutków prawnych, które zaistnieją po upływie tego terminu w odniesieniu do podmiotów, które zostały wpisane do starego rejestru przed 1 stycznia 2001 r., a z 31 grudnia 2015 r. nie dopełniły obowiązku przerejestrowania do Krajowego Rejestru Sądowego.
To miało być rozwiązanie
Wprowadzone rozwiązanie, które wcześniej było wielokrotnie modyfikowane, stanowi urzeczywistnienie stawianych przez Ministerstwo Sprawiedliwości tez o wzmocnieniu pewności oraz transparentności obrotu gospodarczego. Wszak przedsiębiorcy mieli aż 15 lat, by wypełnić nałożony na nich obowiązek. A sama idea zaprojektowanego rozwiązania spotkała się z pozytywnym przyjęciem przez uczestników rynku. Zwłaszcza że wobec podmiotów nieprzerejestrowanych, a działających w obrocie gospodarczym i prawnym, nie obowiązywały domniemania wynikające z przepisów ustawy o KRS. Podmioty te w dużej mierze de facto pozostawały poza kontrolą i nadzorem sądów rejestrowych, często nie składały również sprawozdań finansowych. Na pewną ułomność spółek nieprzerejestrowanych do KRS zwracał uwagę także Sąd Najwyższy, zdaniem którego zdolność sądowa takich spółek obejmowała wyłącznie postępowania o rejestrację spółki, a także postępowania o zaspokojenie roszczeń spółki oraz przeciwko spółce (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 lutego 2014 r., sygn. akt IV CSK 365/13).
Ograniczona odpowiedzialność Skarbu Państwa
Przedsiębiorcy (spółki handlowe), którzy nie przerejestrowali się do KRS do końca 2015 r., zostali z niego wykreśleni z mocy prawa. Z mocy prawa ich mienie nieodpłatnie nabył Skarb Państwa (na mocy art. 9 ust. 2b dodanego do ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o KRS). I to on jest obecnie odpowiedzialny za zobowiązania wobec wierzycieli tych podmiotów. To rozwiązanie (choć jest już znane ustawodawstwom innych państw, np. Wielkiej Brytanii), jak się okazuje, nie jest końcem, a dopiero początkiem kłopotów.
Wbrew wcześniejszym twierdzeniom na pierwszy rzut oka mogłoby się wydać, że komentowane rozwiązanie jest korzystne dla przedsiębiorców. Łatwiej jest bowiem egzekwować zobowiązania od Skarbu Państwa, którego ryzyko ewentualnej niewypłacalności jest niewielkie, aniżeli dochodzić roszczeń na drodze sądowej od podmiotu przez wiele lat nieaktywnego, często nieposiadającego żadnego majątku na pokrycie wierzytelności.
Trzeba jednak podkreślić, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania podmiotów wykreślonych z rejestru została znacznie ograniczona. Przede wszystkim wprowadzono roczny termin zawity do dochodzenia roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa. Termin ten biegnie od chwili nabycia mienia, tj. od 1 stycznia 2016 r. Roszczenia jednak nie wygasną, jeżeli przed upływem tego terminu wierzyciel zainicjuje postępowanie przed sądem lub innym właściwym organem w celu dochodzenia wierzytelności. Jeżeli natomiast roszczenie jest stwierdzone tytułem egzekucyjnym wydanym przeciwko podmiotowi, który utracił byt prawny, to roszczenie wygaśnie, jeżeli wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie egzekucji w ciągu roku od nabycia mienia przez Skarb Państwa.
Ustalanie statusu dłużników
Ustawodawca przerzucił na przedsiębiorców obowiązek ustalenia aktualnego statusu swoich dłużników. Muszą to uczynić szybko. Niestety ustawodawca nie przewidział żadnego mechanizmu informowania o utracie bytu prawnego podmiotów nieprzerejestrowanych do KRS. Nie warto zatem czekać. W przypadku gdy mamy podejrzenie, że dłużnik (spółka) mógł nie dopełnić obowiązku rejestracyjnego, powinniśmy zwrócić się ze stosownym zapytaniem do sądu rejestrowego właściwego ze względu na jego siedzibę i ustalić tę okoliczność.
Dodatkowo odpowiedzialność Skarbu Państwa jako następcy podmiotu, który utracił byt prawny, jest ukształtowana identycznie jak odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe przed przyjęciem spadku, tj. do nabytego mienia.
Zezwalasz pracownikowi na wakacyjny wyjazd autem służbowym? Sprawdź, o czym musisz pamiętać!
Zezwalasz pracownikowi na wakacyjny wyjazd autem służbowym? Sprawdź, o czym musisz pamiętać!

Zobacz również
Wierzyciele martwych podmiotów mają teraz problemy także z tego powodu, że utrata bytu prawnego miała wpływ na toczące się postępowania sądowe i egzekucyjne.
Co do zasady wierzyciele nieprzerejestrowanych podmiotów będą mogli dochodzić swoich praw od Skarbu Państwa na zasadach ogólnych w postępowaniu przed sądem albo innym właściwym organem.
Zgodnie z art. 174 par. 1 pkt 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.; dalej: k.p.c.) w przypadku, gdy nabycie mienia przez Skarb Państwa nastąpi w trakcie postępowania przed sądem powszechnym, toczącego się z udziałem podmiotu, który utracił swój byt prawny, podlega ono zawieszeniu. Na podstawie art. 180 par. 1 pkt 2 k.p.c. postępowanie zostanie podjęte z udziałem Skarbu Państwa będącego „ogólnym następcą prawnym”.
Jeżeli natomiast nabycie mienia przez Skarb Państwa nastąpi już w trakcie postępowania egzekucyjnego, to do prowadzenia egzekucji przeciwko sukcesorowi prawnemu konieczne będzie uzyskanie klauzuli wykonalności, o której mowa w art. 788 k.p.c. W klauzuli tej również będzie zastrzegane Skarbowi Państwa prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność.
Należy pamiętać, że do postępowania egzekucyjnego przeciwko Skarbowi Państwa nie znajdzie zastosowania art. 1060 k.p.c. Przepis ten, poza szczególnym trybem zaspokojenia pozaegzekucyjnego, dopuszcza tylko prowadzenie egzekucji z rachunku bankowego Skarbu Państwa. Z kolei zgodnie z przepisami egzekucja może zostać skierowana jedynie do majątku nieprzerejestrowanego podmiotu.
Przed wierzycielami powstaje też problem: ustalenie, kto administruje mieniem Skarbu Państwa pozostałym po nieprzerejestrowanych spółkach.
Zaskoczone starostwa
Dla sprawnego prowadzenia postępowań w sprawach dotyczących nabytego przez Skarb Państwa mienia i przejętych zobowiązań oraz innych praw dotyczących gospodarowania tym mieniem, niezbędne było wskazanie w przepisach właściwej jednostki działającej w jego imieniu. Przedmiotowe zadania zostały powierzone starostom wykonującym zadania z zakresu administracji rządowej. Jest to starosta właściwy ze względu na ostatnie miejsce siedziby podmiotu, po którym przejęty został majątek.
Niestety, jak pokazuje praktyka, starostwa powiatowe nie są przygotowane do wykonywania praw i obowiązków spółek, które z 1 stycznia 2016 r. utraciły osobowość prawną. Wynika to głównie z braku odpowiedniej komunikacji pomiędzy starostwami a sądami rejestrowymi, które z końcem roku nie przekazały żadnej informacji ze wskazaniem podmiotów nieprzerejestrowanych do KRS. Nawet jednak gdyby tak się stało, proces dokładnego ustalenia mienia, którym dysponował dany podmiot, wymaga czasu i dostępu do dokumentacji. W tym zakresie wymagana byłaby pewna aktywność ze strony starostów, której do tej pory brak. [RAMKA] ©?
Kto ma kłopot
● Wierzyciele spółek, które nie dopełniły formalności
Mają czas tylko do końca 2016 r. na zgłoszenie roszczeń wobec Skarbu Państwa. Ponadto Skarb Państwa odpowiada jedynie wartością przejętego inwentarza, a nie całym swoim mieniem. Dlatego wierzyciele muszą szybko wystąpić do sądu właściwego ze względu na siedzibę firmy dłużnika, aby ustalić, czy jego mieniem powinno już zarządzać starostwo powiatowe.
● Spółki, które jako udziałowców miały podmioty, które nie przerejestrowały się do KRS
Udziały martwych podmiotów przeszły na własność Skarbu Państwa. Samorządy mają więc prawo do uczestniczenia w walnych zgromadzeniach wspólników. Spółki muszą teraz zabezpieczyć się przed paraliżem decyzyjnym oraz ewentualną sprzedażą udziałów konkurencji.
● Starostwa
Mają obowiązek przejmowania mienia nieprzerejestrowanych podmiotów (w tym udziałów, jakie miały one w innych spółkach), o czym samorządy dowiadują się z zaskoczenia. Brakuje im przepisów wykonawczych, w jaki sposób gospodarować przejętym majątkiem. ©?
Co mogą zrobić spółki, w których udziały przejął Skarb Państwa
W sytuacji kiedy jednym ze wspólników był podmiot, który nie dokonał obowiązku rejestracji w KRS, jego udziały przejmie tym samym starostwo powiatowe. W efekcie spółka może się znaleźć w patowej sytuacji, która może doprowadzić nawet do paraliżu decyzyjnego. A jeśli w porę się nie zorientuje, że zmienił się wspólnik, to pojawia się ryzyko unieważnienia jej uchwał (jeżeli do ich skuteczności potrzeba wszystkich udziałowców).
Firmy, które się domyślają, że podmiot, który jest ich akcjonariuszem, mógł nie dopełnić obowiązku przerejestrowania do KRS – mogą to sprawdzić, wysyłając wniosek o udzielenie takiej informacji do sądu właściwego ze względu na siedzibę nieprzerejestrowanego podmiotu. Warto to zrobić, bo starostwo może się zdecydować na sprzedaż swoich udziałów, a zyskiem z tego tytułu spłacić ewentualnych wierzycieli. Spółka nie musi odszukiwać starosty. Zgodnie z art. 187 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.) do dnia zawiadomienia przez uprawnionego (w tym przypadku starostę) przejście udziałów wobec spółki jest nieskuteczne.
Jakie kroki może podjąć spółka, by zabezpieczyć swoje interesy? Jeśli spółka boi się, że jej udziały zostaną odkupione od starostwa np. przez konkurencję, to wciąż może zawrzeć w umowie spółki prawo pierwokupu dla innych wspólników bądź wprowadzić konieczność uzyskania zgody wspólników na sprzedaż udziałów. To skuteczne rozwiązanie, o ile tego typu zmiany w umowie spółki nie wymagają zgody wszystkich udziałowców (w tym przypadku byłoby to przecież również starostwo). ©?
Na odzyskanie długów już tylko 6 miesięcy
Wierzyciele muszą się spieszyć, gdyż mają czas tylko do końca roku na odzyskanie długów. Już teraz powinni wystąpić do sądu o ustalenie, czy ich dłużnicy dopełnili obowiązku przerejestrowania się do KRS.
Wielu wierzycielom wydawało się, że Skarb Państwa będzie lepiej wypłacalnym dłużnikiem niż przedsiębiorca. W praktyce okazało się, że zakres odpowiedzialności starostw jest znacznie ograniczony, odpowiadają one bowiem jedynie do wartości przejętego mienia.
- Jeśli okaże się, że wierzyciel nie uzyska pełnego zaspokojenia, to możliwe będzie skorzystanie z art. 299 k.s.h., czyli dochodzenie wierzytelności od członków zarządu takiego podmiotu – radzi Katarzyna Ostrowska, radca prawny, partner w kancelarii Ostrowska Legal. Zaznacza jednak, że kwestia odpowiedzialności członków zarządu w praktyce jednak może się okazać sporna i wątpliwości rozstrzygnie dopiero praktyka sądów. ©?
PYTANIA DO EKSPERTA
Skala zjawiska nieznana
Milena Domachowska
główny specjalista z wydziału komunikacji społecznej i promocji Biura Ministra Sprawiedliwości
Czy ministerstwo ma informacje od starostów o nabyciu mienia spółek nieprzerejestrowanych do KRS?
Do 1 lipca 2016 r. departament legislacyjny w Ministerstwie Sprawiedliwości otrzymał tylko jedno zapytanie od starostwa powiatowego odnośnie do nabycia mienia podmiotów nieprzerejestrowanych do Krajowego Rejestru Sądowego. Podkreślenia jednak wymaga, że starostwa nie mają obowiązku informowania Ministerstwa Sprawiedliwości o ewentualnym nabyciu z mocy ustawy mienia pozostałego po podmiotach, które wskutek nieprzerejestrowania do KRS z 1 stycznia 2016 r. utraciły byt prawny.
Czy ministerstwo ma informacje statystyczne, jaka jest skala tego zjawiska? Ile spółek nie zostało przerejestrowanych do KRS?
Nie posiadamy informacji na temat tego, czy rzeczywiście doszło do nabycia konkretnego mienia przez Skarb Państwa, ani też co do ewentualnej skali tego zjawiska. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy o zmianie ustawy o KRS oraz niektórych innych ustaw, w 2014 r. szacowano, że około 100 tys. spółek i od 60 tys. do 80 tys. innych podmiotów (stowarzyszeń, fundacji i in.) nie dopełniło obowiązku przerejestrowania do KRS mimo upływu ustawowych terminów.
Jak wygląda proces wymiany informacji pomiędzy sądami rejestrowymi a właściwymi starostwami?
Nie dysponujemy informacjami o tym, czy starostwa powiatowe komunikują się z sądami rejestrowymi w tej sprawie. Sąd rejestrowy, na zapytanie starostwa, może jedynie udzielić informacji, że np. dana spółka wpisana była do RHB i nie została do 1 stycznia 2016 r. przerejestrowana do KRS oraz że nie toczy się – bądź toczy – w tym zakresie postępowanie.
Czy ministerstwo planuje stworzenie przepisów wykonawczych dla starostw?
Nie ma potrzeby tworzenia odrębnej regulacji. Starostwa w zakresie zarządzania mieniem mają działać na podstawie przepisów obowiązujących, a materialno-prawną podstawą do nabycia mienia przez Skarb Państwa są przepisy ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o KRS i ustawy o KRS. ©?
OPINIA EKSPERTA
Zofia Stelmasińska
geodeta powiatowy w Kielcach
Zwróciliśmy się do sądu rejestrowego z zapytaniem o liczbę nieprzerejestrowanych podmiotów. Poinformował nas, że nie ma możliwości ustalenia dokładnej liczby, da się jedynie określić ich stan prawny na podstawie ich nazwy. Od czerwca wpłynęły zawiadomienia z sądu rejonowego o wykreśleniu 8 podmiotów. Na podstawie liczby zawiadomień w stosunku do całkowitej liczby podmiotów w RHB w powiecie kieleckim można szacunkowo się spodziewać od kilkudziesięciu do stu podmiotów. Po otrzymaniu zawiadomień o wykreśleniu podjęto działania zmierzające do ustalenia mienia po nieprzerejestrowanych podmiotach, polegające na sprawdzeniu ewidencji gruntów i budynków celem ustalenia posiadanych nieruchomości. Badane są również rejestry RHB. W dalszej kolejności zostaną złożone zapytania do właściwych urzędów skarbowych w celu uzyskania informacji o dokonywanych czynnościach majątkowych. ©?
STANOWISKO MINISTERSTWA SKARBU PAŃSTWA
(...) Dotychczas MSP nie otrzymało zwrotnie informacji potwierdzających przejęcie mienia przez starostów. MSP nie dysponuje też wiedzą odnośnie do skali zjawiska na terenie kraju, w szczególności w odniesieniu do spółek, w których Skarb Państwa nie był akcjonariuszem/wspólnikiem. Sądom rejestrowym i starostwom sugerujemy ustalenie spółek i ewentualnego mienia do przejęcia we własnym zakresie. Jeżeli mieniem po spółkach, które utraciły byt prawny, będą akcje/udziały innych spółek, to starostwa będą zobowiązane to mienie przejąć, a MSP bądź jego sukcesor prawny (po likwidacji urzędu) wykonywać prawo głosu. O ile udział SP będzie wynosił ponad 50 proc. kapitału zakładowego - spółki będą miały obowiązek stosowania regulacji wynikających z powszechnie obowiązujących przypisów prawa.
Dotychczas Skarb Państwa (MSP) przejął mienie w postaci udziału po jednej spółce, która utraciła byt prawny. W tym przypadku Skarb Państwa wykonywał prawo głosu z posiadanego udziału podczas Zgromadzenia Wspólników. Jest to podmiot z mniejszościowym udziałem Skarbu.