Od 1 stycznia 2021 r. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą zostały w niektórych sytuacjach objęte ochroną gwarantowaną dotychczas wyłącznie konsumentom. Zmiana dotyczy umów zawieranych przez przedsiębiorców bezpośrednio w związku z działalnością gospodarczą, których treść wskazuje, że nie posiadają one dla nich charakteru zawodowego – ustalonego w szczególności na podstawie przedmiotu wykonywanej działalności udostępnionego w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej jako: CEIDG).

Zgodnie z nowymi przepisami przedsiębiorcy zyskali ochronę przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi (tzw. klauzulami abuzywnymi), mają szersze uprawnienia w ramach rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, a także mogą odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorca a konsument

Kodeks cywilny rozróżnia strony czynności prawnych na przedsiębiorców oraz konsumentów, przyznając tym drugim znacznie szerszą ochronę.

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Natomiast przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Nowelizacja przepisów, która wejdzie w życie od 1 stycznia 2021 r. nie zmieniła treści wyżej wymienionych definicji, natomiast polega na rozciągnięciu ochrony konsumenckiej na osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą co do niektórych zawieranych przez nie umów.

Przedsiębiorcom takim nie przysługuje ochrona konsumencka sprawowana przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów.

Których przedsiębiorców objęła ochrona konsumencka

Z ochrony konsumenckiej może skorzystać osoba fizyczna zawierająca umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z jej treści wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej.

Zakresem zastosowania nowych przepisów zostali objęci przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, podlegający wpisowi do CEIDG. Należą do nich prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółek cywilnych.

Kluczowe dla skorzystania przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną z ochrony konsumenckiej jest, aby zawierana przez niego umowa nie miała charakteru zawodowego. Weryfikacja tego kryterium będzie następowała w szczególności w oparciu o informacje udostępnione w CEIDG dotyczące zakresu wykonywanej działalności gospodarczej, które podaje się zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD).

Jaki jest zakres ochrony konsumenckiej

Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, przy zachowaniu wyżej wskazanych warunków, zostali objęci ochroną konsumencką w zakresie:

  • wyłączenia zastosowania w stosunku do nich niedozwolonych postanowień umownych (tzw. klauzul abuzywnych);
  • rękojmi za wady rzeczy sprzedanej;
  • prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.

Niedozwolone postanowienia umowne

Po nowelizacji przepisów, w określonych sytuacjach przedsiębiorców nie wiążą postanowienia umowne, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie, a kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowne to takie, na treść których przedsiębiorca traktowany jak konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności stosowane we wzorcach czy też ogólnych warunkach umów. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Przykładowy, choć niewyczerpujący katalog niedozwolonych postanowień umownych, został zawarty w art. 3853 Kodeksu cywilnego.

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej

Rękojmia za wady to szczególny rodzaj odpowiedzialności sprzedającego względem kupującego za wady fizyczne oraz prawne rzeczy sprzedanej. Ochrona z tytułu rękojmi przysługuje zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorcom, jednak w różnym zakresie. Na mocy znowelizowanych przepisów sytuacja prawna przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, przy zachowaniu wyżej opisanych warunków, uległa polepszeniu.

Dotychczas, przy sprzedaży dokonywanej między przedsiębiorcami, kupujący tracił uprawnienia z tytułu rękojmi za wady, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później - jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu. Od 1 stycznia 2021 r. osoby fizyczne zawierające umowę bezpośrednio związaną z ich działalnością gospodarczą nie tracą ochrony w przypadku niedopełnienia wyżej wymienionych czynności, jeżeli umowa nie będzie ma dla nich charakteru zawodowego.

Objęci szerszą ochroną przedsiębiorcy skorzystają również z domniemania istnienia wady fizycznej w momencie przejścia niebezpieczeństwa na kupującego, gdy zostanie ona stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej.

W sytuacji, gdy taki przedsiębiorca zażąda wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złoży oświadczenie o obniżeniu ceny, sprzedawca będzie miał tylko 14 dni na ustosunkowanie się do tego żądania. W przeciwnym wypadku zostanie ono uznane za uzasadnione. Dotychczas taki mechanizm nie miał zastosowania w umowach zawartych pomiędzy przedsiębiorcami.

Jan Jarzyński – Partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy / Media

Prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa

Osoba fizyczna zawierająca umowę na odległość (np. telefonicznie, przez Internet) lub poza lokalem przedsiębiorstwa (np. podczas prezentacji) bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą w sytuacjach przewidzianych nowymi przepisami może na równi z konsumentem odstąpić od niej w terminie 14 dni bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów.

Jeżeli taki kupujący nie zostanie właściwie poinformowany przez sprzedawcę o prawie odstąpienia od umowy, prawo to przysługuje mu nawet przez 12 miesięcy od objęcia towaru w posiadanie.

Gdy kupujący złoży oświadczenie o odstąpieniu od umowy w stosownym czasie, sprzedawca będzie miał obowiązek zwrócić pieniądze za zakupiony towar.

Należy jednak pamiętać, że prawo do odstąpienia nie przysługuje w odniesieniu do niektórych umów, np. w których przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia lub kiedy przedmiotem świadczenia jest rzecz wyprodukowana według specyfikacji lub służąca zaspokojeniu zindywidualizowanych potrzeb kupującego.

Wejście w życie

Omawiana nowelizacja przepisów pierwotnie miała wejść w życie od 1 czerwca 2020 r., ale ze względu na sytuację epidemiologiczną termin ten został przesunięty na 1 stycznia 2021 r.

Nowe przepisy nie znajdą zastosowania do umów zawartych przed 1 stycznia 2021 r.

Zgodnie z intencją ustawodawcy, nowa regulacja ma rozwiązać problem dysproporcji praw i obowiązków stron, gdy przedsiębiorca zawierając umowę z innym przedsiębiorcą nie dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem koniecznym do oceny jej przedmiotu.

Zmiany należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, którzy przy spełnieniu kryteriów opisanych powyżej otrzymają nowe uprawnienia. Dla sprzedawców i usługodawców oznaczają one jednak szereg nowych obowiązków, w tym m.in. konieczność każdorazowej oceny, choćby w oparciu o PKD, jaki charakter dla kontrahenta ma zawierana umowa oraz jakie przysługują mu uprawnienia.

radca prawny Jan Jarzyński – Partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy

Piotr Jarzyński – Partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy