Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (cz. 1) [KOMENTARZ]

Rozdział 1

Przepisy ogólne

Art. 1. [Zakres regulacji]

Ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, zwanej dalej „CEIDG”, oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.

• Zakres regulacji. Jak wynika z art. 1 ustawy, ustanowione w niej zasady dotyczące zarządu sukcesyjnego mają zastosowanie w razie śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) oraz w sytuacji kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Przy czym obie przesłanki muszą być spełnione łącznie. Zatem przesłanką formalną warunkującą stosowanie przepisów ustawy jest wpis przedsiębiorcy do CEIDG, czyli rejestru przedsiębiorców, którzy działają w Polsce, prowadzonego w formie elektronicznej przez ministra przedsiębiorczości i technologii. Z kolei przesłanką materialną jest wykonywanie działalności gospodarczej z wykorzystaniem przedsiębiorstwa, rozumianego w sposób opisany w art. 551 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.; dalej: k.c.). Zgodnie z zawartą tam definicją przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

• Działalność bez wpisu do CEIDG. Wskazać przy tym należy, że zarząd sukcesyjny może dotyczyć działalności każdego przedsiębiorcy jednoosobowego, bez względu na rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej. Natomiast warunek posiadania wpisu w CEIDG skutkuje tym, że nie jest możliwe stosowanie instytucji zarządu sukcesyjnego do przedsiębiorców, którzy nie uzyskali wpisu do CEIDG, jak również do tych, którzy na gruncie prawa polskiego nie podlegają takiemu wpisowi. Zatem do osób wykonujących np. działalność bagatelną, o której mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. poz. 646 ze zm.), przepisy ustawy nie znajdują zastosowania, chyba że osoby te złożyły stosowny wniosek i zostały wpisane do CEIDG. Inną kategorią osób wyłączonych spod reżimu omawianego aktu prawnego są np. rolnicy indywidualni wykonujący działalność gospodarczą, o której mowa w art. 6 prawa przedsiębiorców.

Art. 2. [Składniki przedsiębiorstwa w spadku]

1. Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci.

• Podział składników. Przedsiębiorstwo w spadku jest rodzajem przedsiębiorstwa w ujęciu przedmiotowym (art. 551 k.c.), zatem nie ma samo w sobie zdolności prawnej w sferze prawa cywilnego, a tym bardziej nie jest ono ani osobą prawną, ani jednostką organizacyjną. Rozwiązanie to jest spójne z zasadą przyjętą na gruncie art. 551 k.c. Zgodnie z treścią analizowanego przepisu obejmuje ono składniki zarówno materialne, jak i niematerialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w momencie jego śmierci. Należą do niego również expressis verbis składniki materialne oraz niematerialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej, ale nabyte już przez zarządcę sukcesyjnego w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, albo też składniki takie nabyte na podstawie czynności zachowawczych. [przykład 1]
• Zachowanie w całości. W art. 2 ust. 2 ustawodawca wyraźnie przesądził, że w sytuacji, w której przedsiębiorca prowadził działalność przy wykorzystaniu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., które stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy oraz jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo. W znacznej części przypadków to właśnie małżonkowi jako najbliższej osobie zmarłego przedsiębiorcy będzie zależało na nieprzerwanej kontynuacji biznesu. Z reguły dochody takiego przedsiębiorstwa są również źródłem utrzymania drugiego małżonka, a często i większej rodziny. W tym zakresie wprowadzenie domniemania istnienia przedsiębiorstwa jako całości pozwala na dalsze jego prowadzenie w sposób nieprzerwany i nie naraża małżonka zmarłego na problemy, jakie mogłyby powstać na skutek podziału przedsiębiorstwa na część spadkową i niewchodzącą w skład spadku, np. w zakresie zawiązanych przez małżonków umów, zatrudnionych pracowników itp. Co ważne, w omawianym kontekście nie ma znaczenia ustrój majątkowy obowiązujący małżonków, w szczególności czy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej małżeńskiej.

Art. 3. [Właściciel przedsiębiorstwa w spadku]

Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu ustawy jest:

• Kategorie właścicieli. Analizowany przepis precyzuje, kim są właściciele przedsiębiorstwa w spadku. Ustawodawca wyróżnił trzy kategorie osób. Do grona właścicieli zaliczył:

• Spadkobierca. Chodzi tu zarówno o spadkobiercę testamentowego, jak i spadkobiercę ustawowego. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego domniemywa się, że spadkodawcą jest ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia.

• Zapisobierca windykacyjny. Jest to osoba, co do której spadkodawca postanowił, że z chwilą otwarcia spadku nabędzie przedmiot zapisu (zapis windykacyjny). A contrario zapisobierca zwykły nie może być uznany za właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Należy zatem wyraźnie rozdzielić obydwie instytucje mimo ich terminologicznego podobieństwa. Główna różnica polega na tym, że zapis zwykły jedynie zobowiązuje spadkobiercę do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy zwykłego) określonego świadczenia, podczas gdy zapis windykacyjny sprawia, że określona osoba (zapisobierca windykacyjny) z chwilą śmierci spadkodawcy nabywa przedmiot zapisu. Tym samym zapis windykacyjny w dniu otwarcia spadku wywiera określone skutki rzeczowe, natomiast zapis zwykły – stawia osobę, na rzecz której został dokonany, w charakterze wierzyciela względem zobowiązanego spadkobiercy zmarłego jako dłużnika.

• Małżonek przedsiębiorcy. Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku małżonek przedsiębiorcy może zostać, jeżeli:

• Nabywca udziału w przedsiębiorstwie. Jeżeli po śmierci przedsiębiorcy nastąpiło zbycie przedsiębiorstwa albo udziału w przedsiębiorstwie (w tym zbycie spadku obejmującego to mienie), to właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, o której mowa w art. 3 ust. 1 lub 2 ustawy (a więc np. od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego czy też od jego małżonka). Nabywcą może być też osoba prawna albo jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 par. 1 k.c., do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu. Ponadto wielkość posiadanych udziałów w przedsiębiorstwie w spadku warunkować będzie siłę oraz wpływ poszczególnych osób na sposób prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (więcej na ten temat w art. 4).

Art. 4. [Ustalanie wielkości udziałów w przedsiębiorstwie w spadku]

Wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się według wielkości udziałów spadkowych lub udziałów we współwłasności przedsiębiorstwa.

• Zasady ustalania udziałów. Komentowany przepis określa zasady ustalania wielkości udziałów, jakie obejmują w przedsiębiorstwie w spadku osoby uprawnione, o których mowa w art. 3 ustawy. W praktyce często będziemy mieć do czynienia z sytuacjami, gdy co najmniej kilka osób będzie uprawnionych do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Tym samym zasadne jest określenie, w jaki sposób osoby te swoje prawa powinny wykonywać i jaki jest wpływ każdej z nich na funkcjonowanie podmiotu. Ustawodawca wskazał, że reguły te będą ustalane według wielkości udziałów spadkowych lub udziałów we współwłasności przedsiębiorstwa.

przykład 1

przykład 2

przykład 3

Art. 5. [Odpowiednie stosowanie przepisów o wykonywaniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę]

W zakresie nieuregulowanym w ustawie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku przez zarządcę sukcesyjnego oraz dokonywania czynności, o których mowa w art. 13, przez osobę, o której mowa w art. 14, jeżeli dokonała ona zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 12 ust. 1c ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz.U. z 2017 r. poz. 869 i 2491 oraz z 2018 r. poz. 106, 650, 771 i 1629), stosuje się odpowiednio przepisy o wykonywaniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.

• Odesłanie do innych ustaw. Przedsiębiorstwo w spadku prowadzone jest na zasadach właściwych dla innych podmiotów gospodarczych, oczywiście z uwzględnieniem jego specyfiki. Niecelowe jest zatem inkorporowanie do treści omawianej ustawy (powtarzanie) przepisów ustaw, które dotyczą wykonywania działalności gospodarczej. Od tego są odpowiednie odesłania oraz reguły wykładni aktów prawnych. W innym przypadku akty prawne stawałyby się nieczytelne, posługując się zbędnymi powtórzeniami.

• Koncesje. Dodatkowo trzeba pamiętać, że o obowiązku przestrzegania konkretnych przepisów prawa może decydować zakres działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo w spadku, w szczególności jeżeli jest to działalność wymagająca uzyskania odrębnej koncesji. Jeżeli np. przedsiębiorstwo w spadku będzie prowadziło działalność agencji ochrony, to będzie zobowiązane dodatkowo do przestrzegania przepisów ustawy z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2142).

Rozdział 2

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego

Art. 6. [Warunki ustanowienia zarządu sukcesyjnego]

1. Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:

• Niezbędne działania. Wprowadzone w ustawie pojęcie zarządu sukcesyjnego oznacza tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela do czasu zakończenia działu spadku. Przy czym ustanowienie takiego zarządu jest możliwe jedynie w przypadku tych przedsiębiorców, którzy w chwili śmierci byli wpisani do CEIDG. Powołanie zarządcy nie jest zatem dopuszczalne w szczególności w przypadku spółek handlowych, wpisanych do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, w tym np. spółek jawnych i z ograniczoną odpowiedzialnością.

• Powołanie zarządcy sukcesyjnego. Zagadnienia sposobu i formy powołania zarządcy sukcesyjnego zostanie szerzej omówione w komentarzach do art. 9 oraz do art. 12. W tym miejscu należy jednak zasygnalizować, że istnieją dwa sposoby powołania zarządcy sukcesyjnego:

• Zgoda osoby powołanej. Zgodnie z art. 6 ust. 1 komentowanej ustawy do prawidłowego ustanowienia zarządu sukcesyjnego niezbędne jest nie tylko powołanie zarządcy sukcesyjnego, lecz także wyrażenie przez niego zgody na pełnienie funkcji. W zależności od sposobu powołania zarządcy odmienny również będzie sposób wyrażenia takiej zgody. I tak:

wzór

• Konsekwencje wyrażenia zgody. Poprzez wyrażenie zgody na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego dany podmiot przejmuje na siebie obowiązki związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku, jak również odpowiedzialność wobec spadkobierców lub osób trzecich z tego tytułu. W tym zakresie zarządca sukcesyjny ponosi w szczególności odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków. Zarządca sukcesyjny, na wzór syndyka masy upadłości, powinien kierować się przy podejmowaniu swoich czynności dobrem przedsiębiorstwa w spadku. Jako czynności będące nienależytym wykonaniem obowiązków można wymienić m.in:

• Zawartość wniosku o wpis do CEIDG. Do wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG nie jest wymagane dołączenie pisemnej zgody osoby powołanej. Zamiast tego przedsiębiorca składa we wniosku oświadczenie, pod rygorem odpowiedzialności karnej, że wskazana osoba wyraziła zgodę na pełnienie funkcji zarządcy. Niemniej jednak zarówno dokument powołania, jak i zgoda osoby powołanej powinny być przechowywane przez przedsiębiorcę, ponieważ weryfikacja prawdziwości złożonego oświadczenia będzie miała miejsce już po śmierci przedsiębiorcy.

• Dokonanie wpisu do CEIDG. Ostatnim krokiem do ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest dokonanie wpisu do CEIDG. Do złożenia wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do bazy CEIDG obowiązany jest przedsiębiorca, a samo złożenie wniosku nie podlega opłacie. Dopiero dokonanie wpisu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG skutkuje ustanowieniem zarządu sukcesyjnego (wpis ma charakter konstytutywny). Przedsiębiorca może złożyć wniosek w dowolnym czasie po powołaniu zarządcy sukcesyjnego i uzyskaniu jego pisemnej zgody.
• Sposoby złożenia wniosku. Wniosek o wpis może zostać złożony na różne sposoby. Możliwa jest droga całkowicie elektroniczna oraz złożenie wersji papierowej. I tak:

• Konsekwencje niezłożenia wniosku. Należy zdawać sobie sprawę, że jeśli przedsiębiorca nie dopełni formalności i nie złoży wniosku o wpis powołanego zarządcy sukcesyjnego do CEIDG przed swoją śmiercią, ustanowienie zarządu sukcesyjnego będzie możliwe jedynie w procedurze z udziałem jego następców prawnych. W takim wypadku oświadczenie woli dotyczące powołania określonej osoby na zarządcę sukcesyjnego może pełnić jedynie funkcję wskazówki dla osób upoważnionych (zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy) co do tego, jaka była wola przedsiębiorcy.

przykład 4

przykład 5

• Zawieszenie działalności gospodarczej. Podmiot, który zawiesił prowadzenie działalności gospodarczej, nie traci statusu przedsiębiorcy, a co za tym idzie – może wznowić działalność w każdej chwili. Zatem zawieszenie działalności gospodarczej nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Oznacza to, że nawet w trakcie zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca jest w stanie zadbać o zabezpieczenie funkcjonowania przedsiębiorstwa po swojej śmierci poprzez powołanie zarządcy sukcesyjnego. W konsekwencji w przypadku śmierci przedsiębiorcy w czasie zawieszenia działalności zarządca rozpoczyna pełnienie swojej funkcji na zasadach ogólnych z art. 7, tj. z chwilą jego zgonu. Zawieszenie nie spowoduje więc ani tego, że przedsiębiorca nie będzie mógł ustanowić zarządcy (nie musi on w tym celu działalności odwieszać), ani też, że po śmierci przedsiębiorcy zarządca nie będzie mógł objąć swojej funkcji.
• Ogłoszenie upadłości przed śmiercią przedsiębiorcy. Należy przyjąć, że ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy przed śmiercią jest przesłanką, której ziszczenie się uniemożliwia ustanowienie zarządu sukcesyjnego. Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym, mającym na celu zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa do czasu rozstrzygnięcia kwestii spadkowych. Z uwagi na powyższe ustawodawca nie przewidział w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy możliwości ustanowienia zarządu sukcesyjnego. W przypadku śmierci upadłego jego spadkobierca (lub spadkobiercy) wstępuje z mocy prawa do postępowania upadłościowego w miejsce zmarłego. Warto podkreślić, że ogłoszenie upadłości w stosunku do przedsiębiorstwa w spadku w trakcie trwania zarządu sukcesyjnego skutkuje wygaśnięciem zarządu. Ustawodawca w ogóle nie dopuszcza więc sytuacji, w której w imieniu przedsiębiorstwa w spadku miałby działać zarówno zarządca sukcesyjny, jak i syndyk. Niewątpliwie ma to związek z bardzo podobnym zakresem praw i obowiązków tych dwóch organów.

Art. 7. [Moment ustanowienia zarządu sukcesyjnego]

1. Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą:

• Określenie momentu rozpoczęcia pełnienia zarządu. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest to moment, od którego zarządca rozpoczyna pełnienie swojej funkcji.

przykład 6

• Rozpoczęcie zarządu w przypadku powołania po śmierci. W przypadku powołania zarządcy przez osoby uprawnione po śmierci przedsiębiorcy (w trybie przewidzianym przez art. 12) rozpoczyna on pełnienie funkcji od momentu dokonania wpisu jego osoby jako zarządcy do CEIDG. Ma to na celu ochronę interesów osób trzecich oraz umożliwienie weryfikacji sytuacji prawnej przedsiębiorstwa i umocowania zarządcy sukcesyjnego.

Art. 8. [Wymagania wobec osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego]

1. Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.

• Przesłanki pozytywne. Ustawa nie określa szczególnych wymogów co do osoby mogącej pełnić funkcję zarządcy sukcesyjnego. Są to wymogi ogólnie określone. Zgodnie z komentowanym przepisem musi być to jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. W praktyce oznacza to, że funkcję zarządcy sukcesyjnego może sprawować właściciel przedsiębiorstwa w spadku (lub jeden z nich w przypadku większej liczby uprawnionych). Przykładowo: przedsiębiorca może powołać do pełnienia funkcji zarządcy jedno z dzieci, małżonka, dalszego krewnego, jak również dowolną osobę spoza kręgu rodzinnego, do której ma zaufanie. A contrario na zarządcę sukcesyjnego nie może zostać powołana spółka prawa handlowego. Nie ma natomiast przeszkód, aby funkcję zarządcy sprawował przedsiębiorca zajmujący się profesjonalnie zarządem cudzym majątkiem. Za pełnienie swojej funkcji zarządca sukcesyjny może pobierać wynagrodzenie, co będzie zazwyczaj miało miejsce wtedy, gdy zarządcą będzie osoba spoza kręgu spadkobierców, zapisobierców lub właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (zastosowanie znajdą w tym przypadku przepisy o zleceniu).

• Przesłanki negatywne. W ustępie 2 art. 8 zostały przedstawione przesłanki negatywne, których wystąpienie uniemożliwia pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego.

Art. 9. [Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę]

1. Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że:

• Sposoby powołania za życia przedsiębiorcy. Przyjmuje się, że powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę za życia stanowi podstawowy sposób ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Do powołania zarządcy dochodzi poprzez złożenie oświadczenia woli w formie pisemnej pod rygorem nieważności (tak więc jest to jednostronna czynność prawna). Zgoda osoby powołanej winna zostać wyrażona w tej samej formie.

• Powołanie prokurenta. Zastrzeżenie, że dany prokurent zostaje powołany na zarządcę sukcesyjnego z chwilą śmierci przedsiębiorcy, może zostać zawarte zarówno w oświadczeniu o ustanowieniu określonej osoby prokurentem, jak i już po udzieleniu prokury. Zastrzeżenie powinno zostać sporządzone w formie pisemnej, również zgoda prokurenta na pełnienie funkcji zarządcy musi zostać wyrażona w tej formie.

Art. 10. [Brak wniosku o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego]

Jeżeli przedsiębiorca nie złożył wniosku o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, po śmierci przedsiębiorcy zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w wyniku powołania zarządcy sukcesyjnego na podstawie art. 12.

• Skutki niezłożenia wniosku. Wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG ma charakter konstytutywny. Oznacza to, że do jego powołania nie wystarczy złożenie przez przedsiębiorcę za życia oświadczenia w przedmiocie ustanowienia zarządcy lub zastrzeżenie, że po jego śmierci określony prokurent ma być zarządcą sukcesyjnym. Decydujący w tym zakresie nie jest jednak sam wpis w CEIDG, lecz czynność złożenia wniosku. Ustawodawca wyraźnie to przesądza w treści komentowanego artykułu. Jeżeli zatem przedsiębiorca umrze po złożeniu wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG, to nawet jeżeli w chwili śmierci nie doszło jeszcze do jego ujawnienia w ewidencji, wymogi wskazane w art. 10 zostały zachowane (sytuacja ta będzie dotyczyła okoliczności, gdy wniosek o wpis zarządcy został złożony drogą pisemną, w przypadku formy elektronicznej informacje w CEIDG z reguły ujawniane są z chwilą ich wprowadzenia do systemu teleinformatycznego).

Art. 11. [Zapobieganie sporom kompetencyjnym]

1. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba.

• Zasada jednego zarządcy. Zgodnie z zasadą wywodzoną z art. 11 ust. 1 w jednym czasie funkcję zarządcy sukcesyjnego może pełnić wyłącznie jedna osoba. Przepis ten ma na celu zapobieżenie sporom kompetencyjnym oraz wątpliwościom co do zakresu umocowania zarządcy sukcesyjnego. W tym zakresie przedsiębiorca nie może zatem ustanowić kilku zarządców sukcesyjnych i powierzyć im, np. na wzór prokury oddziałowej, zarządzania poszczególnymi częściami przedsiębiorstwa, konkretnymi oddziałami, branżami działalności itp.

przykład 7

przykład 8

Art. 12. [Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy]

1. Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:

• Możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy. Ustawa stanowi, że zarządcę sukcesyjnego można powołać zarówno za życia przedsiębiorcy, jak i po jego śmierci. Najbardziej optymalnym modelem jest oczywiście ten pierwszy, niemniej jednak niezasadne byłoby odebranie tej możliwości „pośmiertnym” właścicielom przedsiębiorstwa w spadku – w przypadku gdyby przedsiębiorca sam nie zadbał o ciągłość działalności na wypadek swojej śmierci.
• Osoby uprawnione do powołania. Jeżeli zarządca sukcesyjny nie zostanie powołany przez przedsiębiorcę, to po jego śmierci uprawnienie w tym zakresie przysługuje:

• Postępowanie w przypadku braku prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Ustęp 4 komentowanego artykułu pozwala ustalić krąg osób uprawnionych do powołania zarządcy sukcesyjnego bez prawomocnego przesądzenia kręgu spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy. W innym wypadku – gdyby nie przyjęcie takiego rozwiązania – omawiana instytucja byłaby iluzoryczna, zważając na średnią długość postępowań spadkowych w Polsce. Jak wynika bowiem z uzasadnienia projektu komentowanej ustawy: „Instytucja zarządu sukcesyjnego ma bowiem umożliwić kontynuację działalności przedsiębiorstwa także w sytuacji, gdy ostateczne potwierdzenie kręgu spadkobierców napotyka na przeszkody, które oddalają je w czasie (np. nieobecność części spadkobierców w kraju czy fakt, że do kręgu spadkobierców należą małoletni)”.

• Powołanie zarządcy w przypadku istnienia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku. Do powołania zarządcy sukcesyjnego w przypadku, o którym mowa w ust. 1 albo 2 komentowanego artykułu, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. W istocie zatem do powołania zarządcy sukcesyjnego w znacznej liczbie przypadków wymagana będzie jednomyślność osób, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.
• Wymóg formy notarialnej. Dla zapewnienia większej pewności obrotu wprowadzono wymóg, że zgoda osoby uprawnionej na powołanie zarządcy sukcesyjnego, a także samo oświadczenie w przedmiocie jego powołania, wymagają zachowania formy aktu notarialnego. Brak dochowania formy zastrzeżonej dla danej czynności skutkować będzie ich nieważnością. Dodatkowo przyszły zarządca sukcesyjny winien złożyć przed notariuszem oświadczenie o braku prawomocnie orzeczonych wobec niej zakazów w przedmiocie prowadzenia działalności gospodarczej.
• Zgłoszenie do CEIDG. Z czynności zgłoszenia zarządcy sukcesyjnego do CEIDG zwolnieni są właściciele przedsiębiorstwa w spadku. Czynności tej dokonuje notariusz, przy czym ma obowiązek zrobić to nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu powołania zarządcy sukcesyjnego.
• Wygaśnięcie uprawnienia. Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od chwili śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon, to termin ten biegnie od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego zgon. Trzeba zwrócić uwagę, że jest to termin stosunkowo krótki, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę potencjalny krąg uprawnionych. Wymagane zatem jest działanie możliwie szybkie, co uzasadnione jest przejściowym charakterem zarządu tymczasowego oraz zapewnieniem ciągłości przedsiębiorstwu w spadku.

Rozdział 3

Zarząd przedsiębiorstwem w spadku do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego

Art. 13. [Czynności zachowawcze]

1. W okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoba, o której mowa w art. 14, może dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na:

• Czynności zachowawcze do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Przedmiotem regulacji zawartej w stosunkowo krótkim rozdziale trzecim komentowanej ustawy jest kwestia zarządu przedsiębiorstwem w spadku w okresie następującym bezpośrednio po śmierci przedsiębiorcy. Jak wynika z art. 13 ustawy, celem ustawodawcy było zagwarantowanie podmiotom wymienionym enumeratywnie w art. 14 (zob. komentarz do art. 14) uprawnień zabezpieczających możliwość nieprzerwanego kontynuowania działalności gospodarczej prowadzonej przez zmarłego przedsiębiorcę, jeżeli do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego nie doszło za jego życia. Z tego względu w art. 13 ust. 1 ustawy przewidziana została możliwość podejmowania przez uprawnione podmioty czynności zachowawczych. Czynności te mogą być przy tym podejmowane tylko we wskazanym w przepisie krótkim okresie, to jest od śmierci przedsiębiorcy do dnia powołania przez uprawnione podmioty zarządcy sukcesyjnego lub – jeżeli zarządca sukcesyjny nie został ustanowiony – do momentu upływu ustawowego terminu na jego ustanowienie. Przy czym należy mieć na względzie, że zgodnie z art. 12 ust. 10 zarządca sukcesyjny może zostać ustanowiony w terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Natomiast jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon, termin ten biegnie od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego zgon.

• Czynności zachowawcze z art. 13 ust. 1 ustawy. W art. 13 ust. 1 ustawodawca przewidział możliwość dokonywania przez osoby uprawnione czynności zmierzających do zabezpieczenia wspólnego majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Omawiana regulacja dotyczy zarówno czynności faktycznych, jak i prawnych, które zmierzają do zachowania wspólnych praw i realizacji wspólnych interesów współwłaścicieli związanych z przedsiębiorstwem w spadku. Brzmienie przepisu wskazuje, że ich katalog jest otwarty, natomiast ustawodawca wymienia jedynie przykładowo następujące czynności:

• Działania w celu odzyskania majątku. Z kolei gdyby do kradzieży należących do majątku przedsiębiorstwa rzeczy ruchomych (towarów) przez pracownika już doszło, to możliwe będzie zastosowanie przez osoby uprawnione (małżonek zmarłego przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub inna osoba z katalogu z art. 14) dozwolonej samowoli polegającej na odebraniu skradzionych towarów. Podjęcie takich działań dopuszczalne jest jedynie natychmiast po zdarzeniu, w sytuacji gdy grozi niepowetowana szkoda. Pojęcie niepowetowanej szkody nie zostało zdefiniowane w przepisach, można jednak przyjąć, że z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia np. w przypadku, gdyby ukradzione towary o znacznej wartości miały zostać odebrane przez kontrahenta zmarłego przedsiębiorcy, a opóźnienie w ich wydaniu spowodowałoby obowiązek zapłaty wysokiej kary umownej.
• Możliwość wytoczenia powództwa. Osoba uprawniona może wytoczyć powództwo o wydanie jej przedmiotu należącego do majątku przedsiębiorstwa, który znajduje się w posiadaniu osoby nieuprawnionej. Może to dotyczyć również nieruchomości, np. gdy osoby nieuprawnione zajmują siedzibę przedsiębiorcy. Ponadto osoba uprawniona będzie mogła wytoczyć powództwo o zaprzestanie naruszeń, w sytuacji gdy prawo własności wchodzące w skład przedsiębiorstwa w spadku naruszane jest w inny sposób. [przykład 10]

przykład 9

przykład 10

• Czynności umożliwiające prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku. Drugą grupę czynności zachowawczych stanowią czynności umożliwiające prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku. Do czynności tych zaliczymy wszelkie czynności, których podjęcie jest niezbędne w celu dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa, czyli jego zabezpieczenia w znaczeniu funkcjonalnym. Przykładem tego rodzaju czynności może być m.in. zawarcie przez osobę uprawnioną z pracownikami zmarłego przedsiębiorcy pisemnego porozumienia o kontynowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach. Ponadto kategoria ta będzie obejmowała czynności niezbędne do zapewnienia kontynuacji działalności przedsiębiorstwa na gruncie prawa administracyjnego, np. zgłoszenie do CEIDG zamiaru kontynuowania działalności, czy też na gruncie prawa podatkowego – zgłoszenie takiego zamiaru organom podatkowym i złożenie odpowiednich deklaracji.
• Czynności zwykłego zarządu – szczególne czynności zachowawcze. Przewidziana w art. 13 ust. 2 możliwość dokonywania przez osoby uprawnione czynności zwykłego zarządu, w zakresie przedmiotu działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę przed jego śmiercią, jeżeli ciągłość tej działalności jest konieczna do zachowania możliwości jej kontynuacji lub uniknięcia poważnej szkody, stanowi szczególną kategorię czynności zachowawczych. Czynności te będą zazwyczaj wykraczały zakresem ponad omówione wyżej czynności mające na celu zabezpieczenie przedsiębiorstwa w spadku, zarówno w znaczeniu materialnym, jak i funkcjonalnym. Należy jednak mieć na uwadze, że w przypadku określonych kategorii działalności gospodarczej (np. w przypadku prowadzenia hotelu, działalności gastronomicznej) ciągłość bieżącej działalności jest nieodzowna dla zachowania możliwości kontynuacji działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy. Niekiedy również niezbędne jest niezwłoczne podjęcie określonych czynności bądź kontynuowanie działalności dla uniknięcia poważnej szkody po stronie właścicieli przedsiębiorstwa. Do takich czynności można zaliczyć m.in. działania mające na celu utrzymanie głównych klientów lub istotnego kontrahenta przedsiębiorcy, zabezpieczenie ciągłej pracy maszyn, których zatrzymanie i ponowny rozruch mógłby doprowadzić do szkody, jak również bieżące czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, takie jak kontynuowanie sprzedaży towarów, dokonywanie rozliczeń z kontrahentami, świadczenie usług czy wypłacanie wynagrodzeń pracownikom.

Art. 14. [Osoby uprawnione do dokonywania czynności zachowawczych]

1. Osobami uprawnionymi do dokonywania czynności, o których mowa w art. 13, są:

• Krąg uprawnionych do dokonywania czynności zachowawczych. W art. 14 ustawy wymieniony został krąg podmiotów, którym przysługuje prawo do dokonywania czynności zachowawczych określonych w art. 13, w okresie do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania. Są to: małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.

• Brak testamentu lub okres przed ogłoszeniem testamentu. W przypadku, gdy zmarły przedsiębiorca nie pozostawił po sobie testamentu, a także do momentu, gdy pozostawiony przez przedsiębiorcę testament nie został jeszcze ogłoszony, do dokonywania czynności zachowawczych uprawnieni są (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 1 i 2) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy.

• Okres po ogłoszeniu testamentu. W sytuacji gdy zmarły przedsiębiorca pozostawił po sobie testament i został on ogłoszony, czynności zachowawczych będzie mógł dokonywać małżonek, a oprócz niego – spadkobierca testamentowy albo zapisobierca windykacyjny. W analizowanym przepisie ustawodawca posłużył się spójnikiem „albo” rozdzielającym pkt 2 i 3 art. 14 ust. 1, który stanowi alternatywę rozłączną, co oznacza, że wykluczone jest wspólne działanie spadkobiercy testamentowego oraz zapisobiercy windykacyjnego. Jednak nie jest do końca jasne, na jakiej zasadzie należałoby ustalać osoby uprawnione do działania w sytuacji, gdy w jednym postępowaniu spadkowym występować będą podmioty zaliczane do każdej z grup wymienionych w art. 14 ust. 1 ustawy, a zwłaszcza w pkt 3 tego przepisu. Ustawa nie precyzuje bowiem, który z podmiotów jest uprawniony do dokonywania czynności, w sytuacji gdy równocześnie mamy do czynienia przykładowo ze spadkobiercą testamentowym oraz zapisobiercą windykacyjnym, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Intencją twórców ustawy było danie w takim przypadku pierwszeństwa zapisobiercy windykacyjnemu, co potwierdza treść uzasadnienia projektu ustawy, w którym wskazano, że jeśli ogłoszono testament, uprawnienie do dokonywania czynności zachowawczych – obok małżonka – przysługiwało będzie spadkobiercy testamentowemu, chyba że w testamencie uczyniono zapis windykacyjny obejmujący przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie. Wówczas uprawnienie do dokonywania czynności zachowawczych przysługuje zapisobiercy windykacyjnemu. Jednak sama treść przepisów ustawy nie jest w tym zakresie precyzyjna i nie rozstrzyga jednoznacznie powyższego zagadnienia.
• Indywidualne uprawnienie każdego z uprawnionych. Jeżeli będziemy mieli do czynienia z wielością spadkobierców ustawowych lub testamentowych, a także zapisobierców windykacyjnych, pojawia się pytanie, czy są oni zobowiązani do działania wspólnie, czy też mają prawo również do samodzielnego działania. To samo dotyczyć będzie sytuacji, gdy do działania w zakresie czynności zachowawczych będzie upoważniony zarówno małżonek, jak i spadkobierca ustawowy, bądź małżonek i spadkobierca testamentowy, bądź zapisobierca windykacyjny. Jak wskazano wyżej (patrz komentarz do art. 13), czynności zachowawcze, zwłaszcza te wymienione w art. 13 ust. 1 ustawy, mają zbliżony charakter do czynności zachowawczych, o których mowa w art. 209 k.c. Zgodnie zaś z ogólnymi regułami dokonywania czynności zachowawczych może je wykonywać indywidualnie każda z osób uprawnionych, niezależnie od tego, czy działa w porozumieniu z innymi uprawnionymi. Taki pogląd wyrażony został również w uzasadnieniu ustawy, z powołaniem na wyrok Sądu Najwyższego z 30 października 2013 r. (sygn. akt II CSK 673/12), w którym wyraźnie stwierdzono, że „każdy ze współuprawnionych może dokonywać czynności zachowawczych indywidualnie, tak długo jak czynności te dają się pogodzić z korzyścią i interesem wszystkich współuprawnionych”. Za tą koncepcją dodatkowo przemawia to, że ustawa nie przewiduje żadnego mechanizmu, który pozwalałby innym współuprawnionym udaremnić czynność dokonaną przez innego współuprawnionego, jako że czynności te mają służyć zachowaniu przysługującego im wspólnie prawa, a nie ich poszczególnych interesów indywidualnych.
• Skutki uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego. Powyżej opisane zasady dotyczące podmiotów uprawnionych do dokonywania czynności zachowawczych ulegać będą modyfikacji, jeżeli zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy dojdzie do uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo do wydania europejskiego poświadczenia dziedziczenia. W takiej sytuacji osobą uprawnioną do dokonywania czynności zachowawczych będzie wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku, o którym mowa w art. 3 ustawy (zob. komentarz do art. 3). [przykłady 11, 12 i 13]

przykład 11

przykład 12

przykład 13

Art. 15. [Dokonywanie czynności zachowawczych]

Osoba, o której mowa w art. 14, dokonuje czynności, o których mowa w art. 13, w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku.

• Zasady dokonywania czynności. Z art. 15 ustawy wynika, że osoba dokonująca czynności zachowawczych działa w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Z uwagi na powyższe każda osoba uprawniona w myśl art. 14 ustawy, dokonując czynności zachowawczych, formalnie działa nie w imieniu właściciela/współwłaścicieli przedsiębiorstwa w spadku, lecz w imieniu własnym, chociaż czynności tych dokonuje we wspólnym interesie i na rachunek wszystkich współwłaścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
• Podobieństwo do instytucji zastępstwa pośredniego. Taka konstrukcja reprezentacji przedsiębiorstwa w spadku do dnia ustanowienia zarządcy sukcesyjnego jest zbliżona do konstrukcji zastępstwa pośredniego, której zasadą jest działanie zastępcy we własnym imieniu, jednakże na cudzy rachunek. Powstaje więc pytanie, jakie konsekwencje może mieć posłużenie się tą konstrukcją w przypadku osób dokonujących czynności zachowawczych, o których mowa w art. 13 ustawy. Zagadnienie to nie ma przy tym charakteru czysto teoretycznego, zwłaszcza w świetle różnic w uregulowaniach ustawy dotyczących zasad działania zarządcy sukcesyjnego oraz osób wymienionych w art. 14 ustawy.
• Skutki dla dokonujących czynności zachowawczych. W doktrynie wskazuje się, że skutki działania zastępcy pośredniego realizują się w sferze prawnej samego zastępcy. Zastępca pośredni dokonuje bowiem czynności prawnej we własnym imieniu, a skutki tej czynności, polegające na nabyciu praw lub zaciągnięciu zobowiązań, dotykają jego sfery majątkowej. Z definicji zastępca pośredni działa jednak na cudzy rachunek, co oznacza, że w ostatecznym rozliczeniu skutki dokonanych przez niego czynności powinny być przeniesione na inną osobę (zastąpionego). Z osobą tą zastępca pośredni pozostaje z reguły w oddzielnym stosunku umownym (stosunku wewnętrznym), na podstawie którego zobowiązany jest przenieść na tę osobę nabyte dla niej prawa, z kolei zaś osoba ta zobowiązana jest przejąć zaciągnięte przez niego zobowiązania (zwolnić go z długu wobec osoby trzeciej).

• Działania zarządcy sukcesyjnego a działania osób wykonujących czynności zachowawcze. Z przyjętych przez ustawodawcę uregulowań wynika, że charakter i skutki działań zarządcy sukcesyjnego oraz osób wykonujących czynności zachowawcze nie są tożsame. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy (por. komentarz do tego przepisu) zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Ponadto czynności zarządcy sukcesyjnego, polegające na nabywaniu składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do wykonywania działalności gospodarczej, znajdują skutek bezpośrednio w masie majątkowej, jaką jest przedsiębiorstwo w spadku, co wynika wprost z art. 2 ust. 3 ustawy. Natomiast w myśl art. 33 ust. 1 ustawy zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.

• Postępowanie w sytuacjach spornych. Należy zauważyć, że choć właścicielem przedsiębiorstwa w spadku może być jedna lub więcej osób uprawnionych zgodnie z art. 14 ustawy do dokonywania czynności zachowawczych, to jednak na etapie dokonywania tych czynności kwestia, kto ostatecznie zostanie właścicielem przedsiębiorstwa w spadku, nie jest zazwyczaj przesądzona. Jeżeli zatem okaże się, że osoba dokonująca czynności zachowawczych nie była właścicielem przedsiębiorstwa w spadku, pozostanie ona zobowiązana w stosunku do drugiej strony czynności, ale jako zastępca pośredni będzie miała obowiązek przenieść uzyskane prawa na właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, którzy z kolei powinni zwolnić dokonującego czynności zachowawczych z zaciągniętych zobowiązań. Twórcy projektu ustawy przyjęli bowiem założenie, że zastosowanie konstrukcji zastępstwa pośredniego w opisanym przypadku jest konieczne przede wszystkim z uwagi na potrzebę ochrony bezpieczeństwa obrotu i praw osób, które będą drugą stroną czynności zachowawczych, w szczególności dokonywanych na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy.

Art. 16. [Działanie w złej wierze przez osobę nieuprawnioną]

Osoba, która w złej wierze dokonała czynności na podstawie art. 13, do której nie była uprawniona, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez dokonanie tej czynności.

• Odpowiedzialność za działania w złej wierze. W art. 16 ustawy uregulowana została kwestia odpowiedzialności osób dokonujących czynności zachowawczych. Zgodnie z tym przepisem osoba, która w złej wierze dokonała na podstawie art. 13 czynności, do której nie była uprawniona, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez dokonanie tej czynności. Przesłanki odpowiedzialności, o której mowa w art. 16 ustawy, są więc następujące: dokonanie czynności na podstawie art. 13 przez osobę nieuprawnioną, zła wiara tej osoby, wystąpienie szkody oraz związek przyczynowy pomiędzy dokonaniem czynności oraz szkodą. Na marginesie należy wskazać, że art. 16 nie wyłącza możliwości przypisania osobie, o której mowa w art. 14, odpowiedzialności odszkodowawczej na innej podstawie prawnej, w szczególności na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Zachowanie tej osoby może bowiem wypełniać zarówno przesłanki z art. 16 ustawy, jak i przesłanki innego czynu niedozwolonego, np. deliktu z art. 415 k.c.

• Warunek odpowiedzialności. Warunkiem przypisania odpowiedzialności na podstawie art. 16 ustawy jest pozostawanie osoby dokonującej czynności w złej wierze. Należy przy tym zauważyć, że zła wiara może tu dotyczyć zarówno kwestii podmiotowych, a więc samego uprawnienia do dokonania czynności wymienionych w art. 13 ustawy, jak i przedmiotowych, czyli zakwalifikowania dokonywanej czynności do czynności zachowawczych bądź dopuszczalnych czynności zwykłego zarządu.
• Pojęcie złej wiary. Przepisy ustawy nie zawierają definicji pojęcia złej wiary. Wskazać zresztą należy, że pojęcie to nie ma definicji ustawowej o powszechnym zastosowaniu. Występujące zaś w niektórych aktach prawnych definicje złej wiary mają zastosowanie wyłącznie na użytek tych konkretnych aktów, w których zostały zawarte, np. art. 20 par. 2 ustawy z 25 lutego 1964 r. ‒ Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 682 ze zm.), art. 6 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1916 ze zm.).

• Pytanie o skuteczność działań w złej wierze. Analiza przepisów komentowanej ustawy, odnoszących się do odpowiedzialności osób wykonujących w złej wierze czynności zachowawcze, nasuwać może jeszcze pytanie o skuteczność takich czynności, jeśli zostałyby dokonane przez osobę nieuprawnioną. Ustawa w art. 14 wyraźnie wskazuje, jakie osoby uprawnione są do dokonywania czynności zachowawczych, w szczególności zaś wskazuje, że krąg ten ulega zawężeniu po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, gdyż w takiej sytuacji czynności zachowawczych może dokonywać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku. W tej sytuacji powstaje pytanie, czy np. czynności zachowawcze dokonane już po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez osobę wymienioną w art. 14 ust. 1 ustawy, która jednakże okazała się nie być właścicielem przedsiębiorstwa w spadku, będą ważne i skuteczne? Niestety zamieszczona w ustawie regulacja dotycząca czynności zachowawczych nie pozwala udzielić jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytanie. Podkreślenia wymaga, że w komentowanej ustawie nie zawarto przepisów wyraźnie wskazujących, jaki skutek miałyby czynności dokonywane z naruszeniem określonych w niej kompetencji, czy to w przypadku czynności zachowawczych, czy to w odniesieniu do zarządcy sukcesyjnego wybranego z naruszeniem przepisów ustawy. Brak w ustawie np. rozwiązania obecnego w prawie upadłościowym, w którym wyraźnie wskazuje się na to, że skutkiem dokonania przez upadłego czynności dotyczącej mienia wchodzącego do masy upadłości jest ich bezwzględna nieważność.