Prowadzę działalność gospodarczą, sprzedaję fabrycznie nowe auta. We wzorze umowy z nabywcami zamieściłem postanowienie, że „cena sprzedaży samochodu ulegnie zmianie w przypadku podwyższenia standardu samochodu, wynikającego z decyzji jego producenta”. Kupujący zarzucił mi, że zapis ten jest niedozwolony. Czy to prawda?
ekspert radzi
Tak. Ten zapis wzorca umowy należy uznać za niedozwolony (abuzywny) w rozumieniu art. 3851 par. 1 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Zgodnie z tym przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że czytelnik przedstawia konsumentom do akceptacji warunki umowy zawierające zapisy kształtujące ich prawa i obowiązki w sposób mniej korzystny, niż wynika to z przepisów. Z brzmienia proponowanego postanowienia wzorca umowy wynika, że przedsiębiorca przyznaje sobie prawo do jednostronnej zmiany kontraktu bez ważnej przyczyny wskazanej w jej treści. Decyzja taka podejmowana jest bez wcześniejszego powiadomienia konsumenta oraz bez jego zgody. Określone w umowie cena i standard pojazdu mogą mieć istotne znaczenie dla kontrahenta. W dodatku przedsiębiorca nie przyznaje swojemu kontrahentowi prawa do odstąpienia od umowy w takim przypadku.
Ponadto wzorzec umowny stosowany przez przedsiębiorcę ma charakter adhezyjny. Oznacza to, że tryb zawierania tych umów pozbawiony jest elementu negocjacji. Konsument zatem nie ma wpływu na brzmienie poszczególnych postanowień umowy przygotowanych przez firmę. Postanowienia te są mu narzucane przez profesjonalistę, dlatego przedsiębiorca powinien zapewnić ich przejrzystość. Zawierając umowę, konsument musi być dokładnie poinformowany o wynikających z niej prawach i obowiązkach – zarówno swoich, jak i drugiej strony. Brak tej wiedzy lub niejasność sformułowań, podobnie jak ma to miejsce w zaistniałej sytuacji, może skutkować tym, że konsument zgodzi się na warunki umowy, których obowiązywania nie był w pełni świadomy w momencie jej zawierania, co wynika z przyznanego sobie przez przedsiębiorcę uprawnienia do dokonywania zmian co do istotnych warunków umowy. Przewaga kontraktowa przedsiębiorcy stwarza zagrożenie, że będzie on dokonywał korzystnych dla siebie zmian z pokrzywdzeniem słabszej strony kontraktu, czyli konsumenta. Każdy przejaw dyskryminacji słabszej strony umowy należy więc traktować jako naruszenie dobrych obyczajów. Oczekuje się także, by przedsiębiorca nie przenosił na konsumenta ryzyka związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, które w kontekście niniejszej sprawy wiąże się ze zmianą ceny i standardu pojazdu po zawarciu umowy, bez zgody i przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy.
Postanowienie wzorca umowy wypełnia przesłanki z art. 3851 par. 1 k.c., a w szczególności zaś art. 3853 pkt 10 i 20 k.c. Przepisy te stanowią, że w razie wątpliwości uważa się, iż niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie oraz przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 3851 par. 1, art. 3853 pkt 10 i 20 ustawy z 23 kwietnia 1963 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).