Ustawa wiatrakowa to przywileje dla mieszkańców bez narzędzi do ich egzekwowania

Nowelizacja wprowadziła obowiązek sprzedaży mieszkańcom 10 proc. udziałów w mocy elektrowni wiatrowej. Niestety nie określono w niej ani sankcji dla przedsiębiorcy, który nie spełni tego wymogu, ani nie dano samorządom jakichkolwiek możliwości nacisku na inwestora. Opracowanie przygotowały Aneta Fornalik adwokat MPA, Sowisło Topolewski Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych S.K.A. oraz Aleksandra Urbanowska- -Bohun radca prawny MPA, Sowisło Topolewski Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych S.K.A.

Znowelizowana ustawa z 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 724; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 553; dalej: ustawa wiatrakowa), która weszła w życie 23 kwietnia, zawiera interesujące rozwiązanie. Mianowicie przepisy zobowiązują podmioty, które na terenie danej gminy będą chciały ustawić wiatrak lub farmę wiatrową, do zbycia części udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej mieszkańcom tej gminy, którzy tym samym będą mogli stać się prosumentami wirtualnymi energii odnawialnej. Co jednak istotne dla samorządów, to na gminach będzie spoczywał obowiązek poinformowania mieszkańców o takiej możliwości, przyjmowania od nich zgłoszeń o chęci objęcia ww. udziałów, a następnie przekazania listy chętnych inwestorowi. I choć stosowne regulacje w tym zakresie wejdą w życie dopiero 2 lipca 2024 r., to już dziś warto się z nimi zapoznać. Tym bardziej że środki na realizację nowych obowiązków gminy będą musiały znaleźć we własnych budżetach. Ale po kolei.

Idea rozwiązania

Nowy obowiązek dla podmiotów inwestujących w energię odnawialną wprowadza art. 6g ustawy wiatrakowej. Ustęp 1 tego przepisu stanowi, że „inwestor realizujący inwestycję polegającą na budowie elektrowni wiatrowej przeznacza co najmniej 10 proc. mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej stanowiącej przedmiot tej inwestycji do objęcia przez mieszkańców gminy na okres, o którym mowa w ust. 9, w celu uzyskania przez nich statusu prosumenta wirtualnego energii odnawialnej w rozumieniu art. 2 pkt 27b ustawy z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, zwanego dalej «prosumentem wirtualnym»”.

Jak wynika z uzasadnienia do ustawy nowelizującej, „dzięki tej zmianie każdy mieszkaniec będący odbiorcą końcowym w gospodarstwie domowym, w gminie, na terenie której jest planowana budowa elektrowni wiatrowej, będzie mógł, na zasadzie dobrowolności, przystąpić do zawarcia z inwestorem umowy, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1378; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2687), aby na jej podstawie zostać prosumentem wirtualnym”. Zaznaczono przy tym, że kluczową rolę w tym procesie odegra gmina, która m.in. będzie musiała określić liczbę mieszkańców potencjalnie zainteresowanych przystąpieniem do umowy z inwestorem.

Nowe przepisy mają na celu zwiększenie opłacalności i zmniejszenie kosztów inwestycyjnych w odnawialne źródła energii, które musieliby ponieść mieszkańcy gmin planujący podobne inwestycje samodzielnie. Ponadto art. 6g ustawy wiatrakowej ma na celu wprowadzenie kompromisu między interesami społeczności lokalnych i inwestorów w elektrownie wiatrowe – przez zaproponowanie rozwiązania, dzięki któremu obie strony będą uzyskiwać korzyści z budowy elektrowni wiatrowej. Wpisuje się on również w procedurę planistyczną uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji w elektrownie wiatrowe. Obowiązki gminy wynikające z nowej regulacji są z jednej strony konsekwencją jej obowiązków wynikających z władztwa planistycznego, a z drugiej nakładają na nią nowe zadania, a mianowicie swoistego pośrednika czy łącznika pomiędzy inwestorem elektrowni wiatrowej a mieszkańcami gminy – w celu wyłonienia grupy osób zainteresowanych udziałem w inwestycji w elektrownię wiatrową. Wprowadzone ustawą nowelizującą rozwiązanie stanowi także wsparcie finansowe dla inwestora na etapie budowy elektrowni wiatrowej.

Procedura wprowadzania

Jak zatem będzie wyglądała procedura wprowadzania mieszkańców do objęcia udziału w 10 proc. zainstalowanej mocy elektrowni wiatrowej? Otóż cała procedura przystąpienia mieszkańców do inwestycji będzie rozpoczynała się od przekazania przez inwestora informacji gminie o planowanej inwestycji. Z kolei na gminie będzie spoczywał obowiązek przeprowadzenia procedury informacyjnej wobec mieszkańców o możliwości uzyskania statusu prosumenta wirtualnego. Niestety mankamentem jest to, że wszystko to stanie się po uzyskaniu przez inwestora ostatecznego pozwolenia na budowę.

Kolejne kroki na drodze do objęcia udziałów przez mieszkańców będą wyglądać następująco:

► Krok 1. Przekazanie informacji o możliwości wykupu udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej. W terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o pozwoleniu na budowę elektrowni wiatrowej stała się ostateczna, inwestor informuje wójta, burmistrza albo prezydenta miasta gminy, na terenie której jest zlokalizowana ta elektrownia wiatrowa, o:

1) uzyskaniu ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę;

2) maksymalnym poziomie mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej możliwym do objęcia przez mieszkańców gminy;

3) prognozowanej rocznej ilości energii elektrycznej wytwarzanej przez elektrownię wiatrową;

4) koszcie budowy elektrowni wiatrowej, wyrażonym w zł/kW, nie wyższym niż maksymalny koszt budowy obliczony zgodnie z art. 6g ust. 12 ustawy wiatrakowej w nowym brzmieniu.

► Krok 2. Ogłoszenie informacji. Organ wykonawczy gminy w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji od inwestora dotyczącej planowanej inwestycji ogłosi informację o możliwości objęcia udziału w mocy elektrowni wiatrowej przez mieszkańców. W ogłoszeniu określona ma być forma, miejsce i termin składania zgłoszeń objęcia udziału w mocy zainstalowanej. Termin składania zgłoszeń objęcia udziału w mocy zainstalowanej nie może być krótszy niż 30 dni i dłuższy niż 120 dni od dnia wydania obwieszczenia. Obwieszczenie musi zawierać informacje przekazane przez inwestora. Przy czym ogłoszenie tej informacji ma odbyć się:

• w prasie miejscowej,
• przez obwieszczenie oraz udostępnienie w BIP na stronie podmiotowej urzędu gminy lub miasta,
• a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości.

► Krok. 3. Zgłoszenie chęci objęcia udziałów przez zainteresowanych mieszkańców.

Zgodnie z art. 6g ust. 5 ustawy wiatrakowej mieszkaniec gminy może zgłosić chęć objęcia udziału w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej nie większego niż 2 kW na każdy własny punkt poboru energii w rozumieniu art. 3 pkt 67 ustawy z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. z 2022 r. poz. 1385).

► Krok 4. Przekazanie listy zainteresowanych inwestorowi. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta w terminie 60 dni od dnia następującego po upływie terminu składania zgłoszeń przekazuje inwestorowi:

• listę mieszkańców gminy zainteresowanych zawarciem umowy z inwestorem,
• szacowane zapotrzebowanie na moc zainstalowaną,
• adresy oraz informacje o punktach poboru energii (po uprzedniej weryfikacji danych potwierdzających adres zamieszkania).

► Krok 5. Podpisanie umów inwestora z mieszkańcami.

W terminie 90 dni od dnia otrzymania listy zainteresowanych nabyciem udziałów mieszkańców inwestor zawiera z nimi umowę, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o odnawialnych źródłach energii, której przedmiotem jest objęcie przez tych mieszkańców udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej.

► Jak ma postąpić gmina, gdy do objęcia udziałów zgłosi się zbyt duża liczba chętnych?

Jeśli moc zainstalowana przeznaczona przez inwestora do objęcia przez mieszkańców będzie niższa niż łączne, zadeklarowane przez mieszkańców gminy w zgłoszeniach, zapotrzebowanie na moc zainstalowaną, udział w mocy zainstalowanej wskazany w tych zgłoszeniach będzie zmniejszany proporcjonalnie dla każdego zgłoszonego punktu poboru energii.

Koszty publikacji ogłoszenia

Przepisy wprowadzone na mocy nowelizacji nie wskazują wprost, kto ma ponieść koszty przygotowania i publikacji ogłoszeń. Trudno przypisać obowiązek poniesienia kosztów inwestorowi, skoro ustawa wprost nakłada na niego jedynie obowiązek przekazania stosownych danych gminie. Zgodnie z przepisami ogłoszenie o możliwości nabycia udziałów ma publikować gmina. Skoro zatem gmina ma obowiązek publikacji ogłoszenia, to w konsekwencji to właśnie ona – realizując to zadanie – będzie musiała ponieść koszty tych publikacji. Ustawa nie zawiera żadnego rozwiązania, które pozwalałoby przenieść realizację obowiązku ogłoszenia (bądź poniesienia kosztów ogłoszenia) na inwestora bądź inny podmiot.

Ponadto powyższe domniemanie, że to gmina ma obowiązek poniesienia kosztów ogłoszenia, wyprowadzić można także z:

• art. 18 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego – stanowi on, że „do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy”, oraz
• art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 572) – zgodnie z tym przepisem zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy „wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz”.

I choć ww. przepisy nie precyzują, że owe zadania są obowiązkowe, to uzasadnione jest przyjęcie, że zadania w tym obszarze są obowiązkowe dla gminy w zakresie określonym właśnie znowelizowaną ustawą wiatrakową.

Treść umowy

To, jak powinna wyglądać treść umowy z prosumentem, wskazuje wspomniany wyżej art. 4a ust. 1 ustawy o odnawialnych źródłach energii. Zgodnie z nim w przypadku, gdy więcej niż jeden prosument zbiorowy energii odnawialnej wytwarza energię elektryczną w mikroinstalacji lub małej instalacji lub gdy więcej niż jeden prosument wirtualny energii odnawialnej wytwarza energię elektryczną w instalacji odnawialnego źródła energii, prosumenci zbiorowi energii odnawialnej lub prosumenci wirtualni energii odnawialnej zawierają umowę, w której określają co najmniej:

1) przysługujący poszczególnym prosumentom zbiorowym energii odnawialnej lub prosumentom wirtualnym energii odnawialnej udział wyrażony w procentach, w wytwarzaniu energii elektrycznej z odnawialnego źródła energii oraz maksymalną zainstalowaną moc elektryczną, wyrażoną w jednostkach energii, której ten udział odpowiada;

2) tytuł prawny przysługujący prosumentom zbiorowym energii odnawialnej do mikroinstalacji lub małej instalacji lub tytuł prawny przysługujący prosumentom wirtualnym energii odnawialnej do instalacji odnawialnego źródła energii;

3) reprezentanta prosumentów;

4) zasady zarządzania instalacją odnawialnego źródła energii oraz odpowiedzialności za bezpieczeństwo funkcjonowania, eksploatację, konserwację oraz remonty instalacji odnawialnego źródła energii, a w przypadku prosumenta wirtualnego energii odnawialnej także odpowiedzialności za bilansowanie handlowe;

5) położenie oraz dane techniczne instalacji odnawialnego źródła energii, w szczególności określenie jej rodzaju i łącznej zainstalowanej mocy elektrycznej;

6) położenie oraz dane identyfikacyjne punktów poboru energii elektrycznej poszczególnych prosumentów zbiorowych energii odnawialnej lub prosumentów wirtualnych energii odnawialnej;

7) zasady zmiany umowy, w szczególności zmiany udziałów w wytwarzanej energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii przysługujących poszczególnym prosumentom, oraz zasady rozwiązania umowy.

Mieszkaniec gminy, który zawarł umowę i pokrył koszt objęcia udziału w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej, uzyskuje status prosumenta wirtualnego na okres kolejnych 15 lat od dnia wytworzenia w elektrowni wiatrowej po raz pierwszy energii elektrycznej i jej wprowadzenia do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej.

Zasady rozliczania udziału

Powstaje pytanie, jaki będzie faktyczny udział prosumenta w produkcji energii przez wiatrak.

Ustawodawca w art. 6g ust. 1 pkt 2 ustawy wiatrakowej zobowiązał inwestora do poinformowania wójta o maksymalnym poziomie mocy zainstalowanej elektrowni możliwym do objęcia przez mieszkańców. Ich udział będzie więc obliczany od tej mocy. Zaś zgodnie z ust. 5 tego przepisu mieszkaniec gminy będzie mógł zgłosić chęć objęcia udziału w mocy zainstalowanej, a więc w mocy maksymalnej. Z kolei w myśl ust. 10 udział prosumenta wirtualnego w wytwarzaniu energii przez elektrownię wiatrową ma być proporcjonalny do procentowego udziału w mocy zainstalowanej w łącznej zainstalowanej mocy elektrowni. A zatem de facto prosument będzie mieć udział w energii faktycznie wytworzonej przez posadowioną elektrownię wiatrową, choć obliczony na podstawie jej mocy maksymalnej.

Potwierdza to również treść art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o odnawialnych źródłach energii, do którego odsyła czekający na wejście w życie art. 6g ust. 8 ustawy wiatrakowej, a regulujący minimalne wymogi umowy o współpracy między prosumentami. Taką umowę będą też zawierali mieszkańcy, którzy przystąpią do udziału w mocy posadowionej elektrowni wiatrowej na zasadach określonych w omawianym przepisie. Umowa określi m.in. zasady zarządzania elektrownią, odpowiedzialność za bezpieczeństwo jej funkcjonowania, eksploatacji, remontów i konserwacji oraz za bilansowanie handlowe.

Koszt budowy elektrowni

Ustawa reguluje także kwestie związane z określeniem kosztu objęcia udziału w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej, który ma stanowić iloczyn tego udziału, wyrażonego w kilowatach, oraz kosztu budowy elektrowni wiatrowej. Jednak co najbardziej istotne, nowela wskazuje także maksymalny koszt budowy elektrowni wiatrowej, jaki będzie mógł przedstawić mieszkańcom zainteresowanym objęciem udziałów.

Oblicza się go według następującego wzoru:

WKBew = CRew × RWPew × 6,7/1000

gdzie:

WKBew – oznacza maksymalny koszt budowy elektrowni wiatrowej, wyrażony w zł/kW;

CRew – oznacza cenę referencyjną dla instalacji o łącznej mocy zainstalowanej większej niż 1 MW, wykorzystującej do wytwarzania energii elektrycznej wyłącznie energię wiatru na lądzie, określoną w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ust. 3 ustawy z o odnawialnych źródłach energii, wyrażoną w zł/MWh, obowiązującą w dniu przekazania wójtowi, burmistrzowi albo prezydentowi miasta gminy informacji, o której mowa w ust. 2;

RWPew – referencyjny roczny wolumen produkcji energii elektrycznej dla elektrowni wiatrowej w odniesieniu do 1 MW mocy zainstalowanej, wynoszący 3300 MWh/MW. Na tle tych regulacji może pojawić się pytanie o zawyżanie przez inwestorów kosztów budowy elektrowni.

► Co się stanie, jeśli mieszkańcy nie będą zainteresowani objęciem udziałów?

Ustawodawca dał mieszkańcom możliwość partycypacji w takim przedsięwzięciu, wskazując w art. 6g ust. 5 ustawy, że „mieszkaniec gminy może zgłosić chęć objęcia udziału”, a więc przystąpienie do takiej inwestycji nie jest ich obowiązkiem. Ustawa nie przewiduje regulacji na wypadek braku zainteresowania mieszkańców objęciem udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej, np. z powodu zbyt wysokich kosztów.

W takiej sytuacji przedsiębiorca, który elektrownię posadowił, pozostanie więc jedynym jej udziałowcem i jedynym beneficjentem wytwarzanej w niej energii, którą będzie mógł sprzedawać zgodnie z obowiązującymi już regulacjami wynikającymi z ustawy o odnawialnych źródłach energii i ustawy – Prawo energetyczne.

► Kto sprawdzi prawidłowość wykonania umowy pomiędzy inwestorem a mieszkańcami?

Niestety ustawa nie przewiduje jakichkolwiek obowiązków gminy w zakresie weryfikowania prawidłowości wykonywania umowy pomiędzy inwestorem a mieszkańcem, który obejmie udział w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej. Gminie nie został bowiem nadany ani status strony takiej umowy, ani żaden inny. Zadanie organów gminy sprowadza się:

• w przypadku rady jako organu uchwałodawczego – do uchwalenia planu miejscowego dla elektrowni wiatrowej,
• w przypadku wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jako organu wykonawczego – do przeprowadzenia procedury planistycznej oraz wykonania obowiązków informacyjnych w zakresie możliwości objęcia udziałów w mocy nowo powstającej elektrowni oraz przekazania informacji o samej inwestycji.

Wójt (lub odpowiednio: burmistrz, prezydent miasta) w zamyśle ustawodawcy pełni więc jedynie funkcję swoistego pomostu między inwestorem a mieszkańcami. Oczywiście mając na uwadze potencjalne korzyści, jakie mają z inwestycji wyniknąć zarówno dla inwestora, jak i dla mieszkańców gminy, jest to funkcja niezwykle istotna. Niestety ani gmina, ani żaden z jej organów nie będą w żadnym wypadku podmiotami regulującymi, kontrolującymi czy nadzorującymi stosunki między inwestorem a mieszkańcem, który objął udział w mocy elektrowni i zawarł stosowną umowę o współpracy między prosumentami. W konsekwencji jeżeli inwestor nie będzie wywiązywał się z omawianego wyżej obowiązku, gmina nie będzie mogła w żaden sposób ingerować w wydane inwestorowi pozwolenie na budowę posadowionej na jej terenie elektrowni wiatrowej.

Konsekwencje niewykonywania umowy

Inwestorowi nie będą więc grozić żadne sankcje administracyjne za niewywiązanie się z umowy. Sankcje za naruszanie obowiązków, o których mowa w ustawie, przez którąkolwiek ze stron, w szczególności o charakterze karnym albo karnoadministracyjnym, powinny wprost zostać wyrażone w ustawie wiatrakowej. Jednak nowelizacja nie przewiduje żadnych instrumentów tego rodzaju, zarówno jeśli chodzi o odpowiedzialność za niewykonanie obowiązków ustawowych związanych z nieprzeznaczeniem co najmniej 10 proc. mocy elektrowni do objęcia przez mieszkańców gminy (art. 6g ust. 1), jak i za naruszenie obowiązku poinformowania wójta w zakresie określonym w ust. 2 omawianego przepisu, a więc m.in. o uzyskaniu ostatecznego pozwolenia na budowę. Ponieważ omawiany przepis nie zawiera żadnych regulacji szczególnych dotyczących tej odpowiedzialności, należy przyjąć, że w przypadku niewykonania przez inwestora obowiązku poinformowania wójta o uzyskaniu pozwolenia na budowę po stronie inwestora może zachodzić – względem mieszkańców gminy, którzy pozbawieni zostaliby możliwości objęcia udziałów – odpowiedzialność na tzw. zasadach ogólnych, tj. na podstawie kodeksu cywilnego. Przy czym obecnie trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy byłaby to odpowiedzialność za czyn niedozwolony, czy odpowiedzialność związana z pozbawieniem możliwości umowy o współpracy między prosumentami.

Z kolei w stosunku do inwestora, który umożliwi mieszkańcom objęcie akcji, lecz nie będzie wywiązywał się z zawartej z nimi umowy, może podlegać odpowiedzialność stron umowy, tj. odpowiedzialność odszkodowawcza kontraktowa na zasadach ogólnych, a więc również na podstawie kodeksu cywilnego. Uprawnione do przesądzania o odpowiedzialności którejkolwiek ze stron z tego tytułu będą sądy powszechne.

Odpowiedzialność gminy

W znowelizowanej ustawie również dla gminy nie przewidziano szczególnych sankcji za niewykonanie ciążących na niej obowiązków. Trzeba jednak mieć na uwadze, że omawiany art. 6g przewiduje dla gminy nowe zadania własne, do których wykonywania jest ona zobowiązana z mocy art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym i art. 18 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego.

Niewykonanie przez gminę jej zadań własnych podlega również odpowiedzialności cywilnej odszkodowawczej na zasadach ogólnych, ale z tytułu deliktu, a nie kontraktu, wynikających z kodeksu cywilnego. Jest to odpowiedzialność za szkodę związaną z wykonywaniem władzy publicznej przez działalność jej organów, w tym wójta, na którego obowiązki nakłada omawiany art. 6g. Odpowiedzialność tę gmina będzie mogła ponosić zarówno wobec inwestora, jak i wobec mieszkańców, ale pod warunkiem wykazania przez nich szkody. Do oceny zaistnienia tej odpowiedzialności właściwe będą również sądy powszechne. W chwili obecnej rozważania w tym zakresie są jedynie teoretyczne. ©℗

Ramka 1

Ramka 2

Ramka 3