Kiedy inspektor pracy może wnioskować do ZUS o podwyższenie składki wypadkowej

Praca wykonywana na podstawie stosunku pracy jest pracą dobrowolnie podporządkowaną, realizowaną pod kierownictwem pracodawcy. Kierownictwo oznacza nie tylko możliwość wydawania bieżących poleceń zgodnych z zakresem obowiązków, ale także nadzór nad ich realizacją – zarówno ilościową, jak i jakościową. Ponieważ jednak podstawowym obowiązkiem każdego pracodawcy, obok wypłaty wynagrodzenia, jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków pracy, to kontrola procesu pracy oznacza również kontrolę pracodawcy w obszarze technicznego bezpieczeństwa.

Co oznaczają rażące naruszenia bhp

Nieprawidłowości ujawniane przez inspektorów pracy zarówno podczas kompleksowych, jak i problemowych kontroli, różnią się skalą i wagą. Mogą to być drobne uchybienia, jak np. nieznaczne opóźnienia w przeprowadzaniu szkoleń okresowych, ale także poważne zaniedbania – włącznie z dopuszczeniem pracowników do prac szczególnie niebezpiecznych bez odpowiednich środków ochrony.

Najpoważniejsze naruszenia w zakresie bezpieczeństwa pracy określa się jako bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia pracowników bądź rażące naruszenie przepisów bhp. Problem polega na tym, że zarówno k.p., ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy (dalej: u.p.i.p.), jak i ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: u.u.s.t.w.p.) nie zawierają legalnych definicji tych pojęć.

Bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników rozumiane jest jako sytuacja, w której istnieje realne i wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia poważnego wypadku lub uszczerbku na zdrowiu. Kluczowe jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy zaniedbaniem obowiązków w zakresie bhp a narażeniem pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia.

W przypadku ujawnienia poważnych uchybień w obszarze bezpieczeństwa pracy, które prowadzą do takiego zagrożenia, inspektorzy PIP są zobowiązani do natychmiastowej reakcji. W odróżnieniu od standardowych postępowań kontrolnych, w których decyzje zapadają po zakończeniu analizy dokumentacji, przy rażących naruszeniach przepisy przewidują natychmiastowe wydanie decyzji administracyjnej. Rozstrzygnięcia te mają rygor natychmiastowej wykonalności i nie podlegają wstrzymaniu – podmiot kontrolowany musi się do nich zastosować bez zwłoki. [ramka]

Wydanie przez inspektora decyzji nakazowych oznacza, co do zasady, że podczas kontroli stwierdzono poważne naruszenia przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy. Wyjątek stanowią decyzje terminowe, dotyczące mniej istotnych uchybień, w których inspektorzy wyznaczają konkretny czas na ich usunięcie.

Kolejna kontrola inspektora pracy

Wskutek wykrycia przez PIP rażącego naruszenia przepisów bhp zazwyczaj wydaje ona decyzje administracyjne, na mocy których mogą natychmiast zostać wstrzymane prace stwarzające zagrożenie, aż do momentu usunięcia wykrytych uchybień przez kontrolowany podmiot.

Warto podkreślić, że każda kolejna inspekcja rozpoczyna się od sprawdzenia, czy zalecenia wynikające z wcześniejszych ustaleń zostały odpowiednio zrealizowane. Choć formalnie to pracodawca powinien poinformować inspektora o wykonaniu wydanych poleceń.

Nowa kontrola nie musi dotyczyć identycznych zagadnień co poprzednia. Przykładowo, jeśli pierwsza dotyczyła bezpieczeństwa i higieny pracy, następna może skupić się na czasie pracy lub wynagrodzeniach. Mimo zmiany obszaru tematycznego, priorytetem pozostaje weryfikacja, czy wcześniej wykazane uchybienia zostały usunięte, czyli czy prace nie są nadal prowadzone w warunkach rażącego naruszenia obowiązujących norm.

Na podstawie przepisów u.u.s.t.w.p. inspektor pracy może, ale nie musi, wystąpić do ZUS z wnioskiem o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Nie ma on jednak swobody w określaniu wysokości tej podwyżki – przepisy przewidują jednolity poziom zwiększenia, niezależnie od rodzaju czy skali stwierdzonych uchybień.

Brak precyzji przepisów

Obowiązujące przepisy nie precyzują, czy dwie kolejne kontrole muszą następować bezpośrednio po sobie ani czy wniosek do ZUS musi być złożony przez tego samego inspektora, który przeprowadził pierwszą z kontroli.

W praktyce przyjmuje się, że chodzi o dwa kolejne przypadki przeprowadzenia kontroli w danym zakładzie, niezależnie od odstępu czasu między nimi. Oznacza to, że jeśli rażące naruszenia zostaną ujawnione podczas pierwszej i trzeciej kontroli (a nie w drugiej), wniosek do ZUS nie będzie możliwy. Dopiero wykrycie poważnych nieprawidłowości podczas dwóch bezpośrednio następujących po sobie kontroli otwiera drogę do podjęcia działań skutkujących zwiększeniem składki na najbliższy rok składkowy.

Jeśli druga z kolei kontrola – następująca bezpośrednio po tej, która ujawniła rażące uchybienia w zakresie bhp – również wykaże poważne nieprawidłowości w obszarze bezpieczeństwa, choćby miała inny zakres tematyczny, stanowi to podstawę do złożenia wniosku do ZUS. Nie jest wymagane, aby oba przypadki dotyczyły dokładnie tych samych przepisów – istotny jest charakter wykroczenia, a nie jego szczegółowy przedmiot.

Przepisy nie wskazują również, by obie kontrole musiał przeprowadzić ten sam inspektor. Liczy się fakt, że są one przeprowadzone przez uprawniony organ, jakim jest inspektor pracy, niezależnie od osoby. Oznacza to, że wniosek może sporządzić inny inspektor niż ten, który prowadził pierwszą kontrolę, opierając się na ustaleniach z wcześniejszego postępowania kontrolnego.

Konsekwencje nie tylko wobec ZUS

Warto pamiętać, że wykrycie poważnych uchybień z zakresu bhp podczas dwóch następujących po sobie kontroli może mieć daleko idące skutki. Poza możliwością złożenia wniosku do ZUS o dwukrotne zwiększenie stopy procentowej składki wypadkowej na najbliższy rok składkowy, pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności wykroczeniowej.

Zgodnie z przepisami k.p. osoba odpowiedzialna za stan bhp lub kierująca pracownikami, która nie przestrzega przepisów lub zasad w tym zakresie, podlega karze grzywny od 1 tys. zł do 30 tys. zł.

W szczególnie poważnych przypadkach naruszenia obowiązków związanych z zapewnieniem bezpiecznych warunków pracy, działania pracodawcy mogą również zostać zakwalifikowane jako przestępstwo. Zgodnie z art. 220 kodeksu karnego, osoba, która – mając obowiązek dbałości o bhp – dopuszcza do sytuacji, w której pracownik zostaje narażony na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu, może zostać skazana na karę pozbawienia wolności do lat 3.