Pracownik otrzyma zasiłek opiekuńczy, gdy szkoła jego dziecka została zamknięta

Jesteśmy płatnikiem zasiłków, nasza siedziba znajduje się na terenach dotkniętych powodzią, jednak nie zostaliśmy zalani i pracujemy w normalnym trybie. Niektórzy z naszych pracowników mają dzieci w wieku szkolnym i występują o zasiłek opiekuńczy w związku z zamknięciem szkół. Na co powinniśmy zwrócić uwagę? Mamy wątpliwości dotyczące kilku wniosków – mąż jednej z pracownic prowadzi gospodarstwo rolne, inna już wykorzystała 60 dni zasiłku opiekuńczego w tym roku, a jeden z pracowników domaga się zasiłku za dziecko w wieku 9 lat, bo nie ma innej osoby, która mogłaby się nim zająć. Nie wiemy też, jak odnieść się do wniosku pracownicy, której mąż pracuje na nocnej zmianie.

Zasady ogólne przyznawania zasiłku opiekuńczego i jego wypłaty zawiera ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z jej art. 32 ust. 1 pkt 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia ośmiu lat m.in. w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza.

Zamknięcie wymienionych placówek w związku powodzią jest jedną z takich nieprzewidzianych okoliczności.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez ograniczony okres w roku kalendarzowym, niezależnie od tego, jak długo trwa przyczyna, dla której trzeba się opiekować dzieckiem. Limity wypłaty zostały określone w art. 33 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 pkt 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad dziećmi, do lat 8, jeśli placówka (żłobek, klub dziecięcy, przedszkole lub szkoła), do której uczęszcza dziecko została zamknięta. oraz dziećmi chorymi do lat 14. Do tego limitu wlicza się także opiekę nad innymi członkami rodziny (np. starszymi dziećmi, rodzicami, dziadkami). Nie ma przy tym znaczenia liczba członków rodziny. Jeśli zatem w danym roku pracownik wykorzystał już 60 dni zasiłku opiekuńczego, nie ma możliwości wypłaty mu zasiłku opiekuńczego za dalszy okres, niezależnie od okoliczności. [przykład 1] Po wyczerpaniu limitu zasiłku pracodawca może wypłacać pracownikowi z własnych środków kwoty na innej podstawie prawnej (np. jako zapomogę), ale nie może wykazywać ich jako zasiłku.

przykład 1

przykład 2

przykład 3

przykład 4

Trzeba podkreślić, że zasiłek opiekuńczy w związku z opieką wymuszoną zamknięciem placówek dotyczy dzieci do lat 8. Opieka nad starszymi zdrowymi dziećmi, których szkoła została zamknięta, niezależnie od innych okoliczności, nie może być podstawą do wypłaty tego zasiłku. Zasiłek opiekuńczy może przysługiwać na dziecko starsze, jeśli jest ono chore. [przykład 2]

Inny domownik

Kolejną kwestią, którą należy rozpatrzeć przy przyznawaniu zasiłku opiekuńczego, jest możliwość sprawowania opieki przez osobę inną niż wnioskujący o zasiłek opiekuńczy pracownik. Zgodnie bowiem z art. 34 ustawy zasiłkowej świadczenie to nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku . Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Przy czym należy pamiętać, że katalog członków rodziny, którzy mogą zapewnić dziecku opiekę ZUS określa dość wąsko, co można zauważyć podczas lektury „Komentarza do ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – wybrane zagadnienia” stanowiącego załącznik do wytycznych Nr 994800/0200/16/2023 członka zarządu nadzorującego Pion Świadczeń i Orzecznictwa ZUS z 21 sierpnia 2023 r. Organ stwierdził, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym w rozumieniu wspomnianego art. 34 ustawy zasiłkowej mogącego zapewnić opiekę na dzieckiem nie uważa się:

• osoby całkowicie niezdolnej do pracy;
• osoby chorej;
• osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie;
• osoby prowadzącej gospodarstwo rolne;
• pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie;
• osoby prowadzącej działalność pozarolniczą;
• osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.

Zdaniem ZUS prowadzenie gospodarstwa rolnego oznacza, że rolnik nie może zapewnić opieki nad dzieckiem. ZUS nie bada przy tym, czy rolnik w danym dniu przebywał w domu i rzeczywiście nie mógł się zająć dzieckiem. Sam fakt, że prowadzi gospodarstwo, powoduje, że drugi rodzic dziecka, np. pracujący na etacie, może otrzymać zasiłek opiekuńczy. Taka sama zasada obowiązuje także w przypadku np. osób prowadzących działalność gospodarczą, także tych, którzy pracują zdalnie z domu. Nie ma więc znaczenia to, że drugi rodzic jest w domu, ale to, czy może efektywnie sprawować opiekę.

Podobne założenie obowiązuje także w przypadku pracy w nocy – zasiłek należy się rodzicowi nawet wtedy, gdy drugi z rodziców jest w domu, ale odpoczywa po nocnej zmianie.

ZUS odnosi się w „Komentarzu” także do pracy zmianowej. Jeśli oboje rodzice bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na tych samych zmianach, a także na różnych zmianach, jeżeli chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy. Może się zatem zdarzyć, że rodzice dziecka będą pracowali na różnych zmianach, ale czas dojazdu do i z domu spowodowałby, że dziecko pozostawałoby bez opieki przez jakiś, nawet krótki czas. Ocena, czy tak rzeczywiście jest, należy w pierwszej kolejności do płatnika, który będąc na miejscu, orientuje się, ile zajmuje pracownikom dojazd do domu. Warto w tej sytuacji być jednak elastycznym i zakładać pewien margines czasu dojazdu. Co prawda ZUS używa w komentarzu wyrażenia „chore dziecko”, ale nie ma podstaw, żeby różnicować sytuację dzieci do lat 8, w zależności od tego, czy konieczność opieki wynika z choroby, czy też zamknięcia placówki. [przykład 4] Możliwe jest również zwolnienie pracownika z pracy na jego wniosek nieco wcześniej, nawet z koniecznością odpracowania, co pozwoli pracownikowi na zachowanie za ten dzień 100 proc. wynagrodzenia (zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru). Do decyzji pracownika więc należy, czy złoży wniosek o zasiłek opiekuńczy.

Dodatkowe informacje

Przyznanie i wypłata zasiłku opiekuńczego następuje po złożeniu przez ubezpieczonego wniosku o ten zasiłek (Z-15A, Z-15B). Jak informuje ZUS w „Komentarzu”, wniosek ten nie jest wymagany, jeżeli ubezpieczony występuje o zasiłek opiekuńczy za kolejny nieprzerwany okres w związku z opieką nad tym samym dzieckiem oraz nie zmieniły się okoliczności podane wcześniej we wniosku o zasiłek.

Konieczność opieki nad dzieckiem z powodu zamknięcia placówki jest stwierdzana na podstawie oświadczenia osoby, która ubiega się o zasiłek. Nie jest potrzebne zaświadczenie bp. ze szkoły lub przedszkola.

Korzystając z zasiłku opiekuńczego, trzeba pamiętać, że ma do niego odpowiednie zastosowanie art. 17 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Okres korzystania z zasiłku opiekuńczego musi być przeznaczony na opiekę nad dzieckiem, a nie w inny sposób. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na to, aby w tym czasie nie wykonywać np. dodatkowych zleceń, ponieważ sam fakt, że ubezpieczony uzyska w tym czasie przychód z tego tytułu, będzie oznaczać, że wykonywał pracę zarobkową. A to spowoduje utratę prawa do zasiłku. ZUS wyda w tej sprawie decyzję, w której zobowiąże daną osobę do zwrotu pobranego zasiłku opiekuńczego.©℗