Kiedy wdowa, która w chwili śmierci męża pozostawała z nim w separacji, ma prawo do zasiłku pogrzebowego? [Poradnia ubezpieczeniowa]

Czy nagrody wygrane w konkursie organizowanym przez pracodawcę powinny być uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłku? Na jakich zasadach ulegają przedawnieniu zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne?

Tak, w tym przypadku wdowa będzie miała prawo do zasiłku pogrzebowego.

Warunki otrzymania zasiłku pogrzebowego zostały określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z art. 77 ust. 1 tego aktu prawnego zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

• ubezpieczonego;
• osoby pobierającej emeryturę lub rentę;
• osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;
• członka rodziny ubezpieczonego albo osoby pobierającej emeryturę lub rentę.

Członkami rodziny w tym kontekście są:

• małżonek (wdowa i wdowiec);
• rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające;
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej;
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności inne dzieci;
• rodzeństwo;
• dziadkowie;
• wnuki;
• osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje również w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego. Zgodnie z ogólną zasadą określoną w art. 78 ust. 1 ustawy emerytalnej zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu. Nie tylko członkowie rodziny mają prawo do zasiłku. Przysługuje on również pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty pogrzebu. W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez więcej niż jedną osobę lub podmiot zasiłek pogrzebowy ulega podziałowi między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych kosztów pogrzebu.

Jak widać, do grona członków rodziny, którzy po poniesieniu kosztów pogrzebu mają prawo do zasiłku pogrzebu, nie wymieniono byłych małżonków po rozwodzie. W opisywanej sytuacji chodzi jednak o małżonków, którzy w chwili śmierci byli w separacji. Trzeba przypomnieć w tym miejscu, że zgodnie z art. 614 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.i.o.) orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Skutki separacji w kontekście zasiłku pogrzebowego badał Sąd Najwyższy, wydając uchwałę z 17 stycznia 2012 r., sygn. akt I UZP 8/11, w której rozpatrywano podobny przypadek. SN uznał, że wdowa będąca w separacji z mężem w dniu jego śmierci ma prawo do zasiłku pogrzebowego, jeśli pochowała go na swój koszt, a zasada ta obowiązuje, jeśli zmarły nie był ubezpieczony. Podkreślił, że prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje na podstawie art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej także w razie śmierci małżonka pozostającego w separacji w rozumieniu art. 614 k.r.i.o.

Wobec takiego stanowiska SN należy uznać, że w opisywanym przypadku wdowa powinna otrzymać zasiłek pogrzebowy. W razie odmowy powinna złożyć odwołanie od decyzji, powołując się w nim na wspomnianą uchwałę.

Tak, wartość tych nagród należy uwzględnić w podstawie wymiaru zasiłku. Taki wniosek wypływa z analizy przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) oraz wykładni ZUS.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 ww. ustawy podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jak wynika zaś z art. 3 pkt 3 tej samej ustawy za wynagrodzenie uważa się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe, a więc nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, lecz także inne składniki wypłacone pracownikowi, które zostały oskładkowane.

Ustawa zasiłkowa przewiduje jednak, że niektóre składniki wynagrodzenia, mimo że zostały oskładkowane, nie zostaną uwzględnione w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych. Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. A ZUS precyzuje, że nie uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego takich składników wynagrodzenia, które są przyznawane niezależnie od oceny pracy pracownika. Uznaje także, że jeśli w przepisach płacowych albo umowach o pracę brak jest wzmianki o zachowywaniu prawa do składnika za okres pobierania zasiłku, składnik należy uwzględniać w podstawie wymiaru świadczeń. Jeśli jednak brak jest ww. wzmianki, ale pracodawca udowodni, że składnik w rzeczywistości jest wypłacany obok np. zasiłku chorobowego, to nie jest on uwzględniany w podstawie wymiaru świadczeń.

W opisywanej sytuacji pracownicy otrzymali nagrody, a zdaniem ZUS generalnie nagrody uznaniowe są uwzględniane w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych. Nie ma powodu, żeby nagrody przyznane za wygranie jakiegoś konkursu (nie sprecyzowano dokładnie, na jakich zasadach był on organizowany) traktować inaczej.

Zasady przedawnienia zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne są takie same jak zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgodnie z art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) do składek na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie zaś z art. 93 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa zdrowotna) należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne ulegają przedawnieniu na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, który w wyroku z 18 lipca 2023 r., sygn. akt I SA/Gd 388/23, stwierdził, że art. 24 ustawy systemowej ma zastosowanie również do składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Zgodnie z ogólną zasada wynikającą z ust. 4 tego artykułu należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie pięciu lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Nie ulegają jednak przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Jednak po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy o rozłożeniu należności na raty lub odroczeniu terminu płatności do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty. Ponadto bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Rozpoczyna on bieg na nowo –

od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia, rozpoczyna się on od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego.

Trzeba dodać, że przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana. Bieg przedawnienia w tym przypadku zawiesza się, jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez dwa lata.

Ponadto bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu:

• od dnia wszczęcia przez ZUS postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej: obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;
• od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu składek do dnia zapłaty ostatniej raty w przypadku rozłożenia na raty lub do dnia zapłaty w przypadku odroczenia terminu płatności;
• od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy.

Wszystkie te powyższe zasady mają zatem zastosowanie do należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne. ©℗