Będą wyrównania i wypłaty zaległych świadczeń

W związku z wydłużeniem okresu ważności orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu zmianie podlegają nie tylko obowiązujące decyzje w sprawie świadczeń uzależnionych od ich posiadania, lecz także te, które wygasły po 5 sierpnia 2023 r.

Pod koniec 2023 r. weszły w życie przepisy, które z mocy prawa wydłużają okres ważności orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu do 30 września 2024 r. Nałożyły one też na gminy wymóg zmiany z urzędu decyzji w sprawie przysługujących na ich podstawie świadczeń, takich jak zasiłek i świadczenie pielęgnacyjne (patrz: infografika), tak aby czas ich wypłaty był dostosowany do nowego terminu ważności orzeczenia. Jednak w związku z tym, że część z nich już wygasła, wśród urzędników pojawiły się wątpliwości, czy one też podlegają nowym przepisom. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) wydało więc komunikat, który ma je rozwiać. W efekcie niepełnosprawni i ich opiekunowie, którzy stracili prawo do świadczeń z powodu nieważnych orzeczeń, teraz dostaną zaległe pieniądze.

Decyzje, których nie ma

Zgodnie z przepisami ustawy z 19 grudnia 2023 r. o szczególnych rozwiązaniach służących zachowaniu ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu (Dz.U. poz. 2768) do 30 września tego roku aktualne będą dwie grupy dokumentów. Pierwszą z nich są tzw. orzeczenia covidowe, które podlegały wydłużeniu na podstawie przepisów specustawy covidowej i pierwotnie miały być wygaszane w trzech terminach (31 grudnia 2023 r., 31 marca i 30 września br.) na podstawie art. 23 ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 852 ze zm.). Natomiast drugą grupę stanowią orzeczenia, których ważność upłynęła po 5 sierpnia ub.r. – wtedy bowiem przestały obowiązywać przepisy specustawy covidowej umożliwiające ich automatyczne wydłużenie. Co istotne, do utraty ważności orzeczenia należącego do pierwszej lub drugiej grupy może dojść wcześniej – z dniem, gdy zacznie obowiązywać nowy dokument potwierdzający dysfunkcję zdrowotną.

Jednocześnie art. 4 ustawy z 19 grudnia 2023 r. obliguje gminy do zmiany z urzędu decyzji, którymi zostało przyznane prawo do świadczeń uzależnionych od legitymowania się ważnym orzeczeniem o niepełnosprawności lub jej stopniu, w zakresie czasu, na jaki przysługują. Ma się to odbywać w maksymalnie uproszczonej procedurze, bez uwzględniania art. 10 oraz 61 ust. 4 kodeksu postępowania administracyjnego, które zakładają czynny udział strony w postępowaniu oraz wymóg zawiadomienia jej o jego wszczęciu.

Problem w tym, że część decyzji w sprawach świadczeń przestała być realizowana. Chodzi o decyzje dla osób, których orzeczenia zaczęły wygasać od 6 sierpnia 2023 r., a które nie wystąpiły o nowy dokument albo to zrobiły, ale ze względu na długi okres oczekiwania na jego wydanie (w niektórych powiatowych zespołach ds. orzekania sięga on kilku miesięcy) wciąż go nie otrzymały. W efekcie uzyskiwały one świadczenia np. do końca października lub listopada ub.r., w zależności od tego, kiedy upływał termin ważności ich orzeczenia. W związku z tym urzędnicy zaczęli się zastanawiać, czy te decyzje, których w praktyce nie ma już w obrocie prawnym, również należy zmieniać.

– Ta kwestia jest różnie rozstrzygana chociażby przez organy odwoławcze: samorządowe kolegia i sądy administracyjne. Część z nich uważa, że nie zmienia się decyzji, która wygasła ze względu na zakończenie okresu jej obowiązywania, ale są też stanowiska przeciwne, dotyczące chociażby uchylania decyzji wstecz przy ustalaniu świadczeń nienależnie pobranych – mówi Eliza Dygas, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku.

Nie jest to zresztą jedyna wątpliwość, bo wraz z nią pojawiły się kolejne, dotyczące tego, czy osoby, których decyzje wygasły, mają składać wniosek w celu przywrócenia świadczeń i czy należy im się ich wyrównanie za miesiące, w których ich nie otrzymywały.

Bez wniosku

Odpowiedzi na pytania przynosi pismo MRPiPS skierowane do urzędników zajmujących się świadczeniami. Ministerstwo rekomenduje w nim, aby wykonując obowiązek wynikający z art. 4 ustawy z 19 grudnia 2023 r., sporządzić listy. Pierwsza z nich powinna obejmować osoby, których decyzje w sprawie świadczeń zostały wydane na podstawie przepisów ustawy z 9 marca ub.r., czyli do 31 grudnia 2023 r., 31 marca i 30 września br. (te decyzje były już wcześniej zmieniane z urzędu na jeden z tych trzech terminów, w jakich miały zachować ważność orzeczenia covidowe). Natomiast na drugiej liście znajdą się osoby, którym w okresie od 6 sierpnia 2023 r. do 29 września br. wygasło lub wygaśnie prawo do świadczeń. Po przeprowadzeniu tych ustaleń gminy powinny zmienić ich decyzje, a w przypadku części z nich będzie to oznaczać ustalenie prawa do świadczeń wstecz.

Resort podkreśla, że nie ma żadnych ograniczeń, które uniemożliwiałyby organowi właściwemu dokonać przedłużenia prawa do określonego świadczenia w sytuacji, gdy upłynął już wskazany w zmienianej decyzji okres, na który dane świadczenie było w niej przyznane. Podaje przy tym przykład mężczyzny, który miał orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności ważne do 31 października 2023 r. i do tego dnia miał przyznany zasiłek pielęgnacyjny. W tym przypadku zmiana decyzji z urzędu będzie polegać na wydłużeniu czasu jego pobierania od 1 listopada 2023 r. do 30 września tego roku. Ponadto będzie ona wymagać wypłacenia wyrównania zasiłku pielęgnacyjnego za listopad i grudzień ub.r. MRPiPS dodaje też, że niedopuszczalne jest odmawianie przedłużenia decyzji z urzędu w opisanej procedurze i zobowiązywania osób do złożenia kolejnego wniosku o dane świadczenie.

– Wyjaśnienia resortu są jasne i zgodne z intencją, jaką miał ustawodawca, który zdecydował się wydłużyć ważność orzeczeń, aby osoby niepełnosprawne nie były poszkodowane w trakcie oczekiwania na nowy dokument – uważa Katarzyna Tynkowska, zastępca dyrektora Gdańskiego Centrum Świadczeń.

Choć komunikat MRPiPS o tym nie wspomina, to niektóre MOPS-y przed wydaniem decyzji o wydłużeniu świadczeń będą nawiązywały kontakt telefoniczny z beneficjentami, żeby zweryfikować, czy są spełnione inne przesłanki do ich uzyskania. ©℗