Czasami trzeba zapłacić wrześniowe składki za absolwenta szkoły średniej zatrudnionego na zleceniu

We wrześniu zatrudniliśmy tegorocznego absolwenta szkoły średniej na umowie zlecenia. Nie wie jeszcze, czy będzie studiował, bo czeka na ostateczne wyniki rekrutacji. Dotychczas myśleliśmy, że nie musimy go zgłaszać do ZUS, ale powzięliśmy wątpliwość, czy trzeba jednak płacić za niego składki. A co jeśli zacznie studia?

Za punkt wyjścia w odpowiedzi na zadane pytania należy przyjąć art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). W ust. 1 postanowiono m.in., że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

• pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,
• osobami wykonującymi pracę nakładczą,
• członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
• osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4.

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że obowiązek ubezpieczeń emerytalno-rentowych powstaje z mocy ustawy. Stosunek ubezpieczenia społecznego nie jest stosunkiem prawnym ukształtowanym w drodze umownej, dlatego obowiązek ubezpieczenia społecznego wynika z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli ubezpieczonego lub organu rentowego. Nawiązanie stosunku ubezpieczenia następuje równocześnie z zaistnieniem pewnej sytuacji rodzącej obowiązek ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 15 stycznia 2013 r., sygn. akt III AUa 641/12).

Co do zasady do takich sytuacji należy wykonywanie umowy zlecenia. Jednak istnieje pewien wyjątek. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 4 ustawy systemowej ubezpieczeniom emerytalno-rentowym nie podlegają uczniowie szkół ponadpodstawowych i studenci do ukończenia 26 lat.

Kto jest uczniem…

Jeśli chodzi o pierwszą grupę (uczniów), to istotny jest okres, przez który taka osoba zachowuje formalny status ucznia. W tym zakresie na uwagę zasługuje art. 94 prawa oświatowego, gdzie postanowiono, że w kontekście ubezpieczeń społecznych rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach rozpoczyna się 1 września każdego roku, a kończy 31 sierpnia następnego roku. W konsekwencji można uznać, że uczniowie mają ten status również w miesiącach wakacyjnych. Precyzuje to sam ZUS w „Zasadach podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek 2023” dostępnych na stronie internetowej zakładu. W dokumencie tym zawarto istotne założenia m.in. dla ustalenia statusu ucznia. Podano, że dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, iż uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

• kontynuuje naukę w tej samej szkole,
• skończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
• ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Ponadto za ucznia szkoły do 30 września uznaje się osobę, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe.

Zatem w opisanych wyżej przypadkach status ucznia co do zasady traci się z 31 sierpnia danego roku, ale może zostać wydłużony do 30 września danego roku, jeśli uczeń będzie dysponował zaświadczeniem o przyjęciu na studia wyższe.

W opisywanej sytuacji prawdopodobnie uczeń zakończył już edukację szkolną, przy czym nie dysponuje zaświadczeniem o przyjęciu na studia wyższe. Należy zatem uznać, że we wrześniu nie ma już statusu ucznia, co ma wpływ na ubezpieczenia społeczne i oznacza konieczność zgłoszenia do ubezpieczeń.

…a kto studentem

We wspomnianych „Zasadach…” ZUS doprecyzował również istotne założenia dla ustalenia statusu studenta. Stwierdził, że studentem jest osoba przyjęta na studia, która rozpoczyna studia i nabywa prawa studenta z chwilą złożenia ślubowania. Tak też wynika z art. 83 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, gdzie postanowiono, że osoba przyjęta na studia rozpoczyna je i nabywa prawa studenta z chwilą złożenia ślubowania. ZUS przypomniał także, że studia są prowadzone:

• na poziome pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich;
• na profilu:

– praktycznym, na którym ponad połowa punktów ECTS (ECTS, ang. European Credit Transfer System, Europejski System Transferu Punktów) jest przypisana zajęciom kształtującym umiejętności praktyczne,

– ogólno-akademickim, na którym ponad połowa punktów ECTS jest przypisana zajęciom związanym z prowadzoną w uczelni działalnością naukową.

Następnie ZUS dodaje, że przyjęcie na studia następuje przez rekrutację, potwierdzenie efektów uczenia się albo przeniesienie z innej uczelni lub uczelni zagranicznej. Dodatkowo wskazuje, że ZUS uzna za studenta (dla celów ubezpieczeń społecznych) osobę od daty przyjęcia w poczet studentów uczelni i złożenia ślubowania do daty ukończenia studiów lub daty skreślenia z listy studentów. Jeżeli data ślubowania jest późniejsza niż 1 października danego roku kalendarzowego, to zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń obejmuje także okres między 1 października a dniem ślubowania. Uzupełniająco ZUS podkreślił, że przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorców będących studentami nie ma znaczenia obywatelstwo ani kraj odbywania studiów. Zdaniem ZUS każdy student (do ukończenia 26 lat) bez względu na obywatelstwo i kraj odbywania studiów spełnia warunki do zwolnienia z obowiązku ubezpieczeń społecznych w przypadku podjęcia pracy na podstawie wyżej wymienionych umów.

Można więc stwierdzić, że ZUS w kwestii statusu ucznia lub studenta prezentuje elastyczne stanowisko. W kontekście statusu studenta warto także wspomnieć o wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 11 kwietnia 2016 r. (sygn. akt IV U 794/15), w ramach którego sąd weryfikował decyzję ZUS w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym. Jakkolwiek sprawa ta dotyczy końcowego okresu posiadania statusu studenta (złożenie egzaminu licencjackiego), to może być również użyteczna dla płatnika, ponieważ wyraźnie z orzeczenia wynika, że okres „preferencyjny” kończy się automatycznie w dniu złożenia odpowiedniego egzaminu, co jest utożsamiane z utratą statusu studenta.

Odpowiedzialność spoczywa na płatniku

Zestawienie przywołanych wyżej argumentów prowadzi do pewnych istotnych wniosków. Po pierwsze, co do zasady status ucznia dla celów ubezpieczeń społecznych upływa 31 sierpnia danego roku, ale może zostać wydłużony do 30 września danego roku, o ile uczeń będzie dysponował zaświadczeniem o przyjęciu na studia wyższe. Po drugie, za studenta dla celów ubezpieczeń społecznych uważa się daną osobę od daty przyjęcia jej w poczet studentów uczelni i złożenia ślubowania (data ślubowania może być późniejsza) do daty ukończenia studiów lub daty skreślenia z listy studentów.

W świetle tych założeń należy stwierdzić, że w sytuacji przedstawionej w pytaniu, skoro zleceniobiorca nie przedstawił zaświadczenia o przyjęciu na studia, to wykonywanie umowy zlecenia nie stanowiło tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego tylko do 31 sierpnia 2023 r.

Za okres od 1 września 2023 r. zleceniodawca (płatnik) powinien dokonać zgłoszenia tej osoby do ubezpieczeń. Natomiast od 1 października 2023 r., jeśli zleceniobiorca zostanie przyjęty na studia, z mocy prawa nabędzie status studenta i nie będzie podlegał ubezpieczeniom. Warto dodać, że niezależnie od wyboru ścieżki postępowania przez zleceniobiorcę, to zleceniodawca jako płatnik składek powinien na bieżąco monitorować sytuację, aby w należyty sposób dopełnić formalności względem ZUS. To na płatniku spoczywa bowiem odpowiedzialność za zgłoszenie osoby podlegającej ubezpieczeniu i odprowadzenie składek. ©℗