5 pytań o mały ZUS plus. Rozwiewamy wątpliwości

W ostatnim czasie dużo się pisze, również na łamach DGP, o wątpliwościach związanych z dodatkową ulgą w ZUS dla małych firm. Postanowiliśmy zrobić małe podsumowanie dla tych, którzy gubią się w natłoku informacji, i przygotować małą ściągawkę dotyczącą tego tematu. Przypomnijmy, że ustawa z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. poz. 1429) przyniosła istotną zmianę dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, korzystających w tym roku z ulgi mały ZUS plus. Dodała ona bowiem do ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429; dalej: ustawa systemowa) art. 112a, zgodnie z którym ci przedsiębiorcy, którzy przynajmniej przez jeden miesiąc w 2023 r. korzystali z ulgi mały ZUS plus, mogą korzystać z niej przez dodatkowe 12 miesięcy, a więc maksymalnie 48 miesięcy.

Trzeba podkreślić, że jest to przepis szczególny, dotyczący tylko tej grupy przedsiębiorców, nie uległy bowiem zmianie generalne zasady korzystania z małego ZUS plus. Przypomnijmy, że to ulga przysługująca przedsiębiorcom, których rocznych przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył 120 000 zł. W okresie korzystania z ulgi opłacają oni składki od kwoty uzależnionej od uzyskanego przez nich dochodu. Istnieje ponadto kilka ograniczeń, które nawet mimo niskiego przychodu nie pozwolą na płacenie niskich składek w ramach małego ZUS plus. Wśród nich można wymienić te najbardziej problematyczne:

• z ulgi można korzystać przez maksymalnie 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej;

• aby skutecznie zgłosić się do korzystania z ulgi, należy w odpowiednim terminie złożyć imienny raport lub deklarację zawierające odpowiednie dane;

• ulga nie przysługuje, gdy w ramach wykonanej działalności gospodarczej wykonuje się na rzecz swojego byłego pracodawcy takie czynności, jakie w poprzednim albo bieżącym roku kalendarzowym wykonywano w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy.

1. KTO MOŻE SKORZYSTAĆ Z WYDŁUŻENIA MAŁEGO ZUS PLUS O 12 MIESIĘCY?

Jak wspomniano wyżej, z wydłużenia o 12 miesięcy okresu płacenia niższych składek w ramach małego ZUS plus mogą skorzystać ci przedsiębiorcy, którzy przynajmniej przez jeden miesiąc w 2023 r. korzystali z tej ulgi. Wydłużenie nie przysługuje, gdy przedsiębiorca zakończył korzystanie z ulgi przed 2023 r. Możemy mieć zatem do czynienia generalnie z czterema kategoriami przedsiębiorców, tj. osobami, które;

• korzystały z ulgi przed 2023 r., być może będą z niej korzystać po 2023 r.;
• nigdy nie korzystały z ulgi, być może będą z niej korzystać po 2023 r.;
• korzystały z ulgi w 2023 r., ale zakończyły korzystanie z niej przed dniem wejścia w życie nowych przepisów (1 sierpnia 2023 r.);
• korzystały z ulgi na dzień wejścia w życie nowych przepisów.

Z wydłużenia ulgi do 48 miesięcy mogą skorzystać dwie ostatnie kategorie przedsiębiorców. Przedsiębiorcy, którzy w tym roku nie korzystali z ulgi ani przez jeden miesiąc, w tym ci, którzy jeszcze korzystają z preferencyjnych składek (art. 18a ustawy systemowej), nie będą mieli prawa do przedłużenia korzystania z ulgi, jeśli będą z niej korzystać po 2023 r.

2. JAKICH FORMALNOŚCI NALEŻY DOPEŁNIĆ, ABY SKORZYSTAĆ Z WYDŁUŻONEGO MAŁEGO ZUS PLUS?

Biorąc pod uwagę kwestie formalności, jakich trzeba dopełnić, przedsiębiorców uprawnionych do wydłużenia ulgi można podzielić na dwie grupy, tj. osoby, które:

• wyczerpały limit 36 miesięcy z końcem lipca 2023 r. lub wyczerpią go później;
• wyczerpały limit 36 miesięcy wcześniej.

W przypadku pierwszej grupy nie jest konieczne składanie żadnych wniosków, przedłużenie możliwości korzystania z ulgi następuje automatycznie. Wątpliwości dotyczyły sytuacji, gdy 36 miesięcy korzystania z małego ZUS plus kończy się 31 lipca 2023 r., a więc tuż przed wejściem w życie nowych przepisów (1 sierpnia 2023 r.). ZUS w pytaniach i odpowiedziach zamieszczonych na swojej stronie internetowej wyraźnie stwierdził, że „Osoby te zostaną objęte automatycznie przedłużeniem ulgi. Nie muszą składać dodatkowego zgłoszenia z kodem 0590/0592”.

W przypadku zaś drugiej grupy konieczne jest zgłoszenie się do ubezpieczeń z kodem 05 90 albo 05 92 (kod dla osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy). ZUS wyjaśnia, że trzeba przy tym złożyć następujące dokumenty:

• wyrejestrowanie z ubezpieczeń (ZUS ZWUA) z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od 0510, 0512, jeśli przedsiębiorca kontynuuje działalność prowadzoną w 2023 r.;
• zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych (ZUS ZUA) albo – jeśli dana osoba jest objęta tylko ubezpieczeniem zdrowotnym – zgłoszenie do tego ubezpieczenia (ZUS ZZA) z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się od 0590 albo 0592.

Termin na zgłoszenie się do przedłużonej ulgi na powyższych zasadach upływa 31 grudnia 2023 r. Przedsiębiorca może zatem dokonać zgłoszenia w każdej chwili, począwszy od 1 sierpnia 2023 r., a skończywszy na 31 grudnia 2023 r.

Co ważne, zgłoszenie do ulgi nie działa wstecz, a dopiero od następnego miesiąca po dokonaniu zgłoszenia. Zatem przedsiębiorca, który np. zakończył korzystanie z ulgi z końcem kwietnia 2023 r., a zgłosił się do niej ponownie na mocy opisywanych tu przepisów we wrześniu 2023 r., będzie z niej korzystał dopiero od października 2023 r. Zatem za okres od maja do września 2023 r. nie będzie miał prawa do ulgi.

3. NA CZYM POLEGA LIMIT 36 MIESIĘCY?

Jednym z ograniczeń w korzystaniu z ulgi, jakie wprowadza ustawa systemowa, jest wspomniany limit 36 miesięcy w ciągu 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia działalności, którego zniesienia domagał się rzecznik małych i średnich przedsiębiorców. Rząd nie przychylił się tego postulatu całkowicie, bo limitu nie zniósł, a jedynie go zwiększył do 48 miesięcy dla wybranej grupy przedsiębiorców – jako rozwiązanie w tym momencie jednorazowe.

Limit ten w sensie praktycznym oznacza, że np. po 36-miesięcznym nieprzerwanym korzystaniu z ulgi przedsiębiorca będzie podlegał następnie 36-miesięcznej karencji na korzystanie z ulgi, mimo że będzie spełniał inne warunki ustawowe. Dopiero po trzyletniej przerwie będzie mógł z niej ponownie skorzystać. Okresy karencji będą się inaczej kształtować, gdy przedsiębiorca nie będzie korzystał z ulgi co roku bez przerwy.

Nie pomoże tu zawieszenie działalności ani jej przerwanie – do okresu karencji liczy się bowiem tylko okres prowadzenia działalności.

4. DLACZEGO TAK WAŻNE JEST TERMINOWE ZŁOŻENIE IMIENNEGO RAPORTU LUB DEKLARACJI?

Nie zawsze to limit będzie problemem, trzeba też zadbać o dopełnienie formalności. Przepisy ustawy systemowej są tak skonstruowane, że na pierwszy rzut oka nie wynika z nich wprost, że przedsiębiorca, aby skorzystać z ulgi, musi nie tylko zarejestrować się do ubezpieczeń z kodem 05 90 lub 05 92, ale także dopełnić warunków określonych w art. 18c ust. 9. Przewiduje on, że przedsiębiorca chcąc skorzystać z ulgi, przekazuje informacje dotyczące poprzedniego roku kalendarzowego w zakresie:

• zastosowanych form opodatkowania,
• rocznego przychodu oraz dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej, w tym o przychodzie i dochodzie uzyskanych w okresie obowiązywania danej formy opodatkowania,
• podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

‒ w imiennym raporcie miesięcznym albo w deklaracji rozliczeniowej (gdy płatnik opłaca składki tylko sam za siebie) składanych za styczeń danego roku kalendarzowego lub za pierwszy miesiąc rozpoczęcia lub wznowienia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym.

Niedopełnienie tego obowiązku spowoduje, że przedsiębiorca będzie mógł skorzystać z ulgi dopiero w następnych latach, o ile oczywiście spełnione będą pozostałe warunki ustawowe.

Potwierdza to orzecznictwo. Jak stwierdził np. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 27 stycznia 2022 r., sygn. akt III AUa 309/21, zdarzeniem powodującym powstanie prawa do ubezpieczenia na zasadach określonych w art. 18c ustawy systemowej (a więc do małego ZUS plus) jest dopiero terminowe przekazanie informacji o rocznym dochodzie wraz z deklaracją rozliczeniową, które to zdarzenia mają charakter konstytutywny do uzyskania ulgi. W rozpatrywanej sprawie sąd uznał, że ubezpieczona chcąc skorzystać z ulgi, była obowiązana nie tylko dokonać wyrejestrowania z dotychczasowego ubezpieczenia i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych z kodem właściwym dla małego ZUS plus, lecz także do przekazania deklaracji rozliczeniowej w przewidzianym w przepisach terminie.

5. CZY WSPÓŁPRACA Z BYŁYM PRACODAWCĄ ZAWSZE UNIEMOŻLIWI SKORZYSTANIE Z MAŁEGO ZUS PLUS?

Okolicznością, która wyłącza prawo do małego ZUS plus, jest wykonywanie w ramach prowadzonej działalności czynności na rzecz byłego pracodawcy tożsamych z czynnościami wykonywanymi na rzecz pracodawcy w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy. Ograniczenie to wprowadzono w celu zapobieżenia przypadkom „zamiany” etatu na działalność gospodarczą przez pracownika, który mimo zmiany statusu na prowadzącego działalność gospodarczą i tak wykonuje te same czynności dla swojego byłego pracodawcy, a sama operacja przeprowadzona została jedynie w celu opłacania niższych składek.

Wątpliwości budzi jednak praktyczne zastosowanie tego przepisu. Częściowo rozwiązuje je orzecznictwo wydawane najczęściej w odniesieniu do takiej samej okoliczności uniemożliwiającej skorzystanie z innej ulgi – preferencyjnych składek (art. 18a ustawy systemowej). Warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2021 r., sygn. akt II USKP 18/21. SN wskazał w nim, że przepisy nie przewidują skutku utraty prawa do ulgi tylko wtedy, gdy czynności wykonywane w ramach działalności i etatu były identyczne. Sposób świadczenia pracy podporządkowanej oraz sposób prowadzenia działalności gospodarczej różnią się między sobą, zatem trzeba się skupić przede wszystkim np. na przedmiocie świadczonych usług, a nie na tym, jak one są wykonywane. Taki wyrok daje większe pole do interpretacji dla ZUS.

Warto także zwrócić uwagę na wyrok SN z 23 marca 2010 r., sygn. akt I UK 323/09. Sąd oddalając skargę odwołującego, stwierdził, że zwrot „wykonywały w ramach stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej” należy odnieść do obowiązków powierzonych przez pracodawcę i wykonywanych faktycznie przez pracownika na konkretnym stanowisku pracy, a nie do wszystkich czynności, jakie pracownik może wykonywać np. z racji posiadanych kwalifikacji. Jednak po zbadaniu okoliczności sprawy (dotyczyła lekarza świadczącego usługi na rzecz szpitala, w którym był stażystą) okazało się, że czynności wykonywane przez odwołującego się (wcześniej stażystę, a później lekarza prowadzącego działalność) w dużej części się pokrywają. I to przesądziło o takim wyniku sprawy. ©℗