Dotychczas przyznawano je tylko byłym pracownikom zlikwidowanych osób prawnych z wyłączeniem jednoosobowych przedsiębiorców. Zdaniem SN nie może jednak mieć to wpływu na prawa ubezpieczonych.
Świadczenie przedemerytalne ma na celu zapewnienie środków utrzymania dla osób, które straciły pracę, a nie spełniają jeszcze warunków koniecznych do uzyskania emerytury. Może ono stanowić pomost między okresem zatrudnienia a pobieraniem emerytury. Warunki nabycia tego świadczenia określają szczegółowo przepisy ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych. Przewidują one różne możliwości nabycia prawa do tego świadczenia w zależności od wieku uprawnionego, okresu uprawniającego do emerytury, zatrudnienia w danym zakładzie pracy albo pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Prawo do tego świadczenia przysługuje także osobie, która:
a) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez co najmniej sześć miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat – kobieta oraz 61 lat – mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy),
b) 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez co najmniej sześć miesięcy, posiadała okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn (art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy).
Jak widać, do uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego istotne znaczenie ma też ustalenie, czy utrata pracy nastąpiła z powodu likwidacji firmy.
Sprzeczne orzecznictwo
W praktyce sporna okazała się kwestia, czy można mówić o likwidacji pracodawcy w przypadku, gdy chodzi o zakończenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną. Problem ten był różnie oceniany przez sądy rozstrzygające spory z ZUS o prawo do świadczenia przedemerytalnego. W postanowieniu Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2014 r., sygn. akt I UK 370/13) stwierdzono, że z kręgu uprawnionych do świadczeń emerytalnych mogą być wyłączeni pracownicy, których stosunki pracy zostały rozwiązane przez pracodawcę będącego osobą fizyczną, który sam likwiduje swoją działalność bez przymusu egzekucyjnego (upadłościowego). Wcześniej podobnie wypowiadał się w tym zakresie Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 19 września 2012 r., sygn. akt III AUa 720/12, podnosząc, że o likwidacji pracodawcy nie można mówić wówczas, gdy jest nim osoba fizyczna. Przedsiębiorca może bowiem zakończyć i wyrejestrować działalność gospodarczą, co nie oznacza, że przestaje istnieć jako podmiot zatrudniający pracowników. Osoby zatrudnione nie są bowiem pracownikami samej działalności gospodarczej, którą prowadzi osoba fizyczna, a pracownikami właśnie tej osoby. Jednak do odmiennych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w wyroku z 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt II UK 184/15. Stwierdził on bowiem, że likwidacja ma miejsce w razie przeprowadzenia we właściwym trybie i przez uprawnione podmioty określonego postępowania.
W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą uzewnętrznieniem tego procesu jest formalny stan związany z wyrejestrowaniem działalności w organie ewidencyjnym oraz faktyczne i trwałe zakończenie prowadzonej działalności, które stosownie do okoliczności faktycznych może się przejawiać wyprzedażą przedmiotów służących jej prowadzeniu, w wyniku czego nie jest w stanie dalej zatrudniać pracowników z uwagi na brak majątku związanego z dotychczasowym zatrudnieniem. Sąd Najwyższy trafnie wskazał także, że przyjęcie poglądu o braku likwidacji w przypadku zakończenia działalności przez osobę fizyczną stawiałoby pracowników takich osób w zdecydowanie gorszej sytuacji w porównaniu do pracowników zatrudnionych u innego rodzaju pracodawców (np. przez spółki z o.o.), gdyż nie mogliby oni skorzystać z prawa do świadczenia przedemerytalnego. Dlatego też Sąd Najwyższy uznał, że należy dokonać takiej wykładni art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy, która obejmowałaby też osoby fizyczne kończące prowadzenie działalności gospodarczej, a likwidacja pracodawcy obejmuje także osobę fizyczną, która w sposób formalny i trwały zaprzestała prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Różnice bez uzasadnienia
Pogląd ten jest moim zdaniem w pełni przekonujący i uwzględnia cel regulacji ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Usuwa nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji pracowników ubiegających się o świadczenie przedemerytalne w zależności od statusu prawnego ich pracodawcy. Jest on więc zdecydowanie korzystniejszy dla pracowników zatrudnionych przez osoby fizyczne i umożliwia im uzyskanie świadczenia przedemerytalnego także w razie zakończenia przez takie osoby prowadzenia działalności gospodarczej.
Ważne
Zdaniem Sądu Najwyższego likwidacja to również wyrejestrowanie działalności oraz faktyczne zakończenie jej prowadzenia
PRZYKŁAD
Zakończenie działalności
Pani Anna była zatrudniona w hurtowni prowadzonej przez pana Józefa. Jej pracodawca wobec problemów finansowych i niskich dochodów zdecydował się zakończyć swoją działalność. Wypowiedział więc umowy o pracę wszystkim pracownikom, sprzedał budynek hurtowni i jej wyposażenie oraz wystąpił o wykreślenie wpisu z działalności gospodarczej. Pani Anna po rozwiązaniu umowy o pracę była przez sześć miesięcy osobą bezrobotną i pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Następnie wystąpiła do ZUS o przyznanie jej świadczenia przedemerytalnego. Jednak ZUS decyzją odmówił jej tego świadczenia, twierdząc, że do rozwiązania jej umowy o pracę nie doszło z powodu likwidacji pracodawcy. Pani Anna odwołała się do sądu, który uwzględnił jej odwołanie, uznając, że formalne i trwałe zakończenie działalności gospodarczej przez pana Józefa należy uznać za likwidację pracodawcy, o której mowa w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych.
Podstawa prawna
Art. 2 ust. 1 ustawy z 30 kwietnia 2004 o świadczeniach przedemerytalnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 170 ze zm.).
