Czy stwierdzenie trwałego uszczerbku na zdrowiu w postępowaniu o jednorazowe odszkodowanie przesądzi o przyznaniu także renty z tytułu niezdolności do pracy? Na jakich zasadach ZUS wypłaca członkom rodziny niezrealizowane świadczenie po zmarłym emerycie? Dlaczego indywidualna sytuacja ubezpieczonego na urlopie bezpłatnym nie pozwoli na otrzymanie świadczenia rehabilitacyjnego

Prowadzę działalność gospodarczą, do ubezpieczeń zgłaszam tylko mojego męża jako współpracownika. Nie założyłam profilu PUE do końca 2022 r. Czy czeka mnie za to jakaś sankcja?
Nie. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ani nowelizacji (ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw), która zmieniła brzmienie ustawy systemowej, nie przewidują sankcji za niedopełnienie tego obowiązku.
Zgodnie z art. 47b ust. 1 ustawy systemowej płatnik składek jest obowiązany założyć profil w PUE ZUS w terminie siedmiu dni od:
  • daty zatrudnienia pierwszego pracownika lub powstania stosunku prawnego uzasadniającego objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi pierwszej osoby;
  • daty powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dla ubezpieczonych wyłącznie zobowiązanych do płacenia składek na własne ubezpieczenia albo na ubezpieczenia osób z nimi współpracujących.
Jeśli tego nie zrobi, profil ten założy płatnikowi ZUS. Przepisy nakładają na płatnika obowiązek utrzymania aktywnego profilu oraz przekazania ZUS adresu elektronicznego.
Płatnicy, którzy prowadzili działalność w 2022 r., powinni założyć sobie taki profil do 31 grudnia 2022 r. (art. 15 ust. 1 nowelizacji). Jeśli jednak tego nie zrobili, to ZUS założy im ten profil do końca stycznia 2023 r. (art. 15 ust. 2 nowelizacji).
Podstawa prawna
• art. 47b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
• art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621)
Inspektor sanitarny stwierdził u mnie chorobę zawodową. Na tej podstawie wystąpiłam do ZUS o wypłatę jednorazowego odszkodowania. ZUS uznał, że doznałam 20-proc. trwałego uszczerbku na zdrowiu i odszkodowanie mi przyznał. Następnie wystąpiłam o przyznanie mi renty wypadkowej. Jednak w tym przypadku ZUS odmówił mi renty, bo jego zdaniem nie jestem niezdolna do pracy. Czy może tak stwierdzić w postępowaniu rentowym, skoro wcześniej potwierdził, że doznałam trwałego uszczerbku na zdrowiu?
W opisywanej sytuacji trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na definicje. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo ‒ osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Z kolei z art. 11 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynika, że za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający sześć miesięcy, mogące ulec poprawie (ust. 3).
W tej sytuacji trzeba więc przede wszystkim podkreślić, że przesłanki nabycia prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu są inne od przesłanek ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. To, że w pierwszej sprawie ZUS przyznał ubezpieczonej jednorazowe odszkodowanie, nie oznacza automatycznie, iż w sprawach rentowych stan zdrowia nie jest badany ponownie i to pod innym kątem.
Zwrócił na to uwagę Sąd Apelacyjny w Szczecinie, rozpatrując podobną sprawę. W uzasadnieniu do wyroku z 12 października 2022 r., sygn. akt III AUa 9/22, podkreślił, że podstawą ubiegania się o rentę nie jest wykazanie istnienia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, lecz udowodnienie takiego naruszenia sprawności organizmu, które prowadzi do utraty co najmniej w znacznym stopniu zdolności do wykonywania pracy zarobkowej w ramach posiadanych kwalifikacji i nie rokuje odzyskania zdolności po przekwalifikowaniu. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że w tego rodzaju sprawach, gdy podstawą niezdolności do pracy ma być choroba zawodowa, trzeba przede wszystkim zbadać, czy i w jakim zakresie ubiegający się o rentę nie może wykonywać pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Prawo do renty w związku z chorobą zawodową zostało bowiem przewidziane na wypadek zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego, jakim jest wystąpienie u osoby ubezpieczonej co najmniej znacznego stopnia naruszenia sprawności organizmu w następstwie choroby zawodowej. To naruszenie sprawności organizmu musi pozostawać w związku przyczynowym ze stwierdzoną chorobą zawodową. Należy więc także ocenić wpływ następstw tej choroby na zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy w ramach posiadanych kwalifikacji lub pracy po przekwalifikowaniu.
Przyznając rację ZUS, sąd stwierdził, że niemożność wykonywania pracy w wyuczonym zawodzie nie jest równoznaczna z niezdolnością do pracy w rozumieniu art. 12 i 13 ustawy emerytalnej. Podkreślił, że naruszenie sprawności organizmu w znaczeniu medycznym nie jest równoznaczne z niezdolnością do pracy w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniach społecznych. O niezdolności do pracy nie decyduje sam fakt wystąpienia chorób, ale takie ich nasilenie, które znacznie utrudnia lub wręcz uniemożliwia funkcjonowanie w środowisku zawodowym.
Podobnie w opisywanej sytuacji nie można zakładać, że decyzja odmawiająca renty jest błędna tylko dlatego, że wcześniej przyznano wnioskodawczyni jednorazowe odszkodowanie. Wnioskodawczyni nie pozostaje nic innego, jak złożyć odwołanie do sądu wraz z wnioskiem o powołanie biegłego lekarza, który oceni jej stan zdrowia.
Podstawa prawna
• art. 12 i 13 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
• art. 11 ust. 2 i 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189)
Opiekowałem się moją matką do jej śmierci. ZUS odmówił mi wypłaty jej emerytury za miesiąc, w którym zmarła, bo, jak uzasadnia, śmierć nastąpiła przed terminem wypłaty świadczenia za dany miesiąc. Czy rzeczywiście takie są przepisy?
Jak przewiduje art. 136 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku ‒ małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku ‒ innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. Z kolei zgodnie z art. 136a ust. 2 ustawy emerytalnej w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarł emeryt lub rencista. Jednak z art. 101 pkt 2 wynika, że prawo do świadczeń emerytalno-rentowych ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej.
Na temat wątpliwości, za ile dni ZUS powinien wypłacić świadczenie, gdy świadczeniobiorca zmarł, wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 20 września 2022 r., sygn. akt III AUa 261/22. Sąd podkreślił, że emerytura lub renta za cały miesiąc, w którym ubezpieczony zmarł, jest świadczeniem należnym i powinno zostać wypłacone na zasadach ogólnych, a jego wstrzymanie może nastąpić dopiero od kolejnego miesiąca. Zwrócił uwagę, że art. 136a ust. 2 ustawy emerytalnej jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 101 pkt 2. Należy zatem przyjąć, że emerytura w razie śmierci ubezpieczonego należna jest za cały miesiąc, w którym nastąpiła śmierć.
Podstawa prawna
• art. 101 pkt 2, art. 136a ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
ZUS odmówił mi prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, bo niezdolność do pracy przypadła w okresie urlopu bezpłatnego. Czy mogę podważyć decyzję ZUS, powołując się na specjalne względy? Musiałam wystąpić o urlop bezpłatny, aby opiekować się chorym członkiem rodziny.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Przysługuje ono przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. W art. 22 ustawy zasiłkowej wskazano, że do świadczenia rehabilitacyjnego mają zastosowanie niektóre przepisy o zasiłku chorobowym, m.in. art. 12 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy (świadczenie rehabilitacyjne) nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:
  • urlopu bezpłatnego;
  • urlopu wychowawczego;
  • tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  • usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 par. 8 kodeksu pracy (okres po śmierci pracodawcy).
Jak wynika więc wprost z brzmienia przepisów, wykorzystywanie urlopu bezpłatnego wyklucza nabycie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. W niektórych jednak przypadkach ubezpieczeni podejmują próbę uzyskania świadczenia poprzez powołanie się na względy osobiste i np. trudną sytuację życiową. Tak było również w sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy (postanowienie z 10 maja 2022 r., sygn. akt II USK 539/21). W sprawie tej ubiegająca się o świadczenie powołała się właśnie na względy osobiste. Sąd nie uznał jednak tego za wystarczający powód, aby przyznać jej prawo do świadczenia. Uznał, że brzmienie art. 22 w zw. z art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy zasiłkowej nie pozostawia wątpliwości. Urlop bezpłatny jest sytuacją faktyczną i nie ma przy tym znaczenia cel tego urlopu lub intencje pracownika, gdy składał o niego wniosek. Skoro zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, to nie ma podstaw, aby wprost nie stosować takiej samej normy do niezdolności do pracy przypadającej w czasie świadczenia rehabilitacyjnego.
Sąd podkreślił, że regulacja ta nie pozostawia miejsca na inne interpretacje ‒ urlop bezpłatny wyklucza prawo do spornego świadczenia. Przepis odnosi się do wszystkich ubezpieczonych, jest jednoznaczny i norma jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych, zatem nie jest uprawniona wykładnia uwzględniająca indywidualną sytuację ubezpieczonego i cele jego urlopu bezpłatnego.
Podobnie więc w opisywanej sytuacji nie ma sensu powoływać się w odwołaniu na wskazane względy, gdyż ani nie zmieni to decyzji ZUS, ani nie wpłynie na wyrok sądu. ©℗
Podstawa prawna
• art. 12, 18 i 22 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
• art. 632 par. 8 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)