Na początku 2022 r. weszła w życie duża nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych, która m.in. zaostrzyła zasady przyznawania prawa do świadczeń chorobowych. Jednocześnie rozwiązała jednak kilka problemów, które powodowały obowiązujące do tego czasu przepisy, a chodzi np. o pozbawienie prawa do świadczeń osób, którym ZUS rozłożył dług składkowy na raty. Prawdziwą rewolucją była jednak zmiana zasad obliczania składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Polski Ład pozbawił większość z nich prawa do opłacania niskiej, zryczałtowanej składki.Ponadto w trakcie roku weszło w życie kilka innych, mniej rewolucyjnych, nowelizacji przepisów ubezpieczeniowych, a kolejne zaczną obowiązywać w nowym roku – dziś przedstawiamy przegląd najważniejszych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw zmian.

SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - ZASADY OGÓLNE
▶ROK 2022

Składki za zatrudnionych nielegalnie

W 2022 r. wprowadzono do ustawy systemowej zasadę, zgodnie z którą w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1100, 1162 i 1621) lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie obciążają ubezpieczonego i opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek.
Dotychczas w takich przypadkach płatnik po zapłacie zaległych składek do ZUS mógł domagać się od pracownika równowartości składek, które wcześniej powinny być potrącone z wynagrodzenia pracownika.

Potrącenia zaległych składek

Od tego roku składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata nieopłacone w terminie podlegają nie tylko ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, lecz także potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS. Innymi słowy - jeśli dłużnik organu rentowego nabędzie prawo do jakiegoś świadczenia z ubezpieczenia społecznego (np. emerytury), ZUS może potrącać zaległość z wypłacanego świadczenia.
Wprowadzenie tej zasady ma swoje przełożenie na zasady biegu przedawnienia. Zostaje on zawieszony nie tylko od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego, ale także od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia.

Nowe terminy dla płatników

Od początku 2022 r. płatnik składek przesyła deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc, nie później niż:
  • do 5. dnia następnego miesiąca - dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
  • do 15. dnia następnego miesiąca - dla płatników składek posiadających osobowość prawną;
  • do 20. dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników składek.
Zmiana ta była szczególnie istotna dla płatników prowadzących pozarolniczą działalność, dla których termin zapłaty składek i wysłania dokumentów uległ wydłużeniu.
Kolejną ważną zmianą było wprowadzenie ostatecznego terminu złożenia deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego. Zgodnie z przepisami, które weszły wraz z początkiem 2022 r., dokumentów tych płatnik składek nie może złożyć po upływie pięciu lat od dnia, w którym upłynął termin opłacenia składek rozliczonych w tej deklaracji i w tym raporcie. Deklaracji i raportów złożonych po upływie tego terminu ZUS nie przyjmuje. Trzeba przy tym pamiętać, że deklaracje i raporty za okres do grudnia 2021 r. płatnicy mogą skorygować do 1 stycznia 2024 r., nawet jeśli należne są one za okres wcześniejszy niż pięć lat wstecz.

Wniosek o A1 tylko elektronicznie

Aby usprawnić wydawanie zaświadczeń A1, tj. zaświadczeń o podleganiu polskim ubezpieczeniom społecznym, od 1 kwietnia 2022 r. wniosek o jego wydanie może być złożony co do zasady tylko elektronicznie. Tylko w wyjątkowych wypadkach może być papierowy. Dodatkowo doprecyzowano, że odmowa wydania A1 następuje w formie decyzji.

Skutki rozłożenia zaległości na raty lub odroczenia terminu płatności

Od 16 grudnia 2022 r. obowiązują przepisy, dzięki którym dłużnicy ZUS, którym zakład rozłożył zaległość na raty lub odroczył termin płatności składek, mogą otrzymać świadczenia chorobowe i wypadkowe.
Zgodnie z art. 28 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek lub rozłożenia należności na raty uznaje się, że płatnik składek nie posiada zadłużenia z tytułu należności z tytułu składek, jeżeli:
Jak wypłacić świadczenia chorobowe przysługujące na przełomie roku
Jak wypłacić świadczenia chorobowe przysługujące na przełomie roku

Zobacz również
  • opłaca te należności w terminach i w wysokości wynikających z umowy oraz
  • nie posiada zadłużenia z tytułu należności z tytułu składek nieobjętych umową.
Posiadanie zadłużenia składkowego, co do zasady, uniemożliwia otrzymanie świadczeń chorobowych i wypadkowych w przypadku osób opłacających składki za siebie (np. prowadzących pozarolniczą działalność) - o czym szerzej niżej.
▶ROK 2023

Komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej

Od 1 stycznia 2023 r. komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej zostaną uznani za osoby prowadzące pozarolniczą działalność ze wszystkimi konsekwencjami, a więc np. koniecznością opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Przy czym podstawa wymiaru składek nie będzie mogła wynosić mniej niż 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ponadto komplementariusz nie będzie miał prawa do ulg składkowych.
Będzie on podlegał ubezpieczeniom od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z Krajowego Rejestru Sądowego albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone. Nie ma przy tym znaczenia faktyczne podjęcie działalności przez spółkę ani wykonywanie obowiązków przez komplementariusza.

Imienne raporty miesięczne

W imiennych raportach miesięcznych płatnicy będą musieli przekazywać dodatkowe informacje. Od początku 2023 r. raporty będą zawierały także informacje o zmianie formy opodatkowania, a w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 82 ust. 10 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2674), a więc osób należących do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności korzystających z ulgi w składce zdrowotnej - także o kwocie należnego podatku dochodowego od osób fizycznych za dany rok kalendarzowy.

Profil informacyjny płatnika składek

Od 1 stycznia 2023 r. każdy płatnik musi mieć aktywny profil w PUE ZUS. Jeśli nie założy go sam, zrobi to za niego ZUS. Płatnik zobowiązany jest utrzymywać aktywny profil. ZUS do 31 stycznia 2023 r. założy profil tym płatnikom, na kontach których na dzień 31 grudnia 2022 r. prowadzone są rozliczenia z tytułu składek.

emerytury i renty

▶ROK 2022

Przeliczanie emerytur

Od 1 stycznia 2022 r. zlikwidowano możliwość korzystnego przeliczania emerytury przez pobierających świadczenie z tzw. starego systemu i jednocześnie pracujących zawodowo. Obecnie świadczenia te są przeliczane na podstawie art. 112 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504), zgodnie z którym, jeżeli emeryt lub rencista zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w jego wymiarze okresów składkowych, to przysługujące świadczenie zwiększa się, doliczając po 1,3 proc. podstawy wymiaru ustalonej w wyniku waloryzacji za każdy rok okresów składkowych. Przed zmianą przeliczana emerytura nie była zwiększana o stały procent, ponieważ wzrost był związany z aktualną kwotą bazową skorelowaną z przeciętnym wynagrodzeniem, dzięki czemu przeliczenie było bardziej korzystne.

Potrącanie należności i egzekucja świadczeń nienależnie pobranych

Ze świadczeń emerytalno-rentowych od początku 2022 r. można potrącać zaległości składkowe. To zmiana będąca wynikiem analogicznej zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadzono także zmiany pozwalające na ściągnięcie świadczeń nienależnie pobranych w trybie egzekucji sądowej. Zmiana ta jest także wynikiem zmian w ustawie systemowej.
▶ROK 2023

Najniższe świadczenia

1 marca 2023 r. zmianie ulegnie wysokość najniższych świadczeń emerytalno-rentowych. Będą one wynosiły:
  • najniższa renta z tytułu niezdolności do pracy:
- 1588,44 zł miesięcznie - dla osób całkowicie niezdolnych do pracy,
- 1191,33 zł miesięcznie - dla osób częściowo niezdolnych do pracy;
  • najniższa emerytura i renta rodzinna: 1588,44 zł.

ubezpieczenie chorobowe

▶ROK 2022

Ubezpieczenie chorobowe dla ubezpieczonych dobrowolnie

Przed 2022 r. prowadzący pozarolniczą działalność i ich współpracownicy oraz duchowni z mocy prawa przestawali podlegać ubezpieczeniu chorobowemu od początku miesiąca, za który nie opłacili składek lub opłacili je w niepełnej wysokości lub z opóźnieniem. Od 1 stycznia 2022 r. skutek ten nie następuje. Mimo braku składki lub opóźnienia osoby te podlegają ubezpieczeniu, a na koncie powstaje zaległość. Ubezpieczenie chorobowe ustanie, gdy dana osoba zrezygnuje z tego ubezpieczenia i zostanie z niego wyrejestrowana lub gdy ustanie tytuł do ubezpieczeń społecznych (np. dana osoba przestanie prowadzić pozarolniczą działalność).

Prawo do świadczeń a zadłużenie składkowe

Od 1 stycznia 2022 r. obowiązuje zasada, zgodnie z którą świadczenia z ubezpieczenia chorobowego (zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy oraz świadczenie rehabilitacyjne) nie przysługują:
  • osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym,
  • osobom współpracującym z osobami korzystającymi z ulgi na start,
  • duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia,
- jeśli w dniu powstania prawa do świadczenia na ich koncie widniało zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Prawo do świadczenia można odzyskać, spłacając zaległość. Co ważne, prawo to przedawnia się, jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu sześciu miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia. Jest to powielenie zasady, która od lat obowiązuje w odniesieniu do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Zasady obliczania okresu zasiłkowego

Do 2022 r. okres zasiłkowy wynoszący 182 dni miał zastosowanie także do osób, które w trakcie pobierania zasiłku chorobowego przestały podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, a w wyjątkowych wypadkach - także gdy niezdolność do pracy rozpoczęła się już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego. Od tego roku zasady te zostały zaostrzone i zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476; dalej: ustawa zasiłkowa) za okres niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy (np. kwarantanny), przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni. Nie dotyczy to niezdolności do pracy, o której mowa w art. 11 ust. 2 pkt 2 (powstałej wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów) oraz spowodowanej gruźlicą lub występującej w trakcie ciąży.
Zaostrzono również zasady obliczania okresu zasiłkowego. Od początku 2022 r. do tego okresu wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. W praktyce ma to ten skutek, że do otwarcia nowego okresu zasiłkowego nie wystarczy już zaświadczenie o niezdolności do pracy wystawione na inną chorobę i przynajmniej jeden dzień przerwy między niezdolnościami. Niezależnie od tego, czy niezdolność jest spowodowana tą samą czy inną chorobą, przerwa między nimi musi wynosić 60 dni.
Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Wysokość zasiłku chorobowego

Od 1 stycznia 2022 r. likwidacji uległa stawka 70 proc. podstawy wymiaru wypłacana za okres pobytu w szpitalu. Obecnie stawka ta wynosi co do zasady 80 proc., zaś wyjątkowo 100 proc., jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy:
  • przypada w okresie ciąży;
  • powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;
  • powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Wypłata 70-proc. stawki była możliwa jeszcze w 2022 r. na podstawie przepisów przejściowych.

Zasiłek macierzyński po ustaniu ubezpieczenia

W 2022 r. rozszerzono wyjątki od zasady, zgodnie z którą zasiłek macierzyński przysługuje, gdy kobieta urodziła dziecko w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży nie tylko wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy lub z naruszeniem przepisów prawa stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu, ale także wtedy, gdy ubezpieczenie to ustało w związku ze śmiercią pracodawcy. Kobiecie znajdującej się w takiej sytuacji, tj. której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Obliczanie podstawy wymiaru

Od 1 stycznia 2022 r. podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy. Do 2022 r. przerwa ta musiała wynosić aż trzy miesiące, aby podstawę można było przeliczyć.

Prawo ZUS do przetwarzania danych i informacji

Do 2022 r. ustawa zasiłkowa stanowiła jedynie, że w celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty ZUS ma prawo do przetwarzania danych i informacji niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłaty. W tym roku nałożono na płatników i ubezpieczonych obowiązek bezpłatnego udostępniania danych i informacji w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłat, a ZUS ma prawo je pozyskiwać.

Termin wypłaty zasiłków

Od 1 stycznia 2022 r. zmianie uległo brzmienie art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej, który teraz stanowi, że płatnicy zasiłków i ZUS wypłacają zasiłki w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia uprawnień do zasiłku. Wcześniej ten 30-dniowy termin liczono od złożenia dokumentów niezbędnych do ustalenia uprawnień.
Wprowadzono też zasadę, że osobom, które początkowo miały wstrzymane zasiłki z uwagi na zadłużenie składkowe, zasiłek wypłaca się w terminie określonym w ust. 1, nie później niż w terminie 60 dni od dnia spłaty całości zadłużenia.

Egzekwowanie nienależnych świadczeń

Od 2022 r., jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu nie tylko w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ale także w ramach egzekucji sądowej.
Wprowadzono również zasadę, że potrąceń ze świadczeń chorobowych dokonuje się na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego

1 lipca 2022 r. doprecyzowano zasady podwyższania zasiłku macierzyńskiego do wysokości świadczenia rodzicielskiego. Zgodnie z obecnie obowiązującym brzmieniem art. 31 art. 3a ustawy zasiłkowej, w przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego określonego w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140), kwotę zasiłku macierzyńskiego podwyższa się do wysokości świadczenia rodzicielskiego.

Wstrzymanie wypłaty

16 grudnia 2022 r. doprecyzowano zasady wstrzymywania wypłaty zasiłku. Poprzednio ustawa zasiłkowa stanowiła, że wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało. Po zmianach ustawa zasiłkowa wskazuje, że wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli:
  • powstaną okoliczności uzasadniające ustanie prawa do zasiłku;
  • okaże się, że prawo do zasiłku nie istniało;
  • zasiłek nie może być doręczony z przyczyn niezależnych od ZUS.
W sprawie wstrzymania wypłaty zasiłku ZUS wydaje decyzję.
▶ROK 2023

Zasiłek dla przysposabiających dziecko

W związku ze zmianami, jakie wprowadza nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 447; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140), konieczne było także dostosowanie do nich ustawy zasiłkowej. I tak od 1 lutego 2023 r. zasiłek macierzyński będzie przysługiwał ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:
  • urodziła dziecko;
  • przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia;
  • przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia.
Obecnie w tym ostatnim przypadku limitem wieku dziecka jest 7 lat, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10 lat.

ubezpieczenie wypadkowe

▶ROK 2022

Zadłużenie a prawo do świadczeń

Prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, osobom współpracującym z nimi i duchownym, którzy są płatnikami składek na własne ubezpieczenia, oraz członkom ich rodzin - zasada ta obowiązuje od lat. To, co się zmieniło w 2022 r., to limit zadłużenia. Do 2022 r. skutek ten następował, gdy wysokość zadłużenia przekraczała 6,60 zł, obecnie wynosi 1 proc. minimalnego wynagrodzenia. Limit ten podlega więc automatycznej aktualizacji.

Informowanie płatnika o wysokości stopy procentowej składki

Od 1 kwietnia 2022 r. o wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującej w danym roku składkowym zakład zawiadamia płatnika składek wyłącznie elektronicznie. ZUS doręcza to zawiadomienie na profilu w PUE ZUS.

emerytury pomostowe

▶ROK 2022

Nabycie świadczenia

20 kwietnia 2022 r. weszła w życie zmiana w ustawie z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1340; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1700), zgodnie z którą do nabycia prawa do tego świadczenia nie jest już niezbędne rozwiązanie stosunku pracy. Z uwagi na często występujące trudności dowodowe w potwierdzeniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze ubezpieczeni, rezygnując z pracy, nieco ryzykowali, jednocześnie nie będąc pewnym otrzymania prawa do emerytury pomostowej. Teraz mogą występować o świadczenie przed rozwiązaniem umowy o pracę.
Tego samego dnia weszła w życie zmiana przepisów nakazująca ZUS wstrzymanie postępowania o emeryturę pomostową, jeśli toczy się postępowanie przed PIP w sprawie kontroli wykazu stanowisk pracy lub ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jeżeli to postępowanie może mieć wpływ na ustalenie prawa do emerytury pomostowej.
▶ROK 2023

Wykaz i ewidencja stanowisk

W związku z rozszerzeniem od 1 stycznia 2023 r. uprawnień PIP - m.in. o kontrolę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - wchodzą w życie także stosowne zmiany w ustawie o emeryturach pomostowych.
Zgodnie z nowy brzmieniem art. 41 ust. 5 tej ustawy płatnik składek będzie zobowiązany powiadomić zatrudnionych pracowników o treści wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, oraz o wpisie lub odmowie dokonania wpisu do ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP. W przypadku nieumieszczenia stanowiska pracy, na którym pracownik wykonuje pracę, w wykazie lub nieumieszczenia pracownika w ewidencji przysługuje mu skarga do PIP. PIP zawiadamia ZUS o wszczęciu postępowania w sprawie kontroli ze skargi oraz o jej wynikach.

ubezpieczenie społeczne rolników

▶ROK 2022

Prawo do emerytury rolniczej

Najgłośniejszą zmianą, jaka dotyczyła rolników, była ta, która weszła w życie 15 czerwca 2022 r., pozwalająca im pobierać pełną emeryturę, nawet gdy nadal prowadzą gospodarstwo. Do tego czasu, aby pobierać pełne świadczenie, rolnik nie mógł być nawet posiadaczem gospodarstwa.

Ubezpieczenie rolnicze a inne tytuły

Także 15 czerwca 2022 r. weszły w życie przepisy pozwalające rolnikom i domownikom podlegać ubezpieczeniu rolniczemu, nawet jeśli zostali objęci ubezpieczeniem społecznym z kilku określonych tytułów (np. pobierania stypendium w okresie odbywania szkolenia lub pełnienia czynnej służby wojskowej jako żołnierz niezawodowy).

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Od 15 czerwca 2022 r. można także łatwiej nabyć rolniczą rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 933; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1155) jednym z warunków nabycia renty jest to, aby całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w specjalnych okresach, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy, lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Dzięki nowelizacji warunku tego nie stosuje się do ubezpieczonego, który podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat.
Warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres uważa się za spełniony, jeżeli okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego ubezpieczonego wynosi co najmniej 5 lat - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat. Okres 5 lat powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami warunku tego nie stosuje się do ubezpieczonego, który podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat.
Analogiczne zasady obowiązują dla ubezpieczonych w ZUS.

Odsetki od składek

Do 15 czerwca 2022 r. odsetek za zwłokę w ubezpieczeniach rolniczych nie naliczało się, jeśli ich wysokość nie przekraczała 6,60 zł. Katalog przypadków nienaliczania odsetek został rozszerzony. Obecnie dotyczy on sytuacji, gdy:
  • wysokość odsetek nie przekracza 6,60 zł;
  • nieopłacenie składek wynika:
- z błędnego zawiadomienia przez kasę o stanie rozliczeń;
- ze zmiany decyzji KRUS, z przyczyn leżących po stronie kasy, w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników lub wymiaru składek lub w sprawach o umorzenie należności składkowych;
- z zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej kasy, która następnie uległa zmianie.
Są to zasady analogiczne do tych obowiązujących w odniesieniu do składek należnych do ZUS.
▶ROK 2023

Zasiłek dla przysposabiających dziecko

Analogicznie do zmian wprowadzonych dla ubezpieczonych w ZUS w związku ze zmianą przepisów o pieczy zastępczej podobne regulacje wprowadzono także w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Od 1 lutego 2023 r. zasiłek macierzyński będzie przysługiwał osobie ubezpieczonej, która:
  • jest matką albo ojcem dziecka;
  • przysposobiła dziecko, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia;
  • przyjęła na wychowanie dziecko i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia;
Podobnie w tym przypadku limitem wieku dziecka było 7 i 10 lat.

ubezpieczenie zdrowotne

▶ROK 2022

Wysokość składki

Do 1 stycznia 2022 r. osoby prowadzące działalność gospodarczą opłacały składki od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale poprzedniego roku. Stawka procentowa wynosiła 9 proc. Ponadto 7,75 proc. podstawy wymiaru mogło być odliczane od podatku. Po zmianach wprowadzonych przez Polski Ład (zasady te były modyfikowane w trakcie 2022 r.) wysokość składki zależy od rodzaju opodatkowania. W przypadku skali podatkowej wynosi 9 proc. dochodu z działalności, w przypadku osób opodatkowanych podatkiem liniowym stawka będzie wynosiła 4,9 proc. dochodu. Jeśli dochód nie przekroczy minimalnego wynagrodzenia w danym miesiącu, wysokość składki zdrowotnej w tym miesiącu wyniesie 9 proc. minimalnego wynagrodzenia.
Jeszcze inne zasady obowiązują w przypadku osób rozliczających podatek dochodowy ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych; wówczas składka będzie wynosiła 9 proc. zryczałtowanej podstawy. W przypadku osób korzystających z karty podatkowej podstawa wymiaru składki będzie równa minimalnemu wynagrodzeniu. W 2023 r. nie szykują się na razie większe zmiany. Warto odnotować, że ubezpieczeniem zdrowotnym objęty zostanie komplementariusz w SKA.