Od zleceń zawartych z osobami prowadzącymi małe firmy – niezgłoszone do CEIDG, trzeba płacić składki. Zwolnione są z nich za to osoby korzystające z ulgi na start. Wszyscy wiedzą, że to rozróżnienie nie idzie w parze z celem, jaki przyświecał prawu przedsiębiorców, ale przepisów wciąż nie poprawiono

Prawo przedsiębiorców, które weszło w życie w 2018 r., zastępując ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, miało ułatwić przedsiębiorcom prowadzenie biznesu. W tym celu do polskiego porządku prawnego wprowadzono dwa nowe rozwiązania, tj. ulgę na start oraz działalność nieewidencjonowaną (nierejestrowaną). [ramka] W założeniu miały one przede wszystkim zdjąć z osób początkujących w biznesie obciążenia składkowe, które, jak twierdzą szczególnie organizacje przedsiębiorców, są jedną z głównych przyczyn zamykania nowo powstałych firm. Niestety, niedługo po wejściu w życie prawa przedsiębiorców Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał interpretację (decyzja z 24 lipca 2018 r., znak: DI/100000/43/822/2018), którą wywołał oburzenie. ZUS stwierdził w niej, że zawierając umowę o świadczenie usług z osobą korzystającą z ulgi na start lub prowadzącą działalność nierejestrowaną, należy za tę osobę odprowadzić składki jak za zleceniobiorcę. Wszystko dlatego, że obie te kategorie osób nie miały (i nadal nie mają) statusu prowadzących pozarolniczą działalność w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zatem muszą być traktowane jak zwykli zleceniobiorcy. Wczytując się w przepisy prawa przedsiębiorców i ustawy systemowej, trudno było ZUS odmówić racji, co jednak stawiało pod znakiem zapytania sens wprowadzenia ulgi na start i działalności nieewidencjonowanej. W związku z medialnym zamieszaniem i złym odbiorem całej sprawy przez opinię publiczną resorty przedsiębiorczości i pracy oraz ZUS niedługo później zamieściły wyjaśnienia, w których przedstawiono już odmienną wykładnię. Zgodnie z nią zawarcie umowy z osobą korzystającą z ulgi na start nie będzie się wiązało z koniecznością odprowadzania składek. Pozostała jednak kwestia działalności nierejestrowanej – z prawa przedsiębiorców i ustawy systemowej wynika, że zawarcie umowy o świadczenie usług z osobą wykonującą działalność o takim statusie będzie skutkowało koniecznością odprowadzenia za nią składek jak za zleceniobiorcę. Potwierdził to ZUS w wydanej niedawno interpretacji.
Ulga na start
• Ulga ta została określona w art. 18 prawa przedsiębiorców. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres sześciu miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej.
• Warunkiem skorzystania z ulgi jest niewykonywanie w ramach prowadzonej działalności czynności dla byłego pracodawcy, które w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy zawartego z tym pracodawcą.
• Przedsiębiorca w każdej chwili może zrezygnować z ulgi na start i może zgłosić się do ubezpieczeń społecznych.
• Podczas korzystania z ulgi konieczne jest opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Działalność nieewidencjonowana
• Zgodnie z art. 5 ust. 1 prawa przedsiębiorców nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Przepis ten nie ma zastosowania do działalności wykonywanej w ramach umowy spółki cywilnej. Przez przychód należny rozumie się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.
• Osoba wykonująca działalność nieewidencjonowaną nie ma statusu przedsiębiorcy ani osoby prowadzącej pozarolniczą działalność. Nie odprowadza ani składek na ubezpieczenia społeczne, ani na ubezpieczenie zdrowotne.
• Osoba wykonująca działalność nieewidencjonowaną w każdej chwili może złożyć wniosek o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Działalność ta staje się działalnością gospodarczą z dniem określonym we wniosku.
• Działalność nieewidencjonowana staje się działalnością gospodarczą z mocy prawa począwszy od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie przez przychód z działalności limitu 50 proc. minimalnego wynagrodzenia. W takim przypadku osoba prowadząca taką działalność ma obowiązek złożenia do CEIDG wniosku o wpis w terminie siedmiu dni od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie limitu przychodu. ©℗

Ulga korzystniejsza

Wróćmy jednak do sprawy z 2018 r. Po wydaniu interpretacji Centrala ZUS w komunikacie pt. „Ulga na start zawsze bez składek”, który został umieszczony na jej stronie internetowej, poinformowała, że „interpretacja (...) wydana przez Oddział ZUS w Gdańsku, zawierająca odmienne rozstrzygnięcie, została wydana w sprawie jednostkowej, na podstawie stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskującego i dotyczy wyłącznie przedsiębiorcy, na wniosek którego została wydana”. Z kolei Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii zamieściło na swojej stronie informację, w której czytamy, że „W związku z pojawiającymi się w mediach informacjami dotyczącymi zawierania umów z przedsiębiorcami korzystającymi z tzw. ulgi na start, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyjaśniają, że zleceniodawcy nie mają obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne za kontrahentów, którzy korzystają z ulgi na start. Zgodnie z Prawem przedsiębiorców w okresie korzystania z ulgi na start przedsiębiorcy nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Dotyczy to świadczenia usług i realizowania zleceń w ramach tej działalności. W czasie korzystania z ulgi na start zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności ma charakter dobrowolny i następuje na wniosek przedsiębiorcy”.
Eksperci zwrócili jednak uwagę na dwie sprawy: po pierwsze, twierdzenia o braku składek za usługi świadczone przez osobę korzystającą z ulgi na start nie są poparte żadnymi przepisami, a po drugie, oświadczenia resortów i ZUS nie odnoszą się do działalności nierejestrowanej. Sprawa stała się nawet przedmiotem interpelacji poselskiej, w odpowiedzi na którą podsekretarz stanu w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii (odpowiedź z 17 września 2018 r. na interpelację nr 25691) wyjaśnił, dlaczego usługi świadczone przez przedsiębiorcę korzystającego z ulgi na start nie są oskładkowane. Stwierdził, że to, iż „przedsiębiorca korzystający z ulgi na start nie jest na gruncie u.s.u.s. (ustawy systemowej) uważany za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, nie oznacza, że automatycznie podlega ubezpieczeniom z tytułu świadczenia usług lub realizacji zleceń. Brak jest podstaw do takiej interpretacji – byłaby ona sprzeczna zarówno z literalnym brzmieniem art. 18 Prawa przedsiębiorców, jak i z jego celem”. Co ciekawe, uznał on interpretację ZUS z 24 lipca 2018 r. za błędną. Jak bowiem czytamy w cytowanej odpowiedzi, „wspomniana w interpelacji decyzja wydana przez Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku została zatem oparta na nieprawidłowej wykładni przepisów u.s.u.s. i Prawa przedsiębiorców. Należy podkreślić, że nie jest to decyzja zobowiązująca do zapłaty składek, a interpretacja indywidualna ZUS w jednostkowej sprawie. Taka interpretacja nie rodzi negatywnych konsekwencji ani dla przedsiębiorcy, w sprawie którego została wydana (zgodnie z art. 35 ust. 1 nie jest dla niego wiążąca), ani tym bardziej dla innych przedsiębiorców. Osoba, w której sprawie została wydana interpretacja indywidualna, nie może być jedynie obciążona sankcjami w zakresie, w jakim zastosowała się do interpretacji indywidualnej ani daninami w wysokości wyższej niż wynikające z tej interpretacji”. Na koniec wprost stwierdził, że „zleceniodawcy nie mają obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne za kontrahentów, którzy korzystają z ulgi na start”.

Jak zleceniobiorca

Ani strona rządowa, ani ZUS nie odnieśli się wówczas wprost do kwestii osób prowadzących działalność nierejestrowaną, chociaż ich sytuacja jest podobna do tych korzystających z ulgi na start. Nie mają oni statusu prowadzących działalność gospodarczą na gruncie prawa przedsiębiorców, a tym bardziej prowadzących pozarolniczą działalność na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jak zatem ich traktować? Czy inaczej niż korzystających z ulgi na start?
Czytając literalnie prawo przedsiębiorców i ustawę systemową w oderwaniu od celu wprowadzenia takiego rozwiązania, można dojść do wniosku, że jeśli taka osoba zawrze umowę o świadczenie usług nawet w ramach wykonywanej przez siebie działalności, podlega oskładkowaniu jak zleceniobiorca. Na stronie biznes.gov.pl znajduje się jedynie następująca informacja „Jeśli prowadzisz działalność nierejestrową i jednocześnie świadczysz usługi – wykonujesz umowę o świadczenie usług albo umowę zlecenia – to podlegasz ubezpieczeniom jako zleceniobiorca”. Do takiego samego wniosku (ponownie) doszedł także ZUS w interpretacji z 4 sierpnia 2022 r. (DI/100000/43/616/2022). Została ona wydana na wniosek przedsiębiorcy, który zamierzał zawrzeć umowy o świadczenie usług z osobami, które prowadzą działalność nieewidencjonowaną. ZUS uznał, że skoro taka osoba nie jest uznawana za osobę prowadzącą działalność gospodarczą na podstawie prawa przedsiębiorców, to nie jest również osobą, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej. A skoro tak, to trzeba za nią odprowadzić składki – przy założeniu oczywiście, że osoba ta nie ma innych tytułów ubezpieczeniowych. Jak widać, nie ma znaczenia, czy prowadzący działalność nierejestrowaną zawrze umowę w zakresie swojej działalności, czy też poza nim, w każdym przypadku ZUS będzie domagał się od zleceniodawcy składek. ©℗
Podstawa prawna
•art. 8 ust. 6 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
•art. 5 i art. 18 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1570)