Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy na początku odwołać się do przepisów ogólnych ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, zaś dobrowolnie – na swój wniosek – podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Na uwagę zasługuje także art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, gdzie postanowiono, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 36aa1 ustawy systemowej oraz przepisów prawa przedsiębiorców.
Nieważny wpis
W dotychczasowym orzecznictwie sądowym podkreśla się, że podstawą powstania tytułu ubezpieczeń społecznych na skutek prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej jest rzeczywiste wykonywanie tej działalności, co oznacza konieczność stwierdzenia na podstawie odpowiednich ustaleń faktycznych, że dana osoba rzeczywiście prowadzi lub prowadziła działalność zarobkową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (por. wyrok Sądu Apelacyjnego z 16 marca 2022 r., sygn. akt III AUa 938/21). Przy czym zdaniem sądów formalności związane z zarejestrowaniem lub wyrejestrowaniem działalności w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej mają znaczenie drugorzędne. Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 23 lutego 2022 r., sygn. akt III AUa 181/21, w którym wskazano, że obowiązek ubezpieczenia wynika z faktycznego prowadzenia działalności, a kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mające znaczenie w sferze dowodowej nie przesądzają same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Osoby faktycznie nieprowadzące takiej działalności nie podlegają przecież ubezpieczeniu społecznemu, nawet jeżeli dokonały wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Sąd Apelacyjny zwrócił też uwagę, że wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi tylko podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji, jednocześnie nie można go utożsamiać z podjęciem takiej działalności. Dlatego jeżeli mimo formalnego zgłoszenia i figurowania w ewidencji działalności gospodarczej ubezpieczony nie wykonywał żadnych usług lub sprzedaży lub innych czynności, które wchodzą w zakres jego działalności wskazanej w ewidencji, ani nawet nie podejmował takich czynności jak zamawianie towarów, poszukiwanie klientów itp., to w konsekwencji należy uznać, że nie do utrzymania jest domniemanie wynikające z wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, że ubezpieczony nadal wykonywał tę działalność.

Organ rentowy wyjaśnia

Odnosząc się do opisywanej sytuacji, należy odnotować art. 36a ust. 2–3 ustawy systemowej, z których wynika, że:
  • zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej, do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania działalności gospodarczej;
  • za okres zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca będący płatnikiem składek wyłącznie za siebie nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przewidzianych w ustawie.
WAŻNE Zdaniem ZUS uzyskany w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej dochód ze sprzedaży towarów handlowych wytworzonych i zamówionych przed datą tego zawieszenia nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Na szczególną zaś uwagę zasługuje stanowisko ZUS zawarte w piśmie z 4 sierpnia 2022 r. (znak WPI/20000/43/897/2022). Przedmiotem oceny dokonanej przez organ rentowy był zbliżony stan faktyczny. ZUS zwrócił uwagę na art. 36a ust. 1 ustawy systemowej, z którego wynika, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą są dobrowolne. Przedsiębiorca w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej nie opłaca ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Zakad Ubezpieczeń Społecznych wskazał dodatkowo, że uzyskany w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej dochód ze sprzedaży towarów handlowych wytworzonych i zamówionych przed datą zawieszenia działalności gospodarczej nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W rezultacie na przedsiębiorcy nie ciąży obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. ZUS także podkreślił, że uzyskany w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej dochód ze sprzedaży towarów handlowych nie stanowi również podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia zdrowotne. W konsekwencji od dochodu tego nie opłaca się również składek na to ubezpieczenie.
Reasumując, można stwierdzić, że także w opisywanej sytuacji uzyskanie dochodu w okresie zawieszenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę nie spowoduje obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Podstawa prawna:
art. 6 ust. 1, art. 11 ust. 2, art. 13 pkt 4, art. 36a ust. 2–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)