Wszystko zależy od charakteru schorzenia pacjenta, stanu jego zdrowia oraz treści otrzymanych zaleceń. Trzeba jednak przygotować się na to, że pracodawca albo ZUS takie działanie zakwestionują
Zgodnie z ogólną zasadą niezdolność do pracy przerywa urlop wypoczynkowy, nie może się on również w tym czasie rozpocząć. Zwolnienie od pracy na czas choroby ma bowiem służyć powrotowi do zdrowia, a nie wypoczynkowi tak jak urlop. Mylenie tych instrumentów może oznaczać dla pracownika kłopoty. Wyjazd wakacyjny w czasie orzeczonej niezdolności do pracy może oznaczać, że pracownik nie otrzyma ani wynagrodzenia urlopowego, ani wynagrodzenia chorobowego, ani też zasiłku chorobowego. Nie zawsze jednak tak będzie.
Chory może chodzić
Wszystko zależy od wskazań lekarskich. W praktyce to one mogą przesądzić o tym, czy urlop podczas chorobowego będzie legalny czy też nie. Zgodnie z art. 55 ust. 3 o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zaświadczenie lekarskie stwierdzające czasową niezdolność do pracy z powodu choroby (ZUS ZLA) musi zawierać m.in. identyfikator i datę wystawienia zaświadczenia lekarskiego; dane ubezpieczonego i płatnika składek; okres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy, w tym okres pobytu w szpitalu; informacje o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego lub jego wysokość oraz – co najważniejsze z naszego punktu widzenia – wskazania lekarskie, odpowiednio: „chory powinien leżeć” albo „chory może chodzić”. Jeżeli lekarz stwierdzi, że chory powinien leżeć, to oczywiste jest, że nie może on udać się na urlop. Co jednak w przypadku, gdy uzna, że może on chodzić? A mówiąc wprost – czy „chodzenie” obejmuje także wyjazd urlopowy?
W tym kontekście ciekawe uwagi można znaleźć w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 30 maja 2019 r., sygn. akt II SA/Sz 291/19. Sprawa rozstrzygana przez sąd dotyczyła policjanta, który przedłożył swoim przełożonym zwolnienie lekarskie, w którym stwierdzono, że „może chodzić”. W toku kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnienia (tu trzeba zwrócić uwagę, że zwolnień lekarskich policjantów nie kontroluje ZUS) okazało się, że funkcjonariusz przebywał w tym czasie za granicą – co potwierdzały m.in. zdjęcia zamieszczane na portalu społecznościowym. W związku z tym przełożeni uznali, że zwolnienie lekarskie zostało wykorzystane w sposób nieprawidłowy, bo zwolnienia chorobowego nie należy mylić z urlopem wypoczynkowym. Warto zaznaczyć, że broniąc się przeciwko tym zarzutom, funkcjonariusz przedstawił zaświadczenie od lekarza psychiatry, w którym ten stwierdził, że zmiana klimatu, przebywanie w miejscach relaksacji i realizacji zainteresowań była uzasadniona z medycznego punktu widzenia.
!Pracodawca jest automatycznie powiadamiany o orzeczeniu o niezdolności do pracy pracownika poprzez PUE ZUS. W przypadku pracownika przebywającego na urlopie oznacza to, że urlop ulega przerwaniu z mocy prawa.
Szczeciński WSA nie zgodził się ze stanowiskiem przełożonych funkcjonariusza, kwestionujących prawidłowość wykorzystania przez niego zwolnienia lekarskiego. W uzasadnieniu wyroku podniesiono, że o ile zaznaczenie na zaświadczeniu, że „pacjent powinien leżeć” może sugerować taki stan pacjenta, który uniemożliwia mu podejmowanie aktywności wymagających chodzenia, o tyle wskazanie „pacjent może chodzić” nie determinuje, jakich dokładnie czynności może podejmować się pacjent. Oczywiście nigdy nie powinien on podejmować czynności, które nie sprzyjają leczeniu, utrudniają powrót do zdrowia i przedłużają czas rekonwalescencji. Zarazem jednak właściwie nie da się ocenić tych kwestii abstrakcyjnie, bez odwołania się do charakteru schorzenia, treści tego zwolnienia, zaleceń lekarskich i stanu zdrowia pacjenta.
Zwykłe czynności
Cytowany wyrok dotyczy co prawda policjanta, a ci nie podlegają pod powszechny system ubezpieczeń społecznych, ale wnioski z wyroku WSA można zastosować analogicznie także do osób objętych tym systemem. Należy więc pamiętać, że wpisanie przez lekarza do zwolnienia lekarskiego sformułowania „pacjent może chodzić” nie oznacza samo przez się uprawnienia do wyjazdu wypoczynkowego. Najczęściej przyjmuje się, że taka adnotacja uprawnia do podejmowania zwykłych aktywności życia codziennego, np. udanie się na zakupy lub spacer.
Celem zwolnienia chorobowego zawsze jest zagwarantowanie ubezpieczonemu warunków, które umożliwią mu pełny powrót do zdrowia. Nie jest to urlop wypoczynkowy, który służy innym celom. Dlatego tak istotna – zwłaszcza w przypadku kontroli – jest ocena konkretnego przypadku. Może zdarzyć się, że w czasie zwolnienia lekarskiego wyjazd będzie wręcz wskazany, a przynajmniej dopuszczalny. Szczególnie może dotyczyć to zdrowia psychicznego. Dlatego też argumenty dotyczące stanu zdrowia pacjenta lub wskazań lekarskich zawsze mogą być wykorzystane podczas ewentualnej kontroli do obrony zasadności wyjazdu na urlop podczas zwolnienia chorobowego. Ani ZUS, ani sądy nie powinny ich z góry odrzucać, chociaż zawsze trzeba się liczyć z tym, że powyższej argumentacji nie uwzględnią.
Kontrola zawsze możliwa
Dlatego nigdy nie należy zapominać, że zawsze istnieje możliwość skontrolowania tego, czy ubezpieczony prawidłowo korzysta z ZUS. Może tego dokonać zarówno płatnik składek, jak i ZUS, przy czym pracodawca ma takie prawo tylko wówczas, gdy zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób. Zgodnie zaś z par. 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich tego rodzaju kontrolę przeprowadza się w celu ustalenia, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej oraz czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Dlatego tylko wtedy, gdy cel danego zwolnienia może zostać zrealizowany poprzez wyjazd, ubezpieczony może się na niego udać. Musi się jednak liczyć z tym, że w razie ujawnienia wyjazdu prawo do wynagrodzenia chorobowego albo zasiłku chorobowego zostanie zakwestionowane. Pracodawcy i ZUS nie akceptują sytuacji, gdy pracownik podczas zwolnienia lekarskiego podejmuje takie aktywności i raczej uznają je za wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem. Dlatego ubezpieczony, który się zdecyduje na taki wyjazd, powinien mieć naprawdę solidne argumenty na rzecz tego, że w przypadku jego schorzenia stanowi to wskazanie medyczne.
Podstawa prawna
•art. 17, art. 55 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1265)
•rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743)
