Przy rozpatrywaniu wniosków o przyznanie świadczeń specjalnych sytuacja bytowa wnioskodawców brana jest pod uwagę, jednak nie stanowi ona jedynego kryterium oceny. W przeciwnym wypadku świadczenia specjalne zastępowałyby świadczenia, przyznawane w ramach pomocy społecznej a to nie było zamiarem ustawodawcy – stwierdził w niedawno opublikowanym orzeczeniu Naczelny Sąd Administracyjny.
Zasadą jest, że renty i emerytury przysługują osobom, które spełnią wszystkie ustawowe warunki (np. osiągną odpowiedni wiek). Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2022.504) w szczególnych przypadkach daje jednak możliwość uzyskania świadczenia specjalnego (przyznawanego decyzją premiera) lub świadczenia w drodze wyjątku (przyznawanego przez prezesa ZUS). Z tej pierwszej możliwości chciała skorzystać kobieta, która znalazła się w trudnej sytuacji materialnej i zdrowotnej w następstwie doznanych wypadków przy pracy.
Premier Rady Ministrów uznał jednak, że brak jest podstaw do przyznania w tej sprawie takiego świadczenia. Z tą decyzją nie zgodziła się kobieta, która postanowiła wnieść skargę do sądu. Jednak również tutaj uzyskała niekorzystne dla siebie rozstrzygnięcie. Rozpoznający sprawę w I instancji Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, że sytuacją szczególną, czy też nadzwyczajną, nie są trudności materialne i zdrowotne w następstwie doznanych wypadków przy pracy. Podobnie sytuacji takiej nie stanowi brak możliwości spłaty zaciągniętych kredytów. Skarżąca nie przedstawiła zaś innych argumentów przemawiającym za przyznaniem specjalnej renty, wobec czego oddalił skargę.
Kobieta nie zgodziła się także z tym rozstrzygnięciem i wniosła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W uzasadnieniu wskazała, że zwrot "szczególnie uzasadnione przypadki" ma szerszy zakres znaczeniowy, niż "szczególne zasługi, zwłaszcza w działalności politycznej, społecznej, gospodarczej, naukowej i kulturalnej". Natomiast posiadanie określonych, choć niewystarczających środków utrzymania, nie wyłącza możliwości przyznania "wyjątkowej" renty. Skarżąca zaś będąca osobą samotną i schorowaną, w podeszłym wieku, a także w złym stanie zdrowia została wyjątkowo skrzywdzona przez los, przez co spełnia przesłanki do otrzymania renty specjalnej.
NSA nie podzielił argumentacji skarżącej i oddalił skargę kasacyjną. W uzasadnieniu podkreślił, że każdy wniosek o przyznanie świadczenia specjalnego jest wnikliwie oceniany pod kątem występowania okoliczności, mogących uzasadniać potraktowanie sprawy w sposób szczególny. Do takich należą zaś wybitne, niepowtarzalne zasługi i osiągnięcia w jakiejś dziedzinie aktywności, np. na niwie zawodowej, społecznej, artystycznej, sportowej, czy też politycznej oraz w przypadek zaistnienia nadzwyczajnych zdarzeń losowych. Przy rozpatrywaniu wniosków o przyznanie świadczeń specjalnych sytuacja bytowa wnioskodawców brana jest pod uwagę, jednak nie stanowi ona jedynego kryterium oceny. W przeciwnym wypadku świadczenia specjalne zastępowałyby świadczenia, przyznawane w ramach pomocy społecznej a to nie było zamiarem ustawodawcy.
NSA wskazał również, że przesłanką, mogącą mieć wpływ na przyznanie skarżącej świadczenia specjalnego, jest wystąpienie szczególnego zdarzenia losowego. Musiałoby być ono jednak nadzwyczajne - mające element wyjątkowości w skali kraju. W niniejszej sprawie kobieta zaś powołała się na wypadek przy pracy polegający na upadku w wyniku poślizgnięcia. Takie zdarzenie zaś jest bardzo częste i nijak nie można go zakwalifikować jako nadzwyczajne.
Świadczenia specjalne przyznawane przez Prezesa Rady Ministrów nie stanowią formy odszkodowania, zadośćuczynienia bądź rekompensaty za doznane krzywdy i cierpienia. Nie mają również charakteru świadczenia socjalnego. Zatem trudna sytuacja materialna sama w sobie nie daje podstaw do przyznania renty specjalnej.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 lipca 2022 r., III OSK 2719/21
