Ubiegający się o emerytury pomostowe z pewnością mogą uznać obecny rok za korzystny dla nich. Nie dość, że od 20 kwietnia nie trzeba rozwiązywać umowy o pracę, aby móc ubiegać się o pomostówkę, to jeszcze 18 maja Sąd Najwyższy podjął uchwałę liberalizującą rozumienie innego warunku nabycia świadczenia (sygn. akt III UZP 2/22). Chodzi o warunek określony w art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. wykonywanie po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zdaniem SN, skoro ustawa nie określa minimum przepracowanego okresu, to nie mogą tego robić również sądy i ZUS.
Wykładnia sądów
Emerytura pomostowa przysługuje osobie, która:
  • urodziła się po 31 grudnia 1948 r.,
  • ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,
  • osiągnęła wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
  • ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5‒9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
  • przed 1 stycznia 1999 r. wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub pracę w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;
  • po 31 grudnia 2008 r. wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.
Problematyczne dla wnioskodawcy jest najczęściej spełnienie warunku 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze, i to zazwyczaj jest przyczyną sporu z ZUS. Jednak kłopot jest także ze zrozumieniem ostatniej z wymienionych przesłanek, tj. pracy po 31 grudnia 2008 r., bo przepis mówi jedynie o „wykonywaniu pracy”, nie precyzując, o jaki okres chodzi. Z wykładni art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych wynika obowiązek zaliczania do okresów pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze także czasu zatrudnienia w takich warunkach w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2008 r. Jednak artykuł ten zawiera dodatkowe warunki, by praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana przed 1 stycznia 1999 r. oraz po 31 grudnia 2008 r. Nie zakreśla jednak ram czasowych odnośnie do 15 lat stażu pracy w tych warunkach. Sądy przyjęły więc specyficzną interpretację i np. SN w wyroku z 15 stycznia 2013 r. (sygn. akt I UK 448/12) uznał, że okres 15 lat może dotyczyć całego okresu ubezpieczenia, jednak co najmniej jeden miesiąc musi przypadać przed 1 stycznia 1999 r. oraz jeden miesiąc po 31 grudnia 2008 r. Taką wykładnię stosowały także inne sądy orzekające w tego rodzaju sprawach, ale były też wyroki, gdzie prezentowano wykładnię przeciwną (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 stycznia 2020 r., sygn. akt III AUa 749/19).
Incydentalne czynności bez znaczenia
Gdy w 2021 r. do SN trafiła kolejna skarga kasacyjna, sędziowie powzięli wątpliwości co do poprawności dominującej wykładni. W uchwale wydanej 18 maja w składzie siedmiu sędziów SN stwierdził, że nabycie prawa do emerytury pomostowej nie jest uzależnione od wykonywania po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez okres przynajmniej jednego miesiąca. Zdaniem sądu może być to w zasadzie dowolny okres, co z pewnością jest bardzo dobrą informacją dla ubiegających się o emeryturę pomostową.
Tylko co to znaczy „dowolny okres”, skoro już wiemy, że nie miesiąc? Tego nie określono, bo nie wynika to z przepisów. Nie ma zatem przeszkód, idąc tokiem myślenia SN, aby praca ta była wykonywana nawet przez jeden dzień. Agata Majewska, radca prawny w kancelarii Ślązak Zapiór i Partnerzy, zwraca uwagę, że już samo zastrzeżenie warunku co najmniej krótkotrwałego wykonywania szczególnego rodzaju pracy po 31 grudnia 2008 r. stanowi i tak dodatkowe obostrzenie do uzyskania emerytury pomostowej. Podkreśla, że tym samym zgodnie z treścią powołanej uchwały brak jest uzasadnienia, by dodatkowo to kryterium zaostrzać wbrew literalnemu brzmieniu przepisów oraz kontekstowi historycznemu wprowadzenia tych przepisów.
Trzeba podkreślić, że nie spełni tego warunku osoba, która tylko podpisała umowę o pracę, w której pracownik zobowiązał się do wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ale pracy tej nie podjął albo wykonywał w zasadzie inną pracę. Przepis mówi bowiem wyraźnie o „wykonywaniu” pracy, a nie „byciu zatrudnionym”. Trzeba tu zwrócić uwagę, że stanowisko SN wyrażone w uchwale, liberalizujące kwestię wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach, nie liberalizuje jednocześnie sposobu określenia, co oznacza wykonywanie tego rodzaju pracy. Jednak SN przykładowo w wyroku z 3 sierpnia 2020 r., sygn. akt II UK 97/19, stwierdził, że dla uznania, że praca jest wykonywana w szczególnych warunkach, nie wystarcza określenie w umowie o pracę, iż pracownik został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na konkretnym stanowisku, z zajmowaniem którego związana jest jedynie (potencjalna) konieczność wykonywania prac wymienionych w wykazie prac w szczególnych warunkach. Niezbędne jest bowiem, aby prace takie rzeczywiście wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla niego dniówkę roboczą.
SN stwierdził, że skoro incydentalne (sporadyczne), uboczne i krótkotrwałe (w stosunku do czynności podstawowych kwalifikowanych jako praca w szczególnych warunkach) wykonywanie czynności w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia nie upoważnia do wyłączenia ich wykonywania z okresów szczególnego zatrudnienia dla celów emerytalnych, to a contrario sporadyczne i krótkotrwałe wykonywanie czynności w narażeniu na czynniki ryzyka, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, nie stanowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy.
Te skomplikowane zasady można podsumować dość prosto - wnioskodawca może otrzymać emeryturę pomostową, nawet gdy wykonywał pracę przez jeden dzień, ale w pełnym wymiarze czasu pracy, a nie incydentalnie. Z kolei nawet jeśli takie pojedyncze czynności były wykonywane przez dłuższy czas, to okres ten nie zostanie zaliczony do warunków przyznania emerytury pomostowej. ©℗
!SN w uchwale z 18 maja wydanej w składzie siedmiu sędziów nie określił wymaganego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Skoro przepisy go nie określają, to należy przyjąć, że może to być okres dowolny. Ważne, aby łącznie z okresem przed 2008 r. wynosił on minimum 15 lat.

opinia eksperta

Nie ma podstaw, by warunki zaostrzać

ikona lupy />
Agata Majewska radca prawny, Ślązak, Zapiór i Partnerzy / nieznane
Jak słusznie zauważył SN wswojej uchwale, przepisy nie określają minimalnego okresu wykonywania szczególnego rodzaju pracy po 31 grudnia 2008 r. uprawniającego do emerytury pomostowej. Wcześniejsze orzecznictwo skupiało się nie tyle na wykładni literalnej art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych, ile na argumentacji, że definicja legalna pracy w szczególnych warunkach lub oszczególnym charakterze akcentuje ich długotrwałe wykonywanie, akrótki okres takiej pracy lub praca wniepełnym wymiarze nie powoduje szybszej utraty zdolności do niej, co ma stanowić podstawę uprawnienia do wcześniejszej emerytury.
Ustawa za pracowników wykonujących odpowiednio prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uznaje pracowników wykonujących po dniu jej wejścia w życie tego typu prace w pełnym wymiarze czasu pracy. Uprawnienie do emerytury pomostowej uzależnia od wykazania m.in. co najmniej 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i wykonywania tego typu pracy po 31 grudnia 2008 r. ‒ nie wskazując jednak przez jaki okres.
O ile jednak ustawa nie wskazuje minimalnego okresu pracy po 31 grudnia 2008 r., o tyle zawiera warunek łącznego stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat ‒ niezależnie od tego, czy przypadają one przed czy po zmianie stanu prawnego, który nastąpił 1 stycznia 2009 r. Dodatkowo konieczne jest osiągnięcie odpowiednich okresów składkowych i nieskładkowych, a także wieku. Konieczności spełnienia wszystkich tych warunków nie podważa również SN w ustnych motywach uchwały z 18 maja 2022 r.
Wykładnia literalna przepisu art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych ani innych przepisów ustawy nie wyłącza możliwości nawet krótkotrwałego wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. przy spełnieniu wszystkich pozostałych warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej. Celem przepisu jest w szczególności wykazanie przez ubezpieczonego wykonywania uciążliwej pracy zarówno w okresie przed, jak i po reformie systemu emerytur pomostowych. Należy mieć bowiem świadomość, że rozwiązania ustawy stanowią wyraz kompromisu pomiędzy postulatami ochronnymi strony społecznej oraz rekomendacji Komisji Europejskiej, by kraje członkowskie UE promowały politykę idącą w kierunku znoszenia programów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Zastrzeżenie więc warunku co najmniej krótkotrwałego wykonywania szczególnego rodzaju pracy po 31 grudnia 2008 r. stanowi i tak dodatkowe obostrzenie do uzyskania emerytury pomostowej. Tym samym zgodnie z treścią powołanej uchwały brak jest uzasadnienia, by dodatkowo to kryterium zaostrzać, czyniąc to wbrew zarówno literalnemu brzmieniu przepisów, jak i kontekstowi historycznemu ich wprowadzenia. ©℗
Podstawa prawna
•art. 3 ust. 1, art. 4 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 755)
•art. 5‒9, 11, 32 i 33 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)