Aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej, nie trzeba przepracować co najmniej miesiąca w szczególnych warunkach po 31 grudnia 2008 r.

To sedno uchwały rozszerzonego składu Sądu Najwyższego, który rozpoznawał sprawę kierowcy zatrudnionego w szczególnych warunkach. Mężczyzna pracował jako kierowca ciężarówek przewożących towary niebezpieczne. Ukończył 60 lat 22 lutego 2018 r., udowodnił okresy składkowy i nieskładkowy wynoszące co najmniej 25 lat (łącznie ponad 36 lat) i wykazał, że przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał także prace w szczególnym charakterze (udowodnił łącznie ponad 17 lat tego typu zatrudnienia). Tymczasem po wejściu w życie ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924 ze zm.) wykazał wykonywanie prac o szczególnym charakterze (prowadzenie samochodów ciężarowych z ładunkiem niebezpiecznym) przez około trzy tygodnie w 2016 r. Prace te wykonywał w pełnym wymiarze etatu, niekiedy ponad osiem godzin na dobę.
ZUS jednak nie przyznał mu emerytury pomostowej, gdyż stwierdził, że nie wykazał on wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych. Decyzja ta upadła jednak w sądach, gdyż odwołanie zostało uwzględnione, a apelacja ZUS – oddalona. Jednak w wyniku skargi kasacyjnej ZUS rozpoznający sprawę skład orzekający SN stwierdził, że w sprawie pojawił się poważny problem prawny: jaki okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze powinien pracownik wykazać od 2009 r., aby uzyskać prawo do pomostówki. Co ciekawe, art. 4 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych nie nakazuje pracownikom udowadniania konkretnych okresów pracy po 31 grudnia 2008 r., gdy mają już wykazane prace szczególne według poprzednich przepisów, w wymiarze wystarczającym do uzyskania wcześniejszej emerytury na ich podstawie. Tymczasem orzecznictwo SN konsekwentnie od ponad pięciu lat lansowało pogląd, w myśl którego pracownik powinien wykazać co najmniej miesięczny okres pracy szczególnej po wejściu w życie przepisów o pomostówkach.
W tej sytuacji skład siedmiu sędziów SN musiał pochylić się nad pytaniem prawnym: czy dla spełnienia przesłanki do nabycia prawa do emerytury pomostowej z art. 4 pkt 6 ustawy konieczne jest wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez okres przynajmniej miesiąca po 31 grudnia 2008 r.?
Odpowiedź była zdecydowanie negatywna. SN wydał bowiem uchwałę, zgodnie z którą nabycie tego uprawnienia nie jest obwarowane takim warunkiem. – Przepisy ustawy o emeryturach pomostowych posługują się pojęciem „wykonywania pracy w szczególnych warunkach” po 31 grudnia 2008 r., nie określając, w jakim zakresie powinna ta praca być realizowana. Problemem było, czy uznać, że taka praca może być wykonywana przez krótki okres, np. – jak w rozpoznawanej sprawie – przez około trzy tygodnie, w innych sprawach – nawet przez zaledwie kilka dni. SN we wcześniejszych orzeczeniach przyjął, że trzeba wykazać co najmniej jeden miesiąc takiej pracy. Ale ta wykładnia nie wynika z przepisów, trudno jest też wskazać systemową podstawę do jej przyjęcia. Można uznać, że ma ona jakieś funkcjonalne podstawy, ale to też jest mocno dyskusyjne. Stąd, skoro skład orzekający zadał wprost pytanie, czy co najmniej miesiąc pracy szczególnej jest potrzebny dla uzyskania prawa do emerytury pomostowej, to odpowiedź powinna być negatywna – z ustawy taki warunek nie wynika. Można więc przepracować krótszy okres – wskazał w uzasadnieniu prezes Izby Pracy SN, sędzia Piotr Prusinowski.
W dalszej części uzasadnienia wskazał pewne rozwiązania, które mogą pomóc w wykładni spornego przepisu. – Można tu przyjąć takie rozwiązanie: wykonującym w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ten pracownik, który jest zatrudniony na stanowisku, na którym przewidziana jest praca szczególna, i dysponuje umową o pracę zawartą na takie stanowisko i taką pracę. Ale trzeba jeszcze wykazać, że praca ta była faktycznie wykonywana. Jeżeli bowiem okazałoby się, że ktoś ma umowę, ale w istocie nie pracował w warunkach szczególnych, to jest to przesłanka do odmowy przyznania świadczenia pomostowego. I odwrotnie: gdy pracownik nie ma zawartej umowy na stanowisko pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, ale pracę taką rzeczywiście wykonywał, np. w drodze tymczasowego powierzenia obowiązków albo przesunięcia do innych prac, wtedy ta okoliczność daje mu prawo do emerytury pomostowej. Należy więc każdorazowo analizować i oceniać stan faktyczny konkretnej sprawy – powiedział sędzia Prusinowski. ©℗
ORZECZNICTWO
Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 18 maja 2022 r. sygn. III UZP 2/22 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia