Pracownik w kwietniu przebywał przez dwa tygodnie na zasiłku opiekuńczym na chore dziecko (14 dni). Podstawa wymiaru zasiłku wynosi 3746,71 zł, po odliczeniu 13,71 proc. Została ona obliczona ze stałej pensji zasadniczej oraz średniej miesięcznej, zmiennej premii. Pracownik ma dwa zajęcia komornicze: alimentacyjne na ok. 8000 zł oraz kolejne, niealimentacyjne na 10 000 zł. Jesteśmy płatnikiem zasiłków. Jak dokonać obu potrąceń z zasiłku opiekuńczego?
odpowiedź
Pracodawca, który w danym roku kalendarzowym jest płatnikiem zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego, wypadkowego), ma również obowiązek dokonywać potrąceń z wypłacanych świadczeń, tj. zasiłków chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, wyrównawczego i świadczenia rehabilitacyjnego, o ile zajęcie egzekucyjne obok wynagrodzenia obejmuje również zasiłki. Ze względu na to, że zasiłek jest odmienną kategorią przychodu od wynagrodzenia za pracę, potrąceń dokonuje się według zasad określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa o FUS). Nie ma tu więc zastosowania kodeks pracy w zakresie ochrony wynagrodzenia. Przesądza o tym art. 833 par. 5 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Dla pracodawcy podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku jest zajęcie, które powinno obejmować nie tylko wynagrodzenie za pracę, lecz także zasiłki.
Potrąceniu z zasiłków podlegają – w podanej niżej kolejności – m.in. następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych;
2) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
4) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
5) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych;
6) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent;
7) kwoty nienależnie pobranego rodzinnego kapitału opiekuńczego.
Pełna lista należności znajduje się w art. 139 ustawy o FUS, przy czym w praktyce pracodawcy mają najczęściej do czynienia z pierwszymi trzema. Potrąceń dokonuje się, zachowując kolejność ustaloną w powyższym art. 139. Przykładowo alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi niealimentacyjnymi należnościami. Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym (pkt 2) w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika. Podstawą potrącenia jest kwota zasiłku netto, czyli po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy. Zasiłki podlegają bowiem tylko opodatkowaniu. Nie są obciążone ani składkami społecznymi, ani zdrowotną.
Wypłata pod ochroną
Zasiłki – podobnie jak wynagrodzenie za pracę – też podlegają szczególnej ochronie przed zajęciami. Świadczenia te są chronione poprzez ustanowione kwoty graniczne oraz kwoty wolne od potrąceń. Tylko określona część zasiłku może być przeznaczona na spłatę wierzyciela. Tę część kształtuje nie tylko granica potrącenia, lecz także kwota wolna, czyli ta część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać tytułem kwoty gwarantowanej. Zatem pracodawca – przystępując do czynności potrącenia – musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.
Najczęściej dokonywane potrącenia u pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:
- świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku;
- inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku.
Maksymalną część należności podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną) ustala się od kwoty brutto zasiłku, a więc przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Kwoty wolne
Od 1 marca 2022 r. obowiązują nowe wysokości kwot wolnych od egzekucji i potrąceń. I tak w przypadku zasiłku wynoszą one obecnie:
1) 594,05 zł – przy potrącaniu:
a) sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych, wraz z kosztami i opłatami egzekucyj nymi,
b) należności alimentacyjnych potrącanych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
2) 980,19 zł – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi.
Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji od 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent. Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ujęć się w ogóle nie dokonuje.
Podane kwoty wolne ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, tj. stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną należy stosownie zmniejszyć, tj. do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to co prawda wprost z przepisów ustawy o FUS, ale ZUS go stosuje, biorąc pod uwagę, że stawkę dzienną zasiłku też uzyskuje się, dzieląc podstawę przez 30. [przykład 1]
Zbieg potrąceń
W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty.
W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrąceniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrąceniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach. [przykład 2]
przykład 1
Należność niealimentacyjna
Pracownik w wieku 52 lat w kwietniu przebywał przez pięć dni na zwolnieniu lekarskim. Ma już prawo do zasiłku chorobowego, ponieważ od początku roku chorował dłużej niż 14 dni. Zasiłek wyniósł 529,24 zł. Ma zajęcie komornicze niealimentacyjne. Z zasiłku można mu maksymalnie ująć 132,31 zł, bez przekroczenia kwoty wolnej, która wynosi 163,35 zł. Powyższe kwoty zostały ustalone na podstawie następujących wyliczeń:
Maksymalna kwota potrącenia:
529,24 zł x 25 proc. = 132,31 zł.
Kwota wolna po zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:
980,19 zł : 30 dni x 5 dni = 163,35 zł
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:
529 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych,
529 zł x 17 proc. = 89,93 zł; 90 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu,
529,24 zł - 90 zł = 439,24 zł
Można w pełni potrącić dozwoloną kwotę graniczną, tj. 132,31 zł, ponieważ po jej ujęciu nie zostanie naruszona kwota wolna (439,24 zł - 132,31 zł = 306,93 zł > 163,35 zł). Dlatego po dokonaniu ujęcia pracownikowi pozostanie kwota nieco wyższa od wolnej. W konsekwencji obie bariery ochronne nie zostaną naruszone:
Zasiłek do wypłaty: 439,24 zł - 132,31 zł (potrącenie) = 306,93 zł.
przykład 2
Różne tytuły wykonawcze
W stosunku do pracownika zostały wystawione dwa różne tytuły wykonawcze, na podstawie których pracodawca dokonuje potrąceń: alimentów (miesięcznie po 700 zł) oraz pożyczki bankowej, łącznie 9000 zł. Przez cały kwiecień pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy w wysokości 3451,68 zł brutto (złożony PIT-2 oraz wniosek o niestosowanie mechanizmu przesunięcia terminu poboru zaliczek na podatek). Z uwagi na zbieg potrąceń łącznie nie mogą one przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku, tj.:
3451,68 zł x 60 proc. = 2071 zł
Kwota wolna od potrąceń dla alimentów – 594,05 zł
Zasiłek, po odliczeniu zaliczki na podatek:
3452 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych,
(3452 zł x 17 proc.) - 425 zł = 161,84 zł; po zaokrągleniu 162 zł – zaliczka na podatek,
3451,68 zł - 162 zł = 3289,68 zł
Zasiłek po odliczeniu alimentów: 3289,68 zł - 700 zł = 2589,68 zł
W ramach kwoty granicznej 2071 zł mieszczą się zarówno alimenty, jak i pozostała należność. Kwota na zaspokojenie długu bankowego stanowi więc różnicę między kwotą graniczną a alimentami, czyli: 2071 zł - 700 zł = 1371 zł
Kwota wolna od potrąceń dla „niealimentów”: 980,19 zł
Po potrąceniach pracownikowi pozostanie: 2589,68 zł - 1371 zł = 1218,68 zł. Drugie potrącenie nie naruszyło kwoty wolnej (1218,68 zł > 980,19 zł). ©℗
Ile do wypłaty
W opisywanej sytuacji pracownik w kwietniu przepracował część miesiąca, a za dwa tygodnie (14 dni) nabył prawo do zasiłku opiekuńczego. Skoro podstawa zasiłkowa wyniosła 3746,71 zł, to 80-proc. zasiłek za 14 dni wyniósł 1398,74 zł, co wynika z wyliczenia:
3746,71 zł : 30 = 124,89 zł,
124,89 zł x 80 proc. = 99,91 zł,
99,91 zł x 14 dni = 1398,74 zł.
W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności alimentacyjnej i niealimentacyjnej można potrącić nie więcej niż 60 proc. kwoty zasiłku:
1398,74 zł x 60 proc. = 839,24 zł
Kwota wolna przy potrącaniu należności alimentacyjnej:
594,05 zł : 30 x 14 dni = 277,20 zł
Następnie należy ustalić kwotę netto zasiłku jako podstawy potrącenia:
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek (1398,74 zł) zaokrąglamy: 1399 zł – podstawa opodatkowania;
1399 zł x 17 proc.= 237,83 zł; 238 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu;
1398,74 zł – 238 zł = 1160,74 zł – kwota zasiłku netto.
Ponieważ alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi należnościami, cała kwota graniczna przejdzie na poczet alimentów, tj. 839,24 zł.
Po potrąceniu tej kwoty pozostanie do wypłaty 321,50 zł zasiłku i jest to kwota wyższa niż wolna (1 160,74 zł – 839,24 zł = 321,50 zł; 321,50 zł > 277,20 zł).
Niestety pracodawca nie może już nic ująć na rzecz tej drugiej, niealimentacyjnej należności, o czym ma obowiązek poinformować komornika. Natomiast z wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca pracodawca dokona potrącenia alimentacyjnego według reguł kodeksu pracy.
Możliwe też dobrowolne
Oprócz potrąceń wymienionych w art. 139 ustawy o FUS pracownik może mieć również ujęcia dobrowolne, m.in. bez tytułu wykonawczego, jak np. pożyczka udzielona pracownikowi ze środków własnych, z zfśs, z kasy zapomogowo-pożyczkowej, składka ubezpieczenia na życie, nadpłata nienależnego wynagrodzenia. Takich potrąceń pracodawca nie może dokonać bez pisemnej zgody pracownika. W przypadku potrąceń dobrowolnych z zasiłku nie stosuje się ani kwot granicznych, ani wolnych. Ustawa o FUS wyznacza je tylko dla wymienionych, konkretnych potrąceń, a nie do wszystkich, w tym na rzecz pracodawcy. Pracownik, w treści pisemnej zgody, może sam określić, ile pracodawca może mu odliczyć z zasiłku. ©℗
Podstawa prawna
•art. 139–141 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)
•art. 833 par. 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 807)
•art. 87 par. 1, par. 3 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
