Prowadzę działalność gospodarczą. Przebywałem na zwolnieniu lekarskim. ZUS stwierdził, że w tym czasie wykonywałem jednak działalność gospodarczą, i pozbawił mnie zasiłku chorobowego. Czy mimo to mogę obniżyć podstawę wymiaru składek? Nie mam już prawa do żadnych ulg składkowych.
W opisywanej sytuacji przedsiębiorca nie ma prawa do ulg składkowych, a więc należy uznać, że opłaca składki w podstawowej wysokości, o której mowa art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z tym przepisem podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednak do udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie kluczowe znaczenie będą miały ust. 9–10 art. 18 ustawy systemowej. I tak zgodnie z ust. 9 za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Zasadę tę stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku (ust. 10). Z powyższych regulacji wynika więc uprawnienie do zmniejszenia podstawy wymiaru składek za miesiąc, w którym przedsiębiorca pozostaje niezdolny do pracy. Niestety ww. przepisy niejednokrotnie stają się przedmiotem sporów z ZUS. I tak przykładowo Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 14 grudnia 2021 r., sygn. akt III AUa 437/19, podkreślił, że w sytuacjach przewidzianych w art. 18 ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczony z tytułu działalności gospodarczej jest uprawniony do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek od całej zadeklarowanej kwoty, w przypadku gdy kwota ta nie jest najniższą (art. 18 ust. 8 ustawy). Z kolei Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 16 października 2019 r., sygn. akt III AUa 90/19, zwrócił uwagę, że adresatem normy wynikającej z art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej objęty jest prowadzący pozarolniczą działalność, który spełnił następujące warunki:
- zadeklarował kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek (bez względu na jej wysokość);
- opłacił składkę za cały miesiąc;
- jego ubezpieczenie trwało tylko przez część miesiąca;
- wystąpiła niezdolność do pracy trwająca przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
Z kolei ZUS w stanowisku zawartym w piśmie z 16 marca 2018 r., znak WPI/200000/43/262/2018, podkreślił, że prawidłowe będzie proporcjonalne pomniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za miesiąc, w którym nastąpiła niezdolność do pracy trwająca przez część miesiąca, pod warunkiem że ubezpieczony będzie spełniał warunki do przyznania zasiłku z tego tytułu.
WAŻNE Obniżenie podstawy wymiaru składek w sytuacji, gdy przedsiębiorca utracił prawo do zasiłku chorobowego na podstawie art. 17 ustawy zasiłkowej, jest niezgodne z przepisami ustawy systemowej. Tym sam spowoduje powstanie zadłużenia na koncie płatnika.
W opisywanej sytuacji przedsiębiorca utracił jednak prawo do ww. zasiłku na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Powstaje więc wątpliwość, czy wobec tego można uznać, że ubezpieczony ma generalne prawo do zasiłku, ale incydentalnie je utracił, czy też chodzi o to, że w danym przypadku nie miał prawa do zasiłku. Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 18 października 2018 r., sygn. akt III UK 160/17. Uznał on, że ubezpieczony, który na podstawie art. 17 ustawy zasiłkowej utracił prawo do zasiłku, pozbawiony jest także możliwości zmniejszenia podstawy wymiaru składek na podstawie art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zostaje pozbawiona prawa do zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za okresy niezdolności do pracy, za które utraciła prawo do zasiłku chorobowego w wyniku późniejszej kontroli organu rentowego. Sąd zaznaczył, że opłacenie w takich okolicznościach składek na te ubezpieczenia w niepełnej wysokości w wyniku korzystania z uprawnienia do zmniejszenia tej podstawy prowadzi do ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Tę ostatnią tezę trzeba jednak zaktualizować. Otóż po zmianie art. 14 ustawy systemowej, który w nowym brzmieniu obowiązuje od 1 stycznia 2022 r., niedopłata składki nie oznacza już wyłączenia z ubezpieczenia chorobowego, jednak powstałe zadłużenie uniemożliwi uzyskanie prawa do świadczeń. W opisywanej sytuacji przedsiębiorca nie ma więc prawa do obniżenia składek. ©℗
Podstawa prawna
•art. 18 ust. 8–10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
•art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
