Jak wejście w życie nowych przepisów zasiłkowych wpłynie na sytuację obecnych dłużników ZUS pozbawionych prawa do świadczeń? Dlaczego płatnicy nie muszą się obawiać nowych uprawnień organu rentowego? W jaki sposób można skorygować dokumenty za 2021 r.?

Prowadzę działalność gospodarczą. Urodziłam dziecko w październiku, ale mam zaległości w składkach, dlatego ZUS nie wypłaca mi zasiłku chorobowego. Czy w 2022 r. mam prawo do tego zasiłku w związku ze zmianą przepisów?
Z 1 stycznia 2022 r. weszła w życie nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych w części dotyczącej ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zmieniła ona zasady przyznawania świadczeń chorobowych, a więc m.in. zasiłku chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz ich współpracownikom, współpracownikom korzystających z ulgi na start oraz duchownym opłacającym składki za siebie. Zgodnie z dodanym do ustawy zasiłkowej art. 2a osobom tym nie przysługują świadczenia chorobowe w razie wystąpienia w dniu powstania prawa do świadczenia zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę do czasu spłaty całości zadłużenia. Dodatkowo zmianie ulega brzmienie art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który nie będzie już powodował wyłączenia tych osób z ubezpieczeń w każdej sytuacji, gdy spóźnią się ze składką lub jej nie wpłacą w pełnej wysokości.
Wejście w życie przepisu nie zmieni jednak nic w sytuacji osób, które nie mają prawa do świadczeń z powodu zaległości w składkach, które powstały przed wejściem w życie art. 2a. Takie osoby muszą jednak pamiętać o terminach przedawnienia prawa do świadczeń. Zgodnie z ar. 67 ustawy zasiłkowej roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego oraz opiekuńczego przedawnia się po upływie sześciu miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy niezgłoszenie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej. Wówczas termin sześciu miesięcy liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia. Jeżeli z kolei niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem błędu płatnika składek albo ZUS, to roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie trzech lat.
Podstawa prawna
•art. 2a i art. 67 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
•art. 14 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
ZUS wszczął postępowanie w sprawie naszej pracownicy. Zdaniem organu zachodzi podejrzenie, że zatrudniliśmy ją fikcyjnie tylko po to, żeby mogła otrzymać wysoki zasiłek macierzyński. Czy to prawda, że ZUS zyskał nadzwyczajne prawa kontroli płatników w takich sprawach?
Nowelizacja ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) wprowadziła pewne zmiany w przepisach dotyczących uprawnień ZUS. Do 31 grudnia 2021 r. zgodnie z brzmieniem art. 61a ustawy zasiłkowej w celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty ZUS miał prawo do przetwarzania danych i informacji niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłaty. W tym zakresie przepis się nie zmienił. Jednak 1 stycznia 2022 r. wszedł w życie ust. 2. Zgodnie z nim ZUS, w celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty, może pozyskiwać dane i informacje w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłat od ubezpieczonych oraz płatników składek, którzy są obowiązani bezpłatnie je udostępnić.
Treść ust. 2 wywołała spekulacje o nadzwyczajnym rozszerzeniu uprawnień ZUS. Jednak w gruncie rzeczy nie zmienia on wiele. Jak wynika z uzasadnienia ustawy, zmiana ta polega przede wszystkim na potwierdzeniu prawa ZUS do żądania określonych informacji od płatnika i ubezpieczonego. Zdarzało się bowiem, że wobec braku wprost wyrażonego obowiązku w przepisach płatnicy lub ubezpieczeni odmawiali udzielania informacji, nawet gdy sprawa dotyczyła takiej sytuacji jak opisywana w pytaniu. Powodowało to, że ZUS i tak wydawał decyzję, a całość postępowania dowodowego była prowadzona przed sądem. Aby temu zapobiec, w ust. 2 nałożono na płatników i ubezpieczonych ten obowiązek wprost. Wbrew doniesieniom medialnym przepis ten nie wyposażył ZUS w dodatkowe uprawnienia, a raczej potwierdził te, które można było dotychczas wywieść z innych przepisów.
Tak więc w opisywanej sytuacji płatnik nie musi się obawiać, że ZUS pozyska dodatkowe informacje z zewnętrznych źródeł. Informacje te będzie przekazywał płatnik oraz ubezpieczona. Płatnik może spodziewać się więc pytań m.in. o to, czy i w jaki sposób przeprowadzał rekrutację na to stanowisko, dlaczego zatrudnił akurat tę osobę i za takim wynagrodzeniem, jak również o to, czy ktoś został zatrudniony na jej miejsce, podczas gdy ona przebywała na urlopie macierzyńskim. Płatnik zostanie także poproszony o przedstawienie dowodów, że ubezpieczona rzeczywiście wykonywała pracę, jak również dowodów na to, że zostały dopełnione wszelkie formalności związane z zatrudnieniem. Chodzi tu zwłaszcza o badania wstępne oraz przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Podobne pytania otrzyma sama ubezpieczona.
Jeśli ZUS uzna te dowody i wyjaśnienia za niewystarczające, to wyda decyzję stwierdzającą niepodleganie przez ubezpieczoną ubezpieczeniom społecznym oraz decyzję o odmowie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
Podstawa prawna
• art. 67a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
Okazało się, że popełniliśmy błąd w deklaracjach rozliczeniowych za 2021 r. i musimy je skorygować. Jakie nowe przepisy musimy wziąć pod uwagę?
W przypadku konieczności korekty dokumentów sprzed 2022 r. trzeba wziąć pod uwagę przepisy:
  • ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu sprzed 2022 r., jak i obowiązujące od 1 stycznia 2022 r.;
  • ustawy nowelizacyjnej, tj. ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw;
  • rozporządzenia ministra rodziny i polityki społecznej z 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (dalej: rozporządzenie).
Związane jest to z jednoczesnym wprowadzeniem nowelizacji przepisów ubezpieczeniowych (ustawa z 24 czerwca 2021 r.) oraz Polskiego Ładu z 29 października 2021 r., czyli ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw.
Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na wprowadzony do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych art. 48d. Zgodnie z jego ust. 1 deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego płatnik składek nie może złożyć po upływie pięciu lat od dnia, w którym upłynął termin opłacenia składek rozliczonych w tej deklaracji i w tym raporcie. Później ZUS dokumentów tych po prostu nie przyjmie, co wynika wprost z ust. 7.
Po upływie tego terminu ZUS ewidencjonuje dane wyłącznie na kontach ubezpieczonych w trybie działania z urzędu. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe może być zewidencjonowana na kontach ubezpieczonych wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu albo prawomocnej decyzji. Powyższej zasady nie stosuje się, gdy podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota. W przypadku korygowania imiennego raportu miesięcznego, w zakresie danych, o których mowa w ust. 6, płatnik składek składa wyłącznie ten raport, wypełniając jedynie pola, które ulegają zmianie, oraz dane identyfikacyjne płatnika składek oraz ubezpieczonego.
Zgodnie z art. 11 ustawy nowelizacyjnej deklaracje rozliczeniowe i imienne raporty miesięczne za okres do grudnia 2021 r. płatnik składek koryguje w okresie do 1 stycznia 2024 r. Nie ma więc znaczenia, czy płatnik będzie chciał skorygować deklarację za np. 2018 r. czy 2021 r. – musi to zrobić do końca 2023 r. Jeśli zrobi to później, korekta nie będzie miała wpływu na rozliczenia składek płatnika.
Warto zwrócić uwagę, że zakaz korygowania dokumentów po upływie pięciu lat dotyczy dokumentów wprost wymienionych w art. 48d ustawy o sysytemie ubezpieczeń społecznych, tj. deklaracji rozliczeniowej i imiennych raportów miesięcznych. Przepis ten nie wspomina o innych dokumentach, takich jak np. dokumenty zgłoszeniowe ubezpieczeniowych. Prowadzi to do wniosku, że w przypadku pozostałych dokumentów przekazywanych do ZUS termin nie ma znaczenia, tak jak dotychczas miało to miejsce w przypadku deklaracji i raportów. Dokumenty te jednak nie wpływają na zmianę rozliczeń na koncie płatnika w ten sposób jak deklarację, dlatego zostały wyłączone z ograniczeń wprowadzonych art. 48d.
Ponadto trzeba zwrócić uwagę na zmianę we wspomnianym wyżej rozporządzeniu. W związku ze zmianami wprowadzonymi w zasadach opłacania składki zdrowotnej przez Polski Ład konieczna była także korekta rozporządzenia określającego wzory dokumentów rozliczeniowych. Jest to odzwierciedlenie zmian, jakie Polski Ład wprowadził do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zgodnie przepisami obowiązującymi od 1 stycznia 2022 r. imienne raporty miesięczne oraz deklaracje rozliczeniowe, oprócz dotychczasowo przekazywanych danych, zawierają dodatkowo informacje o:
  • obowiązujących w danym miesiącu formach opodatkowania,
  • przychodach lub dochodach,
  • kwocie dopłaty stanowiącej różnicę między roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne a sumą składek na ubezpieczenie zdrowotne za poszczególne miesiące roku kalendarzowego albo roku składkowego w rozumieniu art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Trzeba pamiętać, aby w przypadku korygowania dokumentów za 2021 r. i wcześniejszych używać nowych wzorów. Zgodnie bowiem z par. 2 rozporządzenia ministra rodziny i polityki społecznej z 16 grudnia 2021 r. zmieniającego wyżej wspomniane rozporządzenie, do dokumentów przekazywanych za okresy przypadające przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia stosuje się wzory dokumentów w brzmieniu nadanym nowelizacją.
Podsumowując, płatnik może skorygować deklaracje rozliczeniowe i imienne deklaracje za okres do grudnia 2021 r. do 2024 r., ale z zastosowaniem nowych wzorów tych dokumentów.
Podstawa prawna
•• ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621)
• art. 41, art. 48d ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
• ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2105 ze zm.)
• rozporządzenie ministra rodziny i polityki społecznej z 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (Dz.U. poz. 2366; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2366)
• art. 2 rozporządzenia ministra rodziny i polityki społecznej z 16 grudnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (Dz.U. poz. 2366)
• art. 81 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270)