Przepisy koordynujące przewidują, że w razie sporu instytucji ubezpieczeniowych z różnych krajów członkowskich UE stosuje się regulacje tymczasowe. Zainteresowany nie musi czekać na rozstrzygnięcie wątpliwości, aby wystąpić z wnioskiem o wypłatę.
Mobilność pracowników na terenie Europy spowodowała konieczność stworzenia reguł koordynujących europejskie systemy zabezpieczenia społecznego. Obecnie w tym zakresie obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej: rozporządzenie 883/2004), które reguluje m.in. to, jakiemu ustawodawstwu podlega migrujący pracownik. Sposób wykonania tego rozporządzenia reguluje z kolei rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej: rozporządzenie 987/2009).
Przepisy rozporządzeń są stosowane przez instytucje ubezpieczeniowe, dzięki czemu migrujący pracownik lub członkowie jego rodziny nie są pozbawieni zabezpieczenia społecznego. Problem pojawia się jednak, gdy instytucje z różnych krajów nie mogą dojść do porozumienia, jakim przepisom dana osoba podlega i gdzie może np. wystąpić o świadczenie i na jakich zasadach je otrzymać. A te mogą się znacznie różnić. Na wypadek takiego sporu rozporządzenie 987/2009 przewidziało reguły zawarte w art. 6, na podstawie których zainteresowana osoba nie musi czekać na rozstrzygnięcie wątpliwości, aby wystąpić o wypłatę świadczenia.
Miejsce wykonywania pracy
Artykuł 6 rozporządzenia 987/2009 przewiduje, w jaki sposób należy określić ustawodawstwo tymczasowe, któremu zainteresowany będzie podlegał, dopóki instytucje nie rozstrzygną sporu między sobą. Zgodnie z jego regułami w pierwszej kolejności należy uznać, że zainteresowany podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną lub pracę na własny rachunek, o ile praca najemna lub praca na własny rachunek jest wykonywana tylko w jednym z państw członkowskich.
Jeśli jednak wykonuje pracę najemną lub pracę na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich i wykonuje część swej pracy lub prac w państwie członkowskim miejsca zamieszkania lub w przypadku, gdy w ogóle nie wykonuje pracy najemnej ani pracy na własny rachunek, zastosowanie będzie miało ustawodawstwo państwa członkowskiego miejsca zamieszkania.
We wszystkich innych przypadkach stosowane będzie ustawodawstwo tego państwa członkowskiego, o którego zastosowanie wystąpiono najpierw.
Wątpliwości mogą dotyczyć nie tylko ustawodawstwa mającego mieć zastosowanie, lecz także samej instytucji, która powinna wypłacać świadczenia pieniężne lub udzielać świadczeń rzeczowych. Jeśli istnieje spór między dwoma lub więcej instytucjami, to zainteresowany jest tymczasowo uprawniony do świadczeń przewidzianych w ustawodawstwie stosowanym przez instytucję jego miejsca zamieszkania lub ‒ jeżeli osoba ta nie ma miejsca zamieszkania na terytorium jednego z zainteresowanych państw członkowskich ‒ do świadczeń przewidzianych w ustawodawstwie stosowanym przez instytucję, do której wniosek został złożony w pierwszej kolejności.
Brak porozumienia
Przepisy rozporządzenia przewidują także specjalną procedurę na wypadek, gdyby instytucje nigdy nie doszły do porozumienia. Sprawa może zostać przedstawiona Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego [ramka] przez właściwe władze, nie wcześniej jednak niż w terminie miesiąca od dnia pojawienia się rozbieżności opinii.
Komisja Administracyjna
W skład Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego, powołanej przy Komisji Wspólnot Europejskich, wchodzą przedstawiciele rządów każdego z państw członkowskich UE/EFTA, którym towarzyszą, w odpowiednich przypadkach, doradcy techniczni. Komisja m.in.:
• rozpatruje wszelkie sprawy administracyjne lub dotyczące wykładni, wynikające z przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;
• usprawnia jednolite stosowanie prawa Wspólnoty, szczególnie poprzez promowanie wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk administracyjnych;
• wspiera współpracę między państwami członkowskimi i ich instytucjami w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Komisja może stwierdzić, że ustawodawstwo, do którego na podstawie powyższych reguł zainteresowany został przypisany, nie ma zastosowania albo że instytucja, która tymczasowo przyznała świadczenia, nie jest jednak właściwa. W takiej sytuacji uznaje się, że instytucja, którą uznano za właściwą, jest instytucją właściwą z mocą wsteczną, tak jak gdyby rozbieżność opinii nie miała miejsca, najpóźniej od dnia tymczasowego przypisania lub od pierwszego tymczasowego przyznania danych świadczeń.
Niepewna wysokość
Z kolei art. 7 rozporządzenia 987/2009 przewiduje reguły na wypadek pojawienia się kolejnego problemu, jaki może zaistnieć w przypadku migrujących pracowników – w jaki sposób obliczyć świadczenie, gdy instytucja, która jest właściwa do jego wypłaty, nie ma wystarczających danych do jego obliczenia. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu w przypadku gdy dana osoba ma prawo do otrzymywania świadczenia lub jest zobowiązana do zapłacenia składki zgodnie z rozporządzeniem 883/2004, a instytucja właściwa nie ma wszystkich informacji dotyczących jej sytuacji w innym państwie członkowskim niezbędnych do ostatecznego wyliczenia świadczenia lub składki, na wniosek zainteresowanego przyznaje to świadczenie lub dokonuje tymczasowego wyliczenia wysokości składki. Dotyczy to oczywiście tylko tych sytuacji, gdy jakiekolwiek wyliczenia są możliwe na podstawie informacji, które instytucja ta posiada. Świadczenie lub składka wyliczane są ponownie, gdy tylko instytucja zainteresowana otrzyma wszystkie niezbędne dowody lub dokumenty. Takie rozwiązanie pozwala na uzyskanie jakiegokolwiek tymczasowego źródła utrzymania, nawet gdy sprawa nie jest jeszcze w pełni wyjaśniona. Jeśli się okaże, że świadczenie zostało zawyżone, to trzeba się będzie liczyć z koniecznością zwrotu nadwyżki – zgodnie z przepisami ustawodawstwa mającego w tym przypadku zastosowanie.
Szybka wymiana informacji
Rozporządzenie 987/2009 nakłada na instytucje ubezpieczeniowe oraz władze państw członkowskich obowiązek współdziałania, co oznacza m.in. także obowiązek szybkiego dostarczania informacji. Zgodnie z przepisami rozporządzenia instytucje mają obowiązek niezwłocznego dostarczania lub wymieniania między sobą wszystkich danych niezbędnych dla ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób. Przekazywanie tych danych między państwami członkowskimi odbywa się bezpośrednio pomiędzy samymi instytucjami lub za pośrednictwem instytucji łącznikowych.
Mimo tych reguł niejednokrotnie zdarza się, że instytucje przekazują sobie informacje z opóźnieniem, co czasami uniemożliwia otrzymanie świadczenia, a czasami przedłuża czas rozstrzygnięcia sporu, która instytucja jest właściwa.
Podstawa prawna
•rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166, s. 1; ost.zm. Dz.Urz .UE z 2019 r. L 186, s. 21)
•rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284, s. 1)
